Microsoft Word \223X?rcl?rinin ucotunun \223Direkt-kostinq\224 v? \223Standart-kostinq\224. doc

 

76 

Əgər,  əməliyyatı  yerinə  yetirmək  üçün  iki  və  ya  daha  artıq  çox  fəhlə  tələb 

olunursa, onda briqadanın standarttərkibini müəyənləşdirmək zəruridir. Bu zaman 

normativ stavka orta çəki əhəmiyyəti daşımalıdır. 

Əgər,  işçilərin  əmək  ödənişi  işəmuzd  əsasda  qurulursa,  iş  vaxtının  və  tarif 

stavkasının  amilləri  vahid  rəqəm  göstəricisinə  çevrilməlidir.  Əmək  ödənişinin 

işəmuzd stavkası  işçi  qüvvəsinin normativ  dəyərini təşkil  edir. Bu, hasilatan asılı 

olaraq  əmək  ödənişinin  mükafatlı  sisteminin  sadə  bir  formasıdır.  Bu  formanın 

çatışmamazlığı  ondadır  ki,  istehsalat  prosesinin  digər  amilləri  nəzarə  alınmadan 

əməyin intensivləşdirilməsi həyata keçirilir.  

Hazırda  kütləvi  (iriseriyalı)  istehsalatda  əməyin  təşkilinin  konveyer  və  axın 

metodlarının geniş tətbiqi ilə əlaqədar olaraq işçilərin əməyi saatlıq və ortasaatlıq 

stavka  ilə  ödənilir.  Əmək  ödənişinə  normativ  xərclər  konveyerin  və  yaxud  aın 

xəttinin saatlıq məhsuldarlığınıdan asılı olaraq müəyyənləşdirilir. 

Bəzi  müəssisələrdə  əmək  ödənişinin  normativ  stavkasına  əmək  ödənişi  ilə 

əlaqədar bütün əlavə xərclər də daxil edilir. Misal göstərək (min manat): 

Əsas əmək haqqı ………………………………………………………..… 95 

Vahid sosial vergi ………………………………………………………… 27 

Sair ayırmalar ……………………………………………………………… 3 

Mükafat (əsas stavkanın 30 %-i) ………………………………………… 27 

Saat ərzində əmək ödənişinin normativ stavkası………………………. 153 

Aydındır  ki,  vahid  sosial  vergi  və  mükafat  əsas  əmək  haqqı  məbləğindən 

müstəqil qaydada xərclərin tərkbinə daxil edilə bilər. 

Normativ  ərclərdən  əmək  ödənişinə  ayırmalar  iş  vaxtı  və  əmək  ödənişi 

normalarından kənarlaşmalardan asılı olaraq müəyyənləşdirilir. 

Nə  qədər  ki,  iş  vaxtına  çəkilən  xərclər  bilavasitə  əməyin  səmərəliliyini 

(məhsudarlığını)  əks  etdirir,  onda  iş  vaxtı  nomrasından  kənarlaşma  səmərəlilik 

üzrə kənarlaşma kimi araşdırıla bilər. Onu aşağıdakı düstur vasitəsilə hesablamaq 

mümkündür: 

 

 

---

 

77

K

iv

 = (FV - NV) * NƏ, 

burada 

 K

iv 

- iş vaxtı normasından kənarlaşmanı, 

FV,  NV  –  müvafiq  surətdə  faktik  və  normativ  vaxt  məsrəflərini  (saat 

hesabilə); 

NƏ – isə əmək ödənişinin nomrativ saatlıq stavkasını göstərir. 

Əmək ödənişinin normativ stavka üzrə kənarlaşması əmək haqqının faktik və 

normativ stavkaları üzrə fərqi gösğərir. O, aşağıdakı düsturla müəyyənləşdirilir: 

K = (FT - NT) * FV, 

burada 

FT,  NT  –  müvafiq  surətdə  əmək  ödənişinin  faktik  və  normativ  saatlıq  tarif 

stavkalarını; 

FV  -  isə  əməliyyatların  yerinə  yetirilməsi  üçün  iş  vaxtına  çəkilən  faktik 

məsrəfləri göstərir. 

ş vaxtı məsrəflərinin normativdən kənarlaşmasını hesablamaq üçün aşağıdakı 

cədvəldən istifadə edək (cədvəl 3.8): 

Cədvəl 3.8. 

