T.C.
ANKARA ÜN VERS TES
SOSYAL B L MLER ENST TÜSÜ
BATI D LLER VE EDEB YATLARI
(RUS D L VE EDEB YATI) ANAB L M DALI
RUS D L NDE DEY MLER N TAR HSEL (ET MOLOJ K) AÇIDAN
NCELENMES
DOKTORA TEZ
SVETLANA STOMATOV
ANKARA -2007
T.C.
ANKARA ÜN VERS TES
SOSYAL B L MLER ENST TÜSÜ
BATI D LLER VE EDEB YATLARI
(RUS D L VE EDEB YATI) ANAB L M DALI
RUS D L NDE DEY MLER N TAR HSEL (ET MOLOJ K) AÇIDAN
NCELENMES
Doktora Tezi
Svetlana Stomatov
Danışman
Prof. Dr. Ayşe D ETR CH
ANKARA -2007
Ç NDEK LER
ÖNSÖZ……………………………………………………………………………...iii
G R Ş………………………………………………………………………………...1
I. BÖLÜM
1.1. Deyimbilim Deyince ………………………………………………………….6
1.2. Deyimbilimin Konusu ve Anlamı Hakkındaki Görüşlerin ki Boyutu……….13
II. BÖLÜM
2.1. Deyimlerin Sınıflandırılmasına lişkin Yaklaşımlar…………………………..21
2.2. Deyimlerin Anlamsal Bitişikliklerine Göre Sınıflandırılması………………..22
2.2.1. Deyim Kaynaşmaları……………………………………………………..23
2.2.2. Deyim Birlikleri…………………………………………………………..25
2.2.3. Deyim Birleşmeleri………………………………………………………..27
2.2.4. Deyim fadeleri……………………………………………………………31
2.3. Deyimlerin çerik Açısından (po sostavu) Sınıflandırılması…………………33
2.4. Deyimlerin Yapıları Açısından (po strukture) Sınıflandırılması……………...35
2.4.1. Yapıları Açısından Tümceye Eşdeğer Deyimler………………………….35
2.4.2. Yapıları Açısından Söz Birleşimlerine Eşdeğer Deyimler……………….36
2.5. Deyimlerin Anlatımsal-Üslûpsal Özellikleri Açısından Sınıflandırılması…….44
2.5.1. Üslûplar Arası Deyimler……………………………………………………48
2.5.2. Konuşma Dilinde Kullanılan Deyimler…………………………………….49
2.5.3. Edebi Deyimler……………………………………………………………..52
2.5.4. Eskimiş ve Tarihsel Deyimler………………………………………………57
III. BÖLÜM
3.1. Etimoloji – Sözcük Kökenlerini rdeleyen Bilim……………………………..60
3.2. Rus Dilindeki Alıntılar………………………………………………………...68
3.3. Sözcüklerinin kökenleri açısından çağdaş Rus dilinin sözvarlıksal içeriği…...73
3.4. Deyimlerin Kökenleri Açısından Sınıflandırılması…………………………...83
3.4.1. Tamamen Rus Kökenli Deyimler…………………………………………83
3.4.2. Alıntı Deyimler……………………………………………………………86
3.4.3. Deyimsel Taklitler………………………………………………………...88
3.4.4. Deyimsel Yarı Taklitler…………………………………………………...90
3.5. Eski Yunanca’dan Geçen Bazı Deyimler……………………………………..93
3.6. Latince’den Geçen Bazı Deyimler…………………………………………...117
3.7. Eski Slavca’dan Geçen Bazı Deyimler……………………………………....142
3.8. Eski Rusça’dan Kalan Deyimler…………………………………………….174
3.9. Batı Avrupa Dillerinden Geçen Bazı Deyimler……………………………...209
3.10. Asıl Rusça Deyimler ……………………………………………………….229
SONSÖZ…………………………………………………………………………..271
ÖZETLER ………………………………………………………………………..273
Türkçe……………………………………………………………………………...273
ngilizce…………………………………………………………………………….275
Kaynakça…………………………………………………………………………...277
I
ÖNSÖZ
Dil, bir toplumun aynası ve gelecek nesillere bırakacağı en değerli mirastır.
Bir dilin en küçük ve en önemli yapı taşını oluşturan sözcüklerin incelenmesi, o dilin
geçmişi, şimdiki durumu ve gelişme aşamaları hakkında bilgi edinmemize olanak
tanır. Dilin çağın ve toplumun ihtiyaçlarına göre çeşitli sözcükler türeterek ya da
başka dillerden alıntı yaparak söz varlığını zenginleştirmesi doğal bir süreçtir. Çünkü
dil, her şeyden soyutlanarak bağımsız bir şekilde gelişen bir sistem değildir.
Dil her toplumda tarih, coğrafya, edebiyat, felsefe, din, psikoloji, sosyoloji
gibi çok çeşitli alanlarla sıkı sıkıya bağlıdır. Bir toplumun kültürel yapısı, dünya
görüşü, inançları, savaşları, örf ve adetleri, ekonomik yapısı, bilim, teknik ve sanat
gibi alanlardaki gelişmeleri, dile yansıyan unsurlardır.
Her dilde toplumun yaşam tarzını ve kültürel yapısını yansıtan deyimler ve
atasözleri vardır. Başta toplumbilim, din, felsefe, ekonomi, tarih, folklor olmak üzere
pek çok konuyu kapsayan ve çeşitli açılardan inceleme konusu edilmeye değer
bulunan bu ulusal varlıklar, deyiş güzelliği, anlatım gücü ve kavram zenginliği
bakımından bir dilin vazgeçilmez unsurlardır.
Bir dil konuşulurken sadece sözcüklerden değil, aynı zamanda kalıplaşmış
söz grupları ya da deyimlerden de yararlanılır. Ayrıca, konuşurken, bu deyimler o
anda yaratılmayıp, tıpkı basit sözcükler gibi hazır kalıplar olarak kullanılır.
Sözcükler ve deyimler, dili zenginleştiren en önemli yapı malzemeleridir. Dil sistemi
II
içerisinde pek çok deyim, eş anlamlı karşılıkları olan sade sözcükler kadar sık
kullanılır. Çünkü bazı deyimler genellikle olup bitenleri ifade etmek için tek bir araç
olma özelliği taşırlar. Bir dilde kullanılan deyimler bilinmiyorsa, bu deyimleri
oluşturan bütün sözcüklerin anlamı bilindiği halde bu deyimlerin gerçek anlamını
kavramak olanaksızdır. Aynı kural Rusça için de geçerlidir. Rusça’nın iyi bilinmesi
ve kullanılması, sadece sözcüklerin değil, deyimlerin de iyi bilinmesine bağlıdır.
Çalışmamızda ana hatlarıyla bir dildeki kalıcı ifadelerin tamamını kapsayan
deyimbilim kavramına ve deyim sınıflandırmalarına değindik. Çalışmamızın
araştırma konusu, Rusça deyimlerin çeşitli açılardan sınıflandırılması ve bunların
etimolojik açıdan incelenmesidir. Bunu gerçekleştirirken Rusça’daki tüm deyimsel
ifadeleri değil, sadece günümüzde en yaygın olarak kullanılan deyimleri incelemeye
çalıştık.
Çalışmamız üç ana bölümünden oluşmaktadır.
Giriş bölümünde genel anlamda dilin sözvarlığı ve onu zenginleştiren
deyimlerin oluşumundan kısaca söz ettik.
Birinci bölümde genel bir çerçevede deyimbilimin tarihçesini inceleyip,
deyimbilimin konusu hakkında görüşlerin iki boyutuyla ilgili bilgi vermeye çalıştık.
Çalışmamızın ikinci bölümünde deyimlerin genel kavramları, kapsamları ve
sınırları hakkında bilgiler verdik. Deyimlerin sınıflandırılmasına ilişkin
yaklaşımlardan söz ederek Rusça’daki deyimleri bitişikliklerine, içeriklerine,
yapılarına ve anlatımsal-üslupsal özelliklerine göre sınıflandırdık.
Dostları ilə paylaş: |