Microsoft Word 746 who hiv 2013. azfinal
Yüklə 1,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
| QAYDALAR
PREPARATLARINDAN İİV İNFEKSİYASININ MÜALİCƏSİ VƏ PROFİLAKTİKASI ÜÇÜN İSTİFADƏ EDİLMƏSİNƏ DAİR ÜMUMİ QAYDALAR ƏSAS XÜSUSİYYƏTLƏRİN VƏ TÖVSİYƏLƏRİN İCMALI İYUN 2013 ÜMUMDÜNYA SƏHİYYƏ TƏŞKİLATI
ANTİRETROVİRUS DƏRMAN PREPARATLARINDAN İİV İNFEKSİYASININ MÜALİCƏSİ VƏ PROFİLAKTİKASI ÜÇÜN İSTİFADƏ EDİLMƏSİNƏ DAİR ÜMUMİ QAYDALAR ƏSAS XÜSUSİYYƏTLƏRİN VƏ TÖVSİYƏLƏRİN İCMALI İYUN 2013
Antiretrovirus dərman preparatlarından İİV infeksiyasının müalicəsi və profilaktikası üçün istifadə edilməsinə dair ümumi qaydalar: əsas xüsusiyyətlərin və tövsiyələrin icmalı
I. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı WHO / HIV / 2013.7
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) nəşrlərini ÜST-nin internet səhifəsində (www.who.int) mövcuddur və ya WHO Press, World Health Organization, 20 Avenue Appia, 1211 Geneva 27, Switzerland (tel: +41 22 791 3264; faks: +41 22 791 4857) ünvanından əldə edilə bilər.
Üz qabığındakı fotoşəkil WHO/ AndreFrancois/ ImageMagica tərəfindən çəkilmişdir. e-ünvan: bookorders@who.int
olunması üçün icazə əldə edilməsi üçün müraciətlər ÜST-nin internet səhifəsi (www.who.int/about/licensing/copyright_form/en/index) vasitəsilə “WHO Press”-ə göndərilməlidir.
Bu nəşrdə istifadə olunmuş adlar və təqdim edilmiş material Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının hər hansı ölkənin, vilayətin, şəhərin və ya ərazinin, yaxud onların dövlət hakimiyyəti orqanlarının hüquqi statusu və ya sərhədlərinin hüdudlarının müəyyən edilməsi ilə bağlı hər hansı münasibətini ifadə etməsi kimi başa düşülə bilməz. Xəritələrdəki punktirli xətlər hələlik qəti şəkildə müəyyənləşdirilməməsi ehtimalı olan təqribi sərhəd xətlərini göstərir.
Materialda konkret şirkətlərin və ya müəyyən istehsalçıların məhsullarının adlarının qeyd edilməsi Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının onları burada adı çəkilməyən eyni tipli digər şirkətlərdən və ya məhsullardan üstün tutaraq reklam edilməsi, yaxud tövsiyə edilməsi kimi başa düşülməməlidir. Səhvlər və boşluqlar istisna olmaqla patentli məhsulların adları baş hərflərin böyük göstərilməsi ilə seçilir.
Bu nəşrə daxil olan məlumatın yoxlanıb təsdiqlənməsi üçün Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı tərəfindən bütün münasib ehtiyat tədbirləri görülmüşdür. Lakin nəşr olunmuş material hər hansı ifadə olunmuş və ya nəzərdə tutulan zəmanət mövcud olmadan yayılmaqdadır. Bu materialın şərhinə və istifadəsinə görə cavabdehliyi oxucu daşıyır. Materialdan istifadə nəticəsində yaranan hər hansı zərərə görə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı heç bir halda məsuliyyət daşımır.
Dizayn və tərtibat ACW, London, BK tərəfindən həyata keçirilmişdir www.acw.uk.com MÜNDƏRİCAT 1. 2013-cü il üçün ümumi qaydaların əsas xüsusiyyətləri nələrdir? 6 2. Yeni tövsiyələr nələrdir? 7 3. Ümumi qaydaların komponentləri 8 4. Qaydaların gözlənilən təsiri nədir? 9 5. Yeni tövsiyələrin icmalı 10
• 3TC
lamivudine •
İİV insanın immunçatışmazlığı virusu • ABC abacavir •
LPV/ r lopinavir / ritonavir •
QİÇS qazanılmış immunçatışmazlığı sindromu •
ƏTQNİ əks transkriptazanın qeyri-nuklezoid inhibitoru •
ART antiretrovirus terapiyası •
ƏTNİ əks transkriptazanın nuklezoid inhibitoru • ARV antiretrovirus (dərman preparatı) • NVP
nevirapine •
ATV/r atazanavir / ritonavir •
Pİ proteaza inhibitoru •
AZT azidothymidine (həmçinin zidovudine kimi tanınır) • AUÖP-anadan uşağa ötürülməsinin profilaktikası • DRV darunavir • RAL raltegravir • EFV efavirenz • RTV ritonavir • FTC emtricitabine • V vərəm •
HBV hepatit B virusu •
TDF tenofovir disoproxil fumarate •
HCV hepatit C virusu • ÜST Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) 2013-cü il üçün Antiretrovirus dərman preparatlarından İİV infeksiyasının müalicəsi və profilaktikası üçün istifadə edilməsinə dair ümumi qaydaları insan immunçatışmazlığı virusu (İİV) infeksiyasının diaqnostikasına, İİV-lə yaşayan insanlara qayğıya və antiretrovirus (ARV) dərman preparatlarından İİV infeksiyasının müalicəsi və profilaktikası üçün istifadəyə dair yeni məsləhətlər təqdim edir.