Ə

mək ödənişinin orta saatlıq stavkasının hesablanılması metodikası 

 

Göstəricilərin adı 

Normativ 

əhəmiyyəti 

Faktik 

əhəmiy- 

yəti  

Kənar 

laşma  

Kənarlaşmanın  

hesablanılması 

1. Əmək ödənişinə xərclər. 

man 

800768 

813960  +131920  (813960 - 800768) 

2.  şlənilən adam-saatlar 

87040 

85680 

-1360 

(85680 – 8700) 

3. Faktik məlumat buraxılışı, 

ədədlə 

1360 

1360 

- 

 

4. Vahidə: 

Əmək ödənişinə xərclərə, 

man 

Əmək məsrəfləri, saatla 

Əmək haqqının saatlıq 

stavkası  

 

588 

 

64 

 

9,2 

 

598 

 

63 

 

9,5 

 

+10 

 

-1 

 

+0,3 

 

(598 - 588) 

 

(63 - 64) 

 

(9,5 – 9,2) 

 

 

 

---

 

78

NƏT CƏ VƏ TƏKL FLƏR 

 

1.

  Cari  normativ  xərclər  qüvvədə  olan  texnoloji  şərtlərdən,  qiymət  və 

tariflərdən  asılı  olaraq  hesablanılır  və  daima  müvafiq  dəyişikliklər  haqda 

informasiyalar  üzrə  düzəlişə  məruz  qalır.  Onları  əldə  etmək  üçün  baza 

normativ xərclərində düzəlişlər aparılmalıdır. Bizim fikrimizcə, bu normativ 

xərclərin  idarəetmə  uçotunun  təşkilinin  ən  yaxşı  formasıdır  və  mümkün 

faktik  xərclərin  (zay  məhsullar,  boş  dayanmalardan  itkilər,  vaxtından  artıq 

işləməyə  görə  ödəniş,  texnologiyada  nəzərdə  tutulmayan  avadanlıqların 

dəyişdirilməsi  xərcləri  və  i.a.)  daxil  edilməsi  hesabına  modifikasiya  onua 

bilər; 

2.

  deal  normativ  xərclər,  elə  xərc  ünsürlərinin  normativləri  əsasında 

hesablanmalıdır  ki,  onlar  daha  slverişli  qiymətlərlə  istehsalın  optimal 

şərtlərinə aid edilir.  darə edənlər başa düşürlər ki, göstərilən səviyyəyə nail 

olmaq  çox  çətindir.  Belə  bir  səviyyə  psixoloji  cəhətdən  məsuliyyət 

mərkəzlərinin  menecerlərinin  motivikasiyasında  özünü  göstərir.  deal 

normativ  xərclərin  ən  mühüm  formalarındanbirisi  “motivli”  nomrativlər 

hesab olunur. Bu zaman düşüncəli surətdə əlavə qüvvə sərf etməklə normal 

istehsalat şərtlərinə nail olmaq mümkündür; 

3.

  Xərclərin maya dəyərinə və dövrün xərclərinə bölünməsi mənfəət mərkəzləri 

üzrə planlaşdırma və nəticələrə qiymət verilməsi zamanı idarəetmə uçotunun 

səmərəli  metodu  sayılır.  Məhsulların  istehsal  maya  dəyərinin  tərkbiini  və 

yaxud  malların  alış  dəyərini  təşkil  edən  xərclər  uçotda  və  planlaşmada 

idarəetmə  və  kommersiya  xərclərindən  ayrılır.  Məlumdur  ki,  dövr  ərzində 

xərclərin  bölüşdürülməsi  üzrə  hər  hansı  bir  hesablama  metodları  etibarlı 

nəticələr  verə  bilmir.  Məhsul  vahidinin  maya  dəyəri  heç  vaxt  dəqiq 

olmayacaq.  Belə  ki,  müxtəlif  metodlar  müxtəlif  nəticələr  verir.  Onlardan 

hansının  dəqiq  olmasına  heç  kim  zəmanət  verə  bilməz,  hansı  ki,  bunun 

əksini  süğut  etməyə  əm  keçmişdə,  həm  də  müasir  əraitdə  çox  cəhd 

göstərilmişdir; 

---