Microsoft Word \223X?rcl?rinin ucotunun \223Direkt-kostinq\224 v? \223Standart-kostinq\224. doc

 

73 

Material  vahidinə  düşən  normativ  qiymət

  dedikdə,  onların  satın  alınmasına, 

gətirilməsinə və s. məsələlərə çəkilən son xərclər başa düşülür. Nümunə göstərək 

(min man.): 

Satın almanın güman olunan  

şərtlərilə vahidin satınalma qiyməti ………………………………………71 

Qablaşdırma xərcləri ………………………….…………………………… 5 

Yükləmə-boşaltma işlərinə xərclər …………………….………………..... 3 

Materialların əldə ounması ilə əlaqədar digər xərclər …………………… 2 

Qiymətdən gözlənilən güzəşt ………………………………………..…… (1) 

Materialların miqdarı üzrə kənarlaşma

 hesablama yolu ilə müəyyənləşdirilir. 

Başqa sözlə, analitik idarəetmə uçotunda hesablarda materiallara çəkilən xərclərin 

normativdən kənarlaşmasının ümumi məbləği aşkara çıxarılır. 

Materialların miqdarca istifadəsi hesabına kənarlaşma (K

m

) aşağıdakı düsturla 

müəyyənləşdirilir: 

K

m

 = (FH

m

 * NQ

m

) – (NH

m

 * NQ

m

) 

burada  

FH

m

,  NH

m

  –  materiallardan  istifadənin  müvafiq  surətdə  faktik  və  normativ 

həcmini; 

NQ

m

 – materialların normativ bazasını göstərir. 

Nümunə:  lkin  məlumtalar:  normatv  material  xərcləri – 360 000  min  manat; 

faktik material xərcləri – 393 600 min manat; istifadə olunan materialların miqdarı; 

norma üzrə – 4500 kq; faktik – 4800 kq; materialların normativ qiyməti – 80 min 

manatdır. 

Materiallara  nomrativ  xərclərdən  ümumi  kənarlaşma  təşkil  edir:  (393  600  – 

360 000) = 33600 min manat. O cümlədən, materialların miqdarı üzrə kənarlaşma 

hesabına, başqa sözlə, istehsalatda material itkisi hesabına (4800 * 80) = (384000 – 

360000)  =  24000  manat  (istifadənin  miqdar  normalarının  əksinə  olaraq 

materialların  artıq  istifadə  olunması).  Göstərilən  itkilər  normativdən  artıq 

tullantılar,  istehsalat  itkiləri,  bir  materialın  digər  materialla  əvəz  olunması, 

materiallardan  qeyri-məhsuldar  istifadə  olunması  hesaba  meydana  çıxmışdır. 

---

 

74 

Materiallar dəyişdirilən zaman həm miqdir norması, həm də materialara normativ 

qiyməti  hesabına  kompleks  kənarlaşmalar  meydana  çıxa  bilər.  Materialların  əvəz 

olunması qaydasını misalla araşdıraq (cədvəl 3.7.): 

Cədvəl 3.7. 

Materialların birinin digərilə əvəz olunması hesabına  

kompleks kənarlaşmanın müəyyənləşdirilməsi metodikası

 

 

Normativ 

xərclər 

Əvəz olunma 

üzrə xərclər 

(fakt) 

Ümumi 

kənarlaşma 

Miqdar norması, kq 

5 

6 

+1 

Normativ qiyməti (min manat) 

80 

75 

-5 

Material  xərclərinin  məbləği  (min 

manat) 

400 

450 

+50 

 

O cümlədən kənarlaşma: materialların miqdarı üzrə artıq xərc – 80 min manat 

(+1*80); qiymət üzrə qənaət – 30 min manat (-5*6). 

Satınalma qiymətləri üzrə kənarlaşma dedikdə, material, xammal və i.a. satın 

alınmasına  xərclərlə,  onların  normativ  qiyməti  arasındakı  fərq  kimi  başa 

düşülməlidir. 

Olduqca çox sayda müxtəlif materialların əldə olunduğu şəraitdə və qiymətlər 

tərəddüd etdikdə satınalma qiymətlərini daha dəqiq təhlil etmək məqsədəuyğundur 

(məs.,  mal  qrupları  üzrə,  materialların  müxtəlif  növləri  üzrə,  konkret  satınalma 

üzrə və s.). iş bundadır ki, ən aşağı qiymət ən yaxşı sayıla bilməz. Bazar rəqabəti 

ilə  yanaşı,  aşağıdakı  amiiləri  də  hökmən  nəzərə  almaq  lazımdır:  materialların 

keyfiyyəti, malsatanların təqdim etdiyi texniki şərtlər, malgöndərmə qrafikinə əməl 

olunması və i.a.  

Əmək  ödənişinə  müstəqim  xərclərin  normativ  hasilat  normasının  yerinə 

yetirilməsi  zamanı  məhsul  vahidinə  ödəniş  üçün  zəruri  sayılan  pul  məbləği 

deməkdir.  

Əmək ödənişinə normativ xərclər istehsal fəhlələrinin iş vaxtının miqdarı üzrə 

hesablanılır. 

Müstəqim  əmək  məsrəfləri  məmulatın  hazırlanılmasına  yönəldilən  işlə 

bilavasitə  əlaqədardır.  Əmək  məsrəfləri  məhsulların  (istehsalat  əməliyyatlarının) 

---

 

75 

fiziki  həcmiqndən  müstəqim  qaydada  asılı  olmaqla  dəyişilir.  Bəzi  işlər  istehsalın 

fiziki  həcminin  funksiyası  kimi  heç  də  dəyişikliyə  uğramır,  lain  onlar 

avadanlıqların  işi  ilə  sıx  əlaqədardır.  Onlar  necə  bir  müstəqim  məsrəflər  kimi 

normativ  planlaşma  zamanı  nəzərdən  keçirilə  bilər.  Əgər  bu  qədildən  olan  əmək 

məsrəfləri  inamla  identifikasiya  oluna  bilməzsə,  onda  həmn  xərcləri 

ümumistehsalat üstəlik xərclərin ayrıca maddəsi kimi planlaşdırırılar. 

Malsatanın hər bir hesab-fakturası üzrə qiymətlərin satın alınan materialların 

növləri  üzrə  normativ  qiymətlərlə  müqayisəsi  satınalma  qiymətləri  üzrə 

kənarlaşmaları 

izləməyin 

müvəffəqiyyətli 

metodudur. 

Zəruri 

operativ 

informasiyaları  bilavsitə  malsatanlarla  hesablaşmaların  uçotu  hesabından  əldə 

etmək mümkündür. 

Texnoloji  əməliyyatların  yerinə  yetirilməsinə  çəkilən  vaxt  nomrativləri 

müstəqim əmək məsrəflərin üçün marşrut-texnoloji xəritələr əsasında məmulatların 

hazırlanılmasının  qəbul  olunan  texnologiyasından  aslıı  olaraq  müəyyənləşdirilir. 

Ümumilikdə  onlarda  texnoloji  əməliyyatların  ardıcıllığı  haqda  informasiyalar 

mövcuddur.  Vaxt  norması  müəyyən  növ  avadanlıqların  tətbiqi  əsasında  standart 

texnologiyalara  istinad  edir.  Belə  bir  şəraitdə  işçilər  istehsalın  seçilmiş 

metodlarından istifadəyə hazır olurlar. 

Vaxt normativləri orta işçinin nail olduğu səviyyəyə uyğun gəlməlidir və şəxsi 

ehtiyaclar üçün yol verilən vaxt əsrəflərini də nəzərə almalıdır. 

Elə  hallar  olur  ki,  işçi  ştatdankənar  iş  şəraiti  (avadanlıqların  əvəz  olunması, 

materialların,  detalların və  i.a. dəyişdirilməsi)  ilə  üzləşməli  olur.  Onları  normativ 

vaxtda  nəzərdə  tutmaq  olmaz.  Qeyri-müntəzəm,  yalnız  zəruri  hallarda  yerinə 

yetirilən  texnoloji  əməliyyatlara  da  rast  gəlinir.  Onları  normativ  xərclərdən 

kənarlaşma kimi araşdırmaq lazımdır. Bunlar istehsalat şərtlərindən və rəhbərliyin 

müvafiq qərarlarından aılıdır.  

stehsalat  fəhlələrinin  əmək  ödənişinin  norativlərinə  işçilərin  ixtisasından,  iş 

stajınan,  xüsusi  vərdişlərdən,  xüsusi  hazırlığından  və  digər  parmetrlərdən  asılı 

oaraq əmək haqqının tarif stavkası əsasında hesablanılır. 

---