Hazırkı sənəddə yeni qaydaların əsas xüsusiyyətlərinin və əsas tövsiyələrinin icmalı verilmişdir.
www.who.int/hiv/pub/ guidelines/arv2013
sonra əldə edilmiş yeni elmi biliklər və təcrübəyə əsaslanaraq, işlənib hazırlanmışdır. • Yeni
və istifadəsi asan olan İİV-ə müayinə texnologiyaları və yanaşmaları daha çox insana, xüsusilə də, ən həssas və təcrid olunmuş insanlara öz İİV statuslarını öyrənmək imkanını verir.
Əksər insanlarda və yaş qruplarında istifadə üçün yararlı olan daha sadə və təhlükəsiz, gündə bir dəfə və bir həb ilə təmin edilən müalicə resursların məhdud olduğu ölkələr üçün daha münasib və əlçatan olmuşdur. • İİV-in anadan uşağa ötürülməsinin profilaktikası (AUÖP) üzrə proqramlar İİV-lə yaşayan hamilə qadınların və anaların sağlamlığını yaxşılaşdırmaq, eləcə də onların uşaqları və partnyorları arasında İİV infeksiyasının qarşısını almaq üçün daha erkən və daha sadə müalicəyə kömək edirlər. • Sağlamlığın yaxşılaşdırılmasından və insan ömrünün uzadılmasından əlavə, aydın görünən dəlillər göstərir ki, antiretrovirus terapiya (ART) İİV-in cinsi yolla ötürülməsinin qarşısını alır və infeksiyaya yoluxmamış insanların ARV dərman preparatlarından istifadəsi onları infeksiyaya yoluxmaqdan qoruyur.
Öz
sağlamlığını mühafizə etmək və İİV-in digər insanlara ötürülməsinin qarşısını almaq üçün İİV-ə yoluxmuş insanlar arasında daha erkən müalicəyə başlama tendensiyası mövcuddur. Davamlı qayğı göstərilən müddətdə ARV-dən istifadə üzrə məsləhətlər təmin edilir İlk dəfə olaraq, 2013-cü il üçün qaydalar İİV-li insanlara davamlı qayğı göstərilən müddətdə tövsiyələri, o cümlədən İİV-ə müayinə və İİV-lə bağlı məsləhətlərin verilməsinə, İİV-in profilaktikası üçün ARV dərman preparatlarından istifadə edilməsinə, fərdlərin İİV-lə bağlı müalicə və qayğı xidmətlərinə yönəldilməsinə, İİV-ə müayinə və məsləhətləşmə
yönəltmə
məsi üçün qeydiyyata alma
■ İİV-li insanlara ümumi qayğı ■ İİV-in qarşısının alınması ■ Yanaşı gedən infeksiya və xəstəliklərin idarə olunması ■ İnsanların ART üçün hazırlanması ART-ya BAŞLAMA (BİRİNCİ SIRA ART)
DƏSTƏK ■ ART cavab tədbirinin monitorinqi ■ ART-nin toksikliyinin monitorinqi İKİNCİ VƏ ÜÇÜNCÜ SIRA ART
İİV-li insanlara ümumi qayğının göstərilməsinə, ART-yə başlanmasına və onun davam etdirilməsinə, eləcə də müalicənin monitorinq edilməsinə dair tövsiyələri toplamışdır. ARV dərman preparatlarından əhalinin bütün yaş qrupları və böyüklər, hamilə və döşlə əmizdirən qadınlar, yeniyetmələr, uşaqlar və əhalinin əsas qrupları arasında istifadəyə dair məsləhətlər verilmişdir. Hazırkı qaydalar İİV-lə yaşayan insanların klinik idarə edilməsinə dair məsləhətlər təmin edir, İİV xidmətlərinin səmərəliliyinin və effektivliyinin necə təkmilləşdirilməli olmasına dair tövsiyələr verir və İİV proqramlarının necə planlaşdırmalı və resurslardan maksimum səmərəli şəkildə necə istifadə edilməli olmasına dair istiqamət göstərir. Onlar yeni və mövcud tövsiyələri birləşdirirlər ÜST 2002-ci ildən etibarən ARV dərman preparatlarından istifadəyə dair təlimatlar, İİV- in diaqnostikasının müxtəlif aspektlərinə, müalicəyə və qayğıya dair bir sıra qaydalar hazırlamışdır. 2013-cü il üçün qaydaların məqsədi yeni və mövcud tövsiyələri, o cümlədən 2010-cu il üçün böyüklər, yeniyetmələr və uşaqlar üçün ART-ya və İİV-lə yaşayan hamilə və döşlə əmizdirən qadınlar üçün müalicə və profilaktikaya dair qaydalardan irəli gələn yenilənmiş tövsiyələri birləşdirmək və uyğunlaşdırmaqdır. Onlara həmçinin ÜST-nin İİV-ə müayinə və məsləhət, İİV-in profilaktikasına, İİV-lə yaşayan insanlara ümumi qayğıya, geniş yayılmış yanaşı gedən infeksiya və digər yanaşı gedən xəstəliklərin idarə olunması, həmçinin dərman preparatlarının toksikliyinin monitorinqinə və idarə edilməsinə dair mövcud təlimatı daxildir. 2. YENİ TÖVSİYƏLƏR NƏLƏRDİR? İİV-li şəxslərin müalicəsinə aid yeni klininki tövsiyələr 2013-cü il üçün qaydalar resursların məhdud olduğu şəraitə xüsusi diqqət yetirməklə, İİV-in müalicəsi və profilaktikası üçün ARV dərman preparatlarından istifadənin daha da genişləndirilməsində ictimai səhiyyə yanaşmasına əsaslanır. Qaydalardakı yeni klinik tövsiyələrə aşağıdakılar daxildir:
Böyüklərin, yeniyetmələrin və yuxarı yaşlı uşaqların daha erkən müalicə edilməsi – CD4 hüceyrələrin sayı 500 hüceyrə/mm3 və ya daha az olan şəxslərdə ART-nin başlanması və ağır və ya inkişaf etmiş İİV xəstəliyi olan insanlara və CD4 hüceyrələrin sayı 350 hüceyrə/mm3 və ya daha az olan şəxslərə prioritet verilməsi; • CD4 hüceyrələrin sayından asılı olmayaraq İİV-i olan müəyyən əhali, o cümlədən aktiv vərəm xəstəliyi olan insanlar, hepatit B virusu (HBV) ilə yanaşı gedən ağır xroniki qaraciyər xəstəliyi olan şəxslər, serodiskordant cütlüklərdəki İİV-müsbət statuslu partnyorlar, hamilə və döşlə əmizdirən qadınlar və beş yaşadək uşaqlar üçün ART-yə başlanmalıdır;
Böyüklər, hamilə və döşlə əmizdirən qadınlar, uç və daha artıq yaşı olan uşaqlar üçün uyğunlaşdırılmış yeni, üstünlük verilən birinci sıra ART rejimi;
• Böyüklər və yeniyetmələr üçün birinci sıra ART rejimlərində stavudine inhibitorunun (d4T) tədricən aradan qaldırılmasına dəstək;
• ART-nin müvəffəqiyyətinin monitorinq edilməsinə və müalicənin müvəffəqiyyətsizliyinin müəyyənləşdirilməsinə ART qəbul edən şəxslərin klinik və CD4 monitorinqi ilə yanaşı, üstünlük verilən yanaşma kimi virus yükünün yoxlanmasından istifadə edilməsi;
İİV-lə yaşayan insanları daha erkən aşkarlamaq və onları qayğı və müalicəyə yönəltmək məqsədilə, icmalarda İİV-ə müayinə və məsləhətlərin aparılması, həmçinin yeniyetmələrin İİV-ə müayinəsi.
Fəaliyyətə dair yeni qaydalar və tövsiyələr ARV dərman preparatlarından istifadənin genişləndirilməsi insanların həyatlarını xilas etmək, İİV-lə yaşayan insanların sağlamlığını yaxşılaşdırmaq və İİV-ə yeni yoluxmuş insanların sayını azaltmaq üçün yeni imkanlar təmin edir. Bu imkanlarla birlikdə problemlər gündəmə gəlir – maksimum təsirə nail olmaq üçün siyasəti müəyyənləşdirən şəxslər və icraçılardan tövsiyələrin hansı formada daha yaxşı yerinə yetirilməsinin müəyyənləşdirilməsi tələb olunur. İİV xəstəliyinə müdaxilələrin səmərəliliyinin və effektivliyinin artırılmasına, İİV-li şəxslərə qayğı müddətinin gücləndirilməsinə və səhiyyə sistemi daxilində əlaqələrin yaxşılaşdırılmasına dair məsləhətlər verilmişdir. Hazırkı qaydaların diqqət mərkəzində aşağıdakı məsələlər dayanır: • İİV-ə yoluxmuş insanların qayğı ilə əhatə olunmasını və ART-yə sadiqliyi inkişaf etdirən strategiyalar; • Kadr çatışmazlığını aradan qaldırmaq üçün vəzifələrin yenidən bölüşdürülməsi;
ART-nin ilkin səhiyyə sistemində təmin edilməsi üçün desentralizasiya və ART xidmətlərinin ana və uşaq sağlamlığı klinikalarına, vərəm (V) klinikalarına, həmçinin narkotik asılılığın müalicəsi aparılan narkolojı klinikalarına daxil edilməsi; • Yeni klinik tövsiyələrin laborator xidmətlər üçün cəlb edilməsi, həmçinin ARV dərman preparatları və digər mallar üçün satınalmalar və təchizat sistemləri. Proqram menecerləri üçün yeni təlimat Sənədin məqsədi ölkələrə qərar qəbuletmədə və proqramların planlaşdırılmasında kömək etmək, həmin tövsiyələri onların epidemik və səhiyyə sistemlərinin mühitinə uyğunlaşdırmaqdır. İİV proqramlarının menecerləri üçün hazırlanmış hazırkı təlimat ARV dərman preparatlarından strateji istifadəyə dair ölkə səviyyəsində ədalətli, hərtərəfli və şəffaf qərar qəbuletmə proseslərini təsvir edir. Diqqət milli planlaşdırma proseslərinə, İİV epidemiologiyasına, səhiyyə sisteminin potensialına, mövcud maliyyə resurslarına, həmçinin etik və insan hüquqları məsələlərinə verilmişdir. Xərclərin hesablanması və planlaşdırma alətləri də təklif edilmişdir. Xüsusilə proqram menecerləri üçün münasib olan icra məsələlərinə bütün əsas yeni tövsiyələrdə diqqət yetirilmişdir. Monitorinq və qiymətləndirməyə dair yeni təlimat Yeni tövsiyələrin icrasının monitorinqinə, o cümlədən qayğı müddətində proqramların gedişinin monitorinqi üzrə potensial göstəricilərə dair istiqamət verilmişdir. 3. ÜMUMİ QAYDALARIN KOMPONENTLƏRİ
• İİV-ə müayinə və məsləhətləşmələr • ARV dərman preparatları əsasında profilaktika • İİV-lə yaşayan şəxslərə ümumi qayğı • ART-yə nə zaman başlamalı (birinci sıra ART) • ART-ni nədən başlamalı • Necə monitorinq etməli (ART- yə qarşı cavab tədbiri və toksiklik) • ART-ni nəyə dəyişməli (ikinci sıra ART) • Yanaşı gedən infeksiya və xəstəliklərin idarə olunması
• ART-yə sadiqlik • Qayğı ilə əhatə etmək • Xidmətlərin təmin edilməsinin innovativ modelləri (inteqrasiya, desentralizasiya və vəzifələrin yenidən bölüşdürülməsi) • Kadrlar • Laboratoriya və diaqnostika xidmətləri • Satınalmaların və təchizatın idarə edilməsi sistemləri
qərarlaşdırmalı • Qərar qəbuletmə (proses, tələb edilən məlumatlar və əsas parametrlər) • İcra məsələləri • Xərclərin hesablanması və planlaşdırma üçün faydalı alətlər
• Yeni
tövsiyələrin nəticələrinin monitorinqi • ARV
əldə etmək imkanlarının genişləndirilməsinin aralıq və yekun nəticələrinin monitorinqi • Digər monitorinq məsələləri (İİV-ə qarşı dərman preparatlarına davamlılığın və ARV-nin toksikliyinin monitorinqi • Monitorinq və qiymətləndirmə sistemlərinin gücləndirilməsi
BAĞLI
4. QAYDALARIN GÖZLƏNİLƏN TƏSİRİ NƏDİR?
Yeni qaydalar çərçivəsində, qlobal olaraq, aşağı və orta gəlirli ölkələrdə İİV- lə yaşayan təqribən 26 milyon insan ARV dərman preparatlarından istifadə edə biləcəkdir. Əvvəlki 2010-cu il qaydalarına əsasən, 17 milyona yaxın insan belə preparatlardan istifadə imkanına malik idi. Hazırkı qaydaların tam mütərəqqi şəkildə həyata keçirilməsi
ÜST-nin 2010-cu il üçün müalicəyə dair qaydaları ilə müqayisədə, 2013-2025-ci illər arasında QİÇS-lə əlaqədar 3 milyon daha artıq ölüm halının və 3,5 milyon yeni İİV infeksiyasının qarşısını ala bilər. Bu faydaların reallaşdırılması üçün qlobal İİV-ə qarşı cavab tədbirlərinə ümumi illik investisiyalar təqribən 10% artım tələb edəcək.
5. YENİ TÖVSİYƏLƏRİN İCMALI Aşağıdakı cədvəllər ÜST-nin 2013-cü il qaydaları üçün hazırlanmış yeni tövsiyələrini ümumiləşdirir. Cədvəl tam deyildir və ÜST-nin digər qaydalarından çıxarılmış tövsiyələri özündə əks etdirmir. İİV-ə müayinə və məsləhətləşmə
• Ümumi İİV epidemiyaları zamanı səhiyyə xidmətləri təchizatçılarının təşəbbüsü ilə aparılan müayinə və məsləhət xidmətlərindən başqa, icma əsasında İİV-ə müayinə və məsləhətləşmə, həmçinin preventiv tədbirlərə, qayğı və müalicə xidmətlərinə yönəldilmə tövsiyə edilir (güclü tövsiyə, aşağı keyfiyyətli sübut). •
aparılan müayinə və məsləhət xidmətlərindən başqa, preventiv tədbirlərə, qayğı və müalicə xidmətlərinə yönəldilmə ilə birgə icma əsasında müayinə və məsləhətləşmə tövsiyə edilir (güclü tövsiyə, aşağı keyfiyyətli sübut). •
Bütün hallarda (ümumi, az yayılmış və konsentrasiya olunmuş epidemiyalar) profilaktik tədbirlərə, qayğı və müalicə xidmətlərinə yönəlməklə əsas əhalidən olan yeniyetmələr üçün İİV-ə müayinə və məsləhətləşmə tövsiyə edilir (güclü tövsiyə, çox aşağı keyfiyyətli sübut).
•
Ümumi epidemiyalar zamanı bütün yeniyetmələr üçün profilaktik tədbirlərə, qayğı və müalicə xidmətlərinə yönəldilmə ilə birgə İİV-ə müayinə və məsləhətləşmə tövsiyə edilir (güclü tövsiyə, çox aşağı keyfiyyətli sübut). •
Biz preventiv tədbirlərə, qayğı və müalicə xidmətlərinə yönəldilmə ilə birgə İİV-ə müayinə və məsləhətləşməni bütün yeniyetmələr üçün əlçatan olmasını tövsiyə edirik (şərti tövsiyə, çox aşağı keyfiyyətli sübut). •
yeniyetmələrə özlərinin İİV-lə bağlı statuslarının açıqlanmasının potensial faydaları və riskləri barədə məsləhət verilməsini və onlara belə statusu açıqlayıb-açıqlamamağı, nə zaman, necə və kimə açıqlamağı müəyyənləşdirmək üçün icazə verilməsini və dəstək göstərilməsini tövsiyə edirik (şərti tövsiyə, çox aşağı
a
10-19 yaşlılar da daxil olmaqla yeniyetmələrə aiddir.
1 ART-yə nə zaman başlamalı
qadınlarda ART-yə nə zaman başlamalı
əmizdirmə müddəti
zaman başlamalı
• • Bir prioritet olaraq, İİV-in ağır və ya inkişaf etmiş klinik formasına (ÜST-nin 3-cü və ya 4-cü klinik mərhələləri) malik bütün şəxslərdə və CD4 hüceyrələrinin sayı ≤350 hüceyrə/mm 3 olan şəxslərdə ART-yə başlanmalıdır (güclü tövsiyə, orta keyfiyyətli sübut). •
CD4 hüceyrələrinin sayı >350 hüceyrə/mm 3 və ≤500 hüceyrə/mm 3 olan bütün İİV-li şəxslərdə ÜST-nin klinik mərhələlərindən asılı olmayaraq ART-yə başlanmalıdır (güclü tövsiyə, orta
•
ÜST-ün klinik mərhələlərindən asılı olmayaraq, bütün İİV-li şəxslərdə və ya CD4 hüceyrələrinin sayı aşağıdakı kimi olduqda ART-yə başlanmalıdır: •
•
Eyni zamanda İİV-ə və HBV-yə yoluxmuş və ağır xroniki qaraciyər xəstəsi təsdiqlənmiş şəxslər (güclü tövsiyə, aşağı keyfiyyətli sübut). •
Serodiskordant cütlüklərdə İİV-in yoluxmamış partnyorlara ötürülməsini azaltmaq üçün İİV-li partnyorlara ART təklif edilməlidir ((güclü tövsiyə, yüksək keyfiyyətli sübut). •
ən azı anadan uşağa ötürülmə riski olan müddətində davam etməlidir. Müalicə imkanlarından yararlana bilmək üçün müvafiq meyarlara cavab verən qadınlar ART-ni ömürlük davam etdirməlidirlər (güclü tövsiyə, orta keyfiyyətli sübut). •
Proqramla və ya fəaliyyətlə bağlı səbəblərdən, xüsusilə, ümumi epidemiyalar zamanı, bütün İİV-li hamilə və döşlə əmizdirən qadınlar ART-yə ömürlük olmaqla başlamalıdırlar (şərti tövsiyə, aşağı keyfiyyətli sübut). •
• Bəzi ölkələrdə səhhəti ilə əlaqədar olaraq ART-dən istifadə etməsinə icazə verilməyən qadınlar üçün ARV rejiminin anadan uşağa ötürülmə riskinin aradan qaldırılmasından sonra başa çatdırılmasına diqqət yetirilməlidir (şərti tövsiyə, aşağı keyfiyyətli sübut). 2010-cu ildə hazırlanmış əsas prinsiplər və tövsiyələr, aşağıdakılar da daxil olmaqla, qalmaqdadır: Milli və ya sub-milli səhiyyə orqanları İİV-ə yoluxduğu məlum olan qadınların, əsasən, uşağını döşlə əmizdirmək və ARV müdaxilələri qəbul etmək, yaxud öz xüsusi vəziyyətlərini nəzərə almaqla istənilən formada döşlə əmizdirmədən qaçmaq üçün məsləhət və dəstəklə təmin edilib-edilməyəcəyini qərarlaşdırmalıdırlar. Yerli dövlət hakimiyyəti orqanlarının ana və uşaq sağlamlığı xidmətlərinin, əsasən, döşlə əmizdirməyə və ARV müdaxilələrə kömək edəcəyini və dəstək göstərəcəyini çox güman ki, İİV-ə yoluxduğu məlum olan analardan doğulmuş körpələrə İİV-ə yoluxmadan yaşamaq üçün maksimum imkan verilməsi strategiyası kimi qərarlaşdırdıqları hallarda: •
• İİV-ə yoluxduğu məlum olan analar (körpələri İİV-ə yoluxmamış və ya körpələrinin İİV statusu məlum olmayan analar) öz körpələrini doğulduqdan sonra ilk 6 ay müddətində yalnız döşlə əmizdirməlidirlər, körpəni gələcəkdə müvafiq əlavə qida ilə tanış etməli və döşlə əmizdirməni körpənin həyatının ilk 12 ayı ərzində davam etdirməlidirlər. Yalnız adekvat və təhlükəsiz qidalanmanın təmin edilməsi mümkün olduqdan və ana südü olmadan qidalanma təmin edildikdən sonra döşlə əmizdirmə dayandırılmalıdır (güclü tövsiyə, ilk altı ay üçün yüksək keyfiyyətli sübut 12 ay üçün tövsiyə məqsədilə aşağı keyfiyyətli sübut).
• ART-yə ÜST-nin müəyyənləşdirdiyi klinik mərhələlərdən və ya CD4 hüceyrələrinin sayından asılı olmayaraq, İİV-ə yoluxmuş beş yaşdan aşağı olan bütün uşaqlarda başlanmalıdır. •
Həyatının ilk ilində diaqnoz qoyulmuş körpələr (güclü tövsiyə, orta keyfiyyətli sübut) •
İİV-ə yoluxmuş bir yaşından beş yaşınadək uşaqlar (şərti tövsiyə, çox aşağı keyfiyyətli sübut) •
ART-yə ÜST-nin klinik mərhələsindən asılı olmayaraq, İİV-ə yoluxmuş, CD4 hüceyrələrinin sayı ≤500 hüceyrə/mm 3 olan beş və daha artıq yaşda olan bütün uşaqlarda başlanmalıdır. •
CD4 hüceyrələrinin sayı ≤350 hüceyrə/mm 3
•
3 arasında (şərti tövsiyə, çox aşağı keyfiyyətli sübut) •
ART-yə yaşından və CD4 hüceyrələrinin sayından asılı olmayaraq İİV-ə yoluxmuş, ağır və ya inkişaf etmiş simptomatik xəstəliyi olan (ÜST-nin 3-cü və ya 4-cü klinik mərhələsi) bütün uşaqlarda başlanmalıdır güclü tövsiyə, orta keyfiyyətli sübut). •
ART-yə ehtimal edilən İİV infeksiyasının klinik diaqnozu qoyulmuş yaşı 18 aydan az olan istənilən uşaqda başlanmalıdır (güclü tövsiyə, aşağı keyfiyyətli sübut). Müalicə hansı ART sxemlərindən başlanmalıdır
qadınlar və onların körpələri üçün birinci sıra ART
uşaqlar üçün birinci sıra ART
üçün birinci sıra ART (yeniyetmələr daxil olmaqla)
• Birinci sıra ART iki əks transkriptazanın nukleozid inhibitoru (ƏTNİ-lər), üstəgəl bir əks transkriptazanın qeyri-nukleozid inhibitorundan (ƏTQNİ) ibarət olmalıdır. •
TDF + 3TC (və ya FTC) + EFV sabit doza birləşməsi kimi ART-yə başlamaq üçün üstünlük verilən variant kimi tövsiyə edilir (güclü tövsiyə, orta keyfiyyətli sübut). •
aşağıdakı variantlardan biri tövsiyə edilir: •
AZT + 3TC + EFV •
AZT + 3TC + NVP •
TDF + 3TC (və ya FTC) + NVP (
•
rejimlərində istifadəni dayandırmalıdırlar (güclü tövsiyə, orta keyfiyyətli sübut). •
Hamilə və döşlə əmizdirən qadınlarda, o cümlədən hamiləliyinin birinci trimestrində olan hamilə qadınlarda və uşaq dünyaya gətirmə yaşında olan qadınlarda birinci sıra ART kimi gündə bir dəfə olmaqla sabit dozada TDF + 3TC (və ya FTC) + EFV preparatlarının birləşməsi tövsiyə edilir. Bu tövsiyə həm ömürlük müalicəyə, həm də AUÖP üçün başlanmış və daha sonra dayandırılmış ART-yə şamil edilir (güclü tövsiyə, aşağıdan ortayadək keyfiyyətli sübut: ümumilikdə bütün böyüklər üçün orta keyfiyyətli sübut, lakin hamilə və döşlə əmizdirən qadınların və körpələrin xüsusi qrupu üçün aşağı keyfiyyətli sübut). •
profilaktikası təmin edilməlidir. Körpələrə əvəzləyici qida verilərsə, onlara dörd həftədən altı həftəyədək gündəlik olaraq NVP ilə körpə profilaktikası təmin edilməlidir (və ya gündə iki dəfə AZT). Körpə profilaktikası doğuş zamanı və ya İİV doğuşdan sonra aşkar edildikdə başlanmalıdır (güclü tövsiyə,
• ƏTQNİ-nin aşkar edilməsindən asılı olmayaraq, üç yaşından kiçik (36 ay) olan İİV-ə yoluxmuş bütün uşaqlar üçün birinci sıra ART kimi LPV/r-ə əsaslanan rejimdən istifadə edilməlidir. LPV/r mümkün olmadıqda, müalicə NVP-ə əsaslanan rejimlə başlanmalıdır (güclü tövsiyə, orta keyfiyyətli sübut). •
Virus yükünün monitorinqi mövcud olduqda, virusun davamlı azalmasından sonra diqqət LPV/r-in ƏTQNİ ilə əvəz edilməsinə yetirilməlidir (şərti tövsiyə, aşağı keyfiyyətli sübut). •
rejimi zamanı vərəm aşkarlanan uşaqlar üçün seçim kimi ABC + 3TC + AZT tövsiyə edilir. Vərəmin müalicəsi başa çatdıqdan sonra bu rejim dayandırılmalıdır və ilkin rejimə yenidən başlanmalıdır (güclü tövsiyə, orta keyfiyyətli sübut). •
İİV-ə yoluxmuş körpələr və üç yaşından kiçik uşaqlar üçün ART rejimi üzrə ƏTNİ-nin əsası ABC + 3TC və ya AZT + 3TC olmalıdır (güclü tövsiyə, aşağı keyfiyyətli sübut). •
üçün EFV üstünlük verilən ƏTQNİ-dir, NVP isə alternativdir (güclü tövsiyə, aşağı keyfiyyətli sübut).
•
İİV-ə yoluxmuş üç yaşından 10 yaşınadək uşaqlar (və çəkisi 35 kq-dan aşağı olan yeniyetmələr) üçün ART rejimi üzrə ƏTNİ-nin əsasını üstünlük verilən qaydada aşağıdakılardan birini təşkil etməlidir: •
•
AZT (və ya TDF) + 3TC (və ya FTC) (şərti tövsiyə, aşağı keyfiyyətli sübut). •
İİV-ə yoluxmuş, çəkisi 35 kq və ya daha artıq olan 10-19 yaşlı yeniyetmələr üçün ART rejimi üzrə ƏTNİ-nin əsası böyüklər ilə bərabər olmalı və üstünlük verilən qaydada aşağıdakılardan birini təşkil etməlidir: •
TDF + 3TC (və ya FTC) •
AZT + 3TC •
ABC + 3TC (güclü tövsiyə, aşağı keyfiyyət əlaməti). ART cavab tədbirinin monitorinqi və müalicənin uğursuzluğunun müəyyənləşdirilməsi
hansı ARV rejiminə keçməli (hamilə və döşlə əmizdirən qadınlar daxil olmaqla) Uşaqlarda hansı ARV rejiminə keçməli (yeniyetmələr daxil olmaqla) •
Virus yükü ARV müalicəsinin uğursuzluğunu müəyyən etmək və təsdiq etmək üçün üstünlük verilən monitorinq yanaşması kimi tövsiyə edilir (güclü tövsiyə, aşağı keyfiyyətli sübut). •
monitorinqdən müalicənin uğursuzluğunu müəyyənləşdirmək üçün istifadə edilməlidir (güclü tövsiyə, orta keyfiyyətli sübut). •
Böyüklər üçün ikinci sıra ART iki əks transkriptaza nukleozid inhibitoru + ritonavir əlavə edilmiş (güçləndirilmiş) proteaza inhibitorundan (Pİ) ibarət olmalıdır. •
•
TDF + 3TC (və ya FTC)-yə əsaslanan birinci sıra rejiminin uğursuzluğundan sonra ikinci sıra rejimlərində AZT + 3TC-dən ƏTNİ-nin əsası kimi istifadə edin. •
AZT və ya d4T + 3TC-yə əsaslanan birinci sıra rejiminin uğursuzluğundan sonra ikinci sıra rejimlərində TDF +3TC (və ya FTC)-dən ƏTNİ-nin əsası kimi istifadə edin. •
kimi tövsiyə edilir (güclü tövsiyə, orta keyfiyyətli sübut). •
ATV/r və LPV/r termostabil kombinasiyalatı ikinci sıraART üçün üstünlük verilən gücləndirilmiş Pİ variantlarıdır (güclü tövsiyə, orta keyfiyyətli sübut). •
gücləndirilmiş Pİ, üstəgəl iki ƏTNİ tövsiyə edilir; LPV/r üstünlük verilən gücləndirilmiş Pİ-dir (güclü tövsiyə, orta keyfiyyətli sübut). •
LPV/r-ə əsaslanan birinci sıra rejiminin uğursuzluğundan sonra 3 yaşından kiçik uşaqlar özlərinin birinci sıra rejimlərində qalmalıdırlar və rejimə riayət olunmanı yaxşılaşdırmaq üçün tədbirlər həyata keçirilməlidir (şərti tövsiyə, çox aşağı keyfiyyətli sübut). •
LPV/r-yə əsaslanan birinci sıra rejiminin uğursuzluğundan sonra 3 yaşlı və daha böyük uşaqlar bir ƏTNQİ-dən, üstəgəl iki ƏTNİ-dən ibarət olan ikinci sıra rejiminə keçirilməlidirlər; EFV üstünlük verilən ƏTQNİ-dir (şərti tövsiyə, aşağı keyfiyyətli sübut). •
ABC və ya TDF + 3TC (və ya FTC) birinci sıra rejiminin uğursuzluğundan sonra, ikinci mərhələ ART üçün ƏTNİ-nin üstünlük verilən əsas variantı AZT + 3TC-dir (güclü tövsiyə, aşağı keyfiyyətli sübut). •
AZT və ya d4T + 3TC-dən (və ya FTC) ibarət birinci sıra rejiminin uğursuzluğundan sonra ƏTNİ-nin ikinci sıra ART üçün üstünlük verilən əsas variantı ABC və ya TDF + 3TC-dir (və ya FTC) (və ya FTC) (güclü tövsiyə, aşağı keyfiyyətli sübut)
Üçüncü sıra ART
optimallaşdırılması məqsədilə tibbi müdaxilələr
qarşılıqlı əlaqələndirilməsi
desentralizasiyası
bölüşdürülməsi
•
keyfiyyətli sübut).. •
Üçüncü sıra rejimlərinə əvvəllər istifadə edilmiş rejimlərə qarşılıqlı rezistentliyin minimal riski olan yeni dərman preparatları, məsələn, inteqraza inhibitorları və ikinci nəsil ƏTQNİ- lər və Pİ-lər daxil olmalıdır (şərti tövsiyə, aşağı keyfiyyətli sübut). •
Heç bir yeni ARV variantlarına malik olmayan ikinci sıra rejimində uğursuzluq yaşayan pasiyentlər mümkün ola bilən rejimə davam etməlidirlər (şərti tövsiyə, çox aşağı keyfiyyətli sübut). İkinci sıra müalicə uğursuz olduğu halda uşaqlar üçün faydaları və riskləri balanslaşdıran strategiyaların öyrənilməsinə ehtiyac vardır. Daha çox müalicə variantlarından istifadə imkanı olan daha yuxarı yaşlı uşaqlar və yeniyetmələr üçün böyüklərin müalicəsində istifadə edilən yeni dərman preparatları (məsələn, ETV, DRV və RAL) vasitəsilə üçüncü sıra ARV rejimlərinin yaradılması mümkün ola bilər. Heç bir yeni ARV dərman preparatı variantları olmadan ikinci sıra rejimində müalicəsi uğursuz olmuş uşaqlar mümkün ola bilən rejimə davam etməlidirlər. ART dayandırıldıqda, digər infeksiyaların profilaktikası, simptomların aradan qaldırılması və ağrının öhdəsindən gəlinməsi tələb edilir. •
Mobil telefonların mətn mesajları dəstək məqsədli müdaxilələr paketinin bir hissəsi kimi ART-yə sadiqliyin artırılması üçün təxirəsalınmaz alət kimi nəzərdən keçirilə bilər (güclü tövsiyə, orta keyfiyyətli sübut). •
Ümumi epidemiyalar şəraitində, münasib olduğu halda, ART üçün münasib olan hamilə və doğmuş qadınlarda, həmçinin ana və uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş səhiyyə müəssisələrindəki körpələrdə, davam edən İİV qayğısı və ART ilə əlaqəli və göndərişli şəkildə başlanmalı və davam etdirilməlidir (güclü tövsiyə, çox aşağı keyfiyyətli sübut) •
müəssisələrində, davamlı İİV qayğısı və ART ilə əlaqəli şəkildə başlanmalıdır (güclü tövsiyə, çox aşağı keyfiyyətli sübut). •
İİV-in və vərəmin ağır yükü şəraitində, İİV-lə yaşayan şəxslərə vərəmin müalicəsi xidmətləri həmçinin vərəmin diaqnozunun qoyulduğu İİV müalicə müəssisələrində də təmin edilə bilər (güclü tövsiyə, çox aşağı keyfiyyətli sübut). •
ART opioidlərdən asılı şəxslər üçün əvəzedici terapiyanın (OƏT) təmin edildiyi səhiyyə müəssisələrində müvafiq İİV-lə yaşayan şəxslərdə başlanmalı və davam etdirilməlidir (güclü tövsiyə, çox aşağı keyfiyyətli sübut). ART-nin başlanmasının və davam etdirilməsinin desentralizasiyası üçün aşağıdakı imkanlar nəzərdən keçirilməlidir: •
Xəstəxanalarda ART-yə başlanması və periferik səhiyyə müəssisələrində ART-nin davam etdirilməsi (güclü tövsiyə, aşağı keyfiyyətli sübut). •
keyfiyyətli sübut). •
İcma səviyyəsində davam etdirilməklə, klinikalara müntəzəm səfərlər arası, periferik səhiyyə müəssisələrində ART-yə başlanması (yəni səhiyyə müəssisələrindən kənardakı yerlərdə, məsələn, yardım edilən yerlərdə, səhiyyə postlarında, evdə xidmətlər göstərən və ya icma əsaslı təşkilatlarda). •
bilərlər (güclü tövsiyə, orta keyfiyyətli sübut). •
Təlim keçmiş qeyri-həkim klinik heyəti, mamaçalar və tibb bacıları ART-ni davam etdirə bilərlər (güclü tövsiyə, orta keyfiyyətli sübut). •
arasında bölüşdürə bilərlər (güclü tövsiyə, orta keyfiyyətli sübut). Proqram menecerləri üçün məsləhətlər
məsləhətlər
Klinik və fəaliyyətlə bağlı tövsiyələrin həyata keçirilməsinin qərarlaşdırılması üçün aşağıdakılar tövsiyə edilir: •
Yerli dövlət hakimiyyəti orqanları şəffaf, açıq və məlumatlı prosesdən istifadə ilə bunu edir. Bu prosesə maraqlı tərəflərin geniş kütləsi cəlb edilməli, o cümlədən təsirə məruz qalmış icmaların məqsