Microsoft Word 6-nihat falay
Yüklə 215,61 Kb. Pdf görüntüsü
|
Journal of Life Economics 2/2014
63
Gerçi erken kapitalist dönemde kentler, kuruldukları ilk dönemlerden beri yerel pazarlara sahip idiler, fakat uzun mesafeli ticaret ilişkilerinin kurulmasıyla birlikte, kentler artık birer mal ve hizmet ticaretinin “hareket üssü” konumuna gelmiş ve bunun sonucunda yeni pazarlar oluşmuştur. Hatta bu pazarlar mali sermaye teknikleri ve hareketleri sonucu kısa sürede borsalar olarak kurumlaşmışlardır. Tahmin edileceği üzere, büyük ticaret kentleri, aynı zamanda bir haber dolaşım merkezi niteliğine kavuştular. Zaten borsaların oluşmasıyla, posta hizmetlerinin ve basın ve iletişimin kurumlaşması hemen hemen aynı zamana rastlar (Habermas, 2012: s.75) Kamu yönetiminde mali açıdan kamusallık siyasetinin ilk önemli ve belirgin örneği 1215 Magna Charta Libertatum (Büyük Ferman)’dur. Bundan sonraki genel gelişim çizgisi izlenirse; geç ortaçağın feodal toplumu olarak özel alandan ayrışmış, kendi başına bir alan olarak kamudan bahsedilemez. Bununla beraber, yerel prenslerin hükümranlık ögesi olarak prens mühürlerinin veya damgalarının “kamusal” olarak tanımlanması bir tesadüf değildir; çünkü, egemenlik bu ögelerle kamusal bir nitelikte temsil edilir. Bu temsili kamu, kendini bir kamu alanı olarak ortaya koymaktan çok, bir statü belirtisidir. Zira, toprak beyinin veya prensin statüsü, kamu ve özel ölçütler açısından tarafsızdır. 18. yüzyılın sonuna dek ayakta kalan feodal erkler, kilise ve feodal beyler ayrışarak bir kutuplaşma sürecine girmiş ve sonuçta bir yanda özel diğer yanda kamusal ögeler olacak ş ekilde parçalanmıştır. Prenslik erkinin kutuplaşmasına etki yapan ilk gelişme, kamu hazinesinin toprak beyinin özel mülkünden ayrılmasıdır. Böylece prenslik mülkiyetinin devlet (kamu) mülkiyetinden ayrılması, kişisel egemenlik ilişkilerinin nesnelleşmesi bakımından önemli bir örnektir. Çünkü devlet hazinesi, egemenin kişiliğinden bağımsızlaşmış ve ortak devlet bütçesine dönüşmüştür. Doğaldır ki, bunda tebaaya (veya halka ve daha sonra vatandaşa), devlete karşı kamu mal ve hizmeti taleplerinde bulunabilme olanakları sağlamıştır (Habermas, 2012: 71, 79). Goldscheid, kamu maliyesinin sosyolojik analizine ayırdığı ünlü makalesinde bunu açık ve anlaşılabilir şekilde anlatır: Önce her şey; toprak, insan ve tüm varlıklar mutlak egemenin malvarlığı içinde kabul edilirken, sonraki yüzyıllarda bu varlıklar özellikle egemen ve kısmen temsilci olduğu düşünülen meşrutî meclis veya kurullar arasında bölüşüme uğramış, en sonra demokratik yönetimlerde yöneticinin kendine ait varlıkları ile toplumun ve halkın varlıkları tamamen ayrılmış ve cumhurbaşkanı, başbakan ve bakanlar gibi yöneticiler bir anlamda maaşlı görevli haline dönüşmüştür (Goldscheid, 1967). Bu genel gelişim ve bölünümün uzantısına paralel olarak erken kapitalist dönemde, mal ve haber dolaşımı güçleri, ilk kez ulusal ve bölgesel ekonominin modern devletle paralel olarak geliştiği merkantilist iktisat aşamasında kendilerini gösterme araç ve olanaklarına sahip olmuşlardır. 16. yüzyıldan başlayarak genişleyen ve büyüyen bir sermaye birikimi ile giderek daralan pazarlarla yetinmeyen ticaret şirketleri kurulmuştur. Bu şirketler, bir yandan kendi pazarları için yeni ticaret bölgeleri keşfetmiş, yerel pazarları sömürmeye gitmiş, öte yandan kendilerine anonim şirket yapısını oluşturmuşlardır. Bu da devletlerin geniş bölgeleri kapsamaları sonucunu yaratmıştır. Şehir ekonomilerinin ulusallaşması da bu yolla başlamış ve “ulus” diye tanımlanan şey, bürokratik kurumlarıyla ve artan mali gereksinmeleri nedeniyle
Journal of Life Economics 2/2014
64
merkantilist politikayı hızlandırmıştır. Bu yolla da modern devletin oluşması ve kuruluşu sağlanmıştır (Habermas, 2012: 78-79). Mal ve haber dolaşımının borsalar ve basın aracılığıyla sağlanması ve sürekliliği ister istemez kesintisiz ve örgütlü bir devlet etkinliğini gerekli kılmış ve kamu erki erişilebilir bir varlık olarak pekişmiştir. “Kamusal” kavramı buradaki dar anlamıyla devlete ilişkin olanla eşanlama gelmiş, kamu erkinin dışında kalan özel şahıslar, kamu erkinin muhatapları olarak halkları oluşturmuştur. Merkantalist iktisadi ilişkiler ve politika, yönetenler ile yönetilenler arasındaki ilişkilere kendine özgü bir çehre kazandırmıştır. Bunun yanında, ayrıcalıklı şirketlerin tekel konumunda bulunduğu dış ticaret pazarlarının açılması ile yeni sömürgecilik doğmuş ve bu ş irketler giderek sanayi sermayesinin hizmetine girmiştir. Mal dolaşımı ve üretim yapısı kaçınılmaz ve köklü dönüşüme uğramıştır. Artık dış ticaret, yerli halkın işgücünü harekete geçirdiği ölçüde zenginliğin temel kaynağı olmuştur. O zaman, yönetimin aldığı tüm önlemler kapitalist üretim tarzının yerleşmesini hedeflemiştir. Tahmin edileceği üzere, özelleşmiş iktisadi faaliyetler, artık kamusal gözetim altında yönlendirilmiştir. Bu yolla iktisadi koşullar da ilk kez genel (kamusal) çıkarın temel konusu haline gelmiştir (Habermas, 2012: 80-81). Bu durumda, toplum insanların hemcinslerine olan bağımlılıklarının oluştuğu ve kamusal alanın fizyonomisini de belirleyebildiği bir birlikte yaşama biçimidir (Arendt, 1994: 43). Merkantilist mantıklı modern ekonomi anlayışında antik çağdaki “ev”in yerini “pazar” almış ve ekonomi “ticaret bilimi”ne dönmüştür. Feodal beyin hazine odası anlamına gelen “camera”dan doğan ve 18. yüzyıl merkantilizminin uzantısı olan “kameralizm”inde siyasal ekonominin (politik iktisat) ticaret bilimi, maliye biliminin geleneksel ekonomiden ayrılan öğretisinin yanı sıra konumlandırılmıştır. Bu yolla da burjuva toplumunun özel alanı kamu erkinin organlarıyla bir araya gelmiştir. Aynı dönemde basın, kapitalist mal dolaşımı ağına yardımcı bir öge olarak gelişmiş ve haberleşme, meclislere savaşlara, ürünün verimine, vergilere, değerli madenlere ve elbette uluslararası ticari dolaşıma ilişkin ayrıntılı bilgiler ulaştırmıştır. Bu haberleşme sadece mal dolaşımına bağlı olarak önem kazanmamış, buna ilaveten kendisi de alınıp satılan bir mal haline dönüşmüştür. Ne var ki, basını çok geçmeden yönetimin isterleri yönünde kullanmaya başlayan yönetimlerin çıkarları ağır basıyordu ve basın giderek bu yönetimlerin çıkarlarına hizmet eden bir öge ve alan haline gelmiştir (Habermas, 2012: 82-84). Bu dönemde, ticaret ve sanayi sermayesinin gelişmesine karşın, zanaatkar ve esnaf gibi bir anlamda “ilk burjuva” grubu toplumsal ve ekonomik olarak önem kaybetmiş olup, büyük tacirler, şirketleri aracılığıyla devletle doğrudan bağlantılar kurmuşlardır. Hemen her kentte tacir, bankacı, borsacı, yayıncı ve manifaktürcüler de “yeni burjuva” grubu içinde yer edinmişlerdir. Kamusal topluluğun burjuva kamuoyu olarak, özel alana yönelik kamusal çıkarları sadece hükümetçe fark edilmekle kalmayıp, artık tebaa tarafından da göz önüne alınması ölçüsünde gelişmeye başlamıştır. Ticari ve mali sermaye sahiplerinin yanında yayıncılar, manifaktür atölye üreticileri ve fabrikatörler de giderek yönetimin önlemlerine bağımlı hale gelmiştir. Bu grupların iktisadi faaliyetlerinin kayıt altına alınması yanında, iktisadi olarak daha inisiyatifli olmaya zorlanmaları gözetilmiştir. Bunun arkasında, merkantilist işletme politikasına eşlik edecek kapitalist özel işletmelerin kurulması teşvik edilmiştir. şte bu Yüklə 215,61 Kb. Dostları ilə paylaş:
|