38
stolpotvoreniye) – kızılca kıyamet, hengâme; “тоска зелёная” (toska zel’onaya) –
sıkıntı
.
b)
“isim + ismin tamlayan (roditelnıy) durumu”
Bu tür deyimler anlamları ve sentaks fonksiyonları itibariyle isme eşdeğerdir.
Örneğin;
“cекрет
(isim) + полишинеля (ismin tamlayan hali)” (sekret polişinelya) –
her kez tarafından bilinen sır;
“яблоко раздора” (yabloko razdora) – ihtilaf
vesilesi, kavga nedeni
; “точка зрения” (toçka zreniya) – görüş açısı; “пальма
первенства” (pal’ma pervenstva) - zafer. Bu tür deyimlerdeki sözcükler semantik
açıdan eşittir.
c)
“isim + ismin edatlı hali”
Sözcüksel-gramer (leksiko-grammatiçeskiy) açıdan bu tür deyimler isimle
ilişkilendirilir. Birbirine bağımlı ögeler bazında sabittir ve ana sözcüğe bağlı isimler
çeşitli hallerde çekilebilir.Deyim içindeki ögeler sabit bir yerleşim şemasına sahiptir.
Örneğin;
“борьба (isim) + за жизнь (ismin edatlı hali)” (bor’ba za jizn’) – yaşam
mücadelesi,
“бег на месте” (beg na meste) – yerinde koşu, “дело в шляпе” (delo
v şlyape) – iş avucumda, çantada keklik; “калиф на час” (kalif na ças) – bir günlük
ağa
, “искусство для искусства” (iskusstvo dlya iskusstva) – sanat için sanat.
d)
“edat + sıfat + isim”
39
Sözcüksel-gramer anlamı ve tümce içindeki sentaks kullanımı açısından bu
tür deyimler zarfa eşdeğer olup onları oluşturan sözcükler semantik olarak eşit
olmaktadır ve ögelerin yerleşim sırası belirlidir.
Örneğin;
“у (edat) + разбитого (sıfat) + корыта (isim)” (u razbitogo korıta) – her
şeydan mahrum olmak; “на седьмом небе” (na sed’mom nebe) – sevinçten göklere
uçmak
, “со спокойной совестью” (so spokoynoy sovest’yu) – vicdan rahatlığıyla,
gönül rahat, yüzüm ak, aklım pak
; “по старой памяти” (po staroy pamyati) – eski
günlerin hatırına;
“с незапамятных времён” (s nezapamyatnıh vremyon) – çok
uzun zaman önce
.
e)
“ismin edatlı hali (predlojno-padejnaya forma) + ismin tamlayan
(roditelnıy) hali”
Bu tür deyimler zarf ya da sıfat türü olabilir ve bunların içinde deyim
ögelerinin yerleşim sırası belirlidir.
Örneğin;
“во веки (ismin edatlı hali) + веков (кого? чего? smin tamlayan hali)” (vo
veki vekov) – sonsuza kadar, hayat bitene dek; “до глубины души” (do glubinı
duşi) – ruhun derinliklerine kadar, “в костюме Адама” (v kost’ume Adama) -
çıplak
; “в объятьях Морфея” (v obyatiyah Morfeya) – derin uykuda, hipnozda;
40
“во цвете лет” (vo tsvete let) – hayatının en parlak devrinde; “на вес золота” (na
ves zolota) – çok pahalı, çok değerli, altın gibi.
f) “ismin edatlı hali + ismin edatlı hali”
Bu gruptaki deyimler sözcüksel-gramer anlamları ve sentaks fonksiyonları
açısından zarflarla aynıdır, içindeki isimler tekrarlanır ve anlamsal olarak eşit olur.
Deyim içindeki ögelerin yerleşim sırası ise bellidir.
Örneğin;
“от зари (ismin edatlı hali) + до зари (ismin edatlı hali)” (ot zari do zari) –
sabahtan akşama kadar
; “от корки до корки” (ot korki do korki) – baştan sona
kadar;
“из года в год” (iz goda v god) – yıldan yıla, seneden seneye; “от мала
до велика” (ot mala do velika) küçükten büyüğe, yediden yetmişe.
f)
“fiil + isim”
Bu gruptaki deyimler genel olarak fiil-yüklemsi olup tümcede yüklem
rolünde olurlar ve yapılarını oluşturan ögelerin yerleşim sırası ve onların
semantik oranları farklı olabilmektedir.
Örneğin;
“закинуть (fiil) + удочку (isim)” (zakinut’ udoçku) – oltayı atmak, yemi
atmak, ağzını yoklamak
; “пустить корни” (pustit’ korni) – köklerini sağılmak,
yerleşmek
; “заливаться смехом” (zalivat’sa smehom) - gülmek, “хранить
41
молчание” (hranit’ molçanie) – susmak, suskunluğunu korumak; “навострить
уши” (navostrit’ uşi) – kulak misafir olmak, kulak dikmek.
g)
«fiil + zarf»
Deyim içinde fiilimsi yapılar olup tümcede yüklem fonksiyonunu yerine
getirir. Bunları oluşturan ögeler semantik olarak her zaman eşittirler ve ögelerin
yerleşim sırası değişkendir.
Örneğin;
“видеть (fiil) + насквозь (zarf)” (videt’ naskvoz’) – “насквозь
видеть” – birinin ciğerini okumak; “попасть впросак” (popast’ vprosak) -
“впросак попасть” – gülünç duruma düşmek; “разбиться вдребезги”
(razbit’sa v drebezgi) - “вдребезги разбиться” – param parça olmak;
“пропасть даром” (propast’ darom) -“ даром пропасть” – bir hiç uğruna
yok olmak
.
Bu tür deyimler her iki durumda da kullanılabilmektedir.
h)
«ulaç + isim»
Bu tipteki deyimler zarfa eşdeğer olup tümcede belirteç (obstoyatelstvo)
fonksiyonunu üstlenmektedir. Deyimdeki ögelerin sırası sabittir.
Örneğin;
“очертя (ulaç) + голову (isim)” (oçert’a golovu) – kelle koltukta,
kellesini koltuğuna alarak
; “скрепя сердце” (skrepya serdtse) – gönülsüz
Dostları ilə paylaş: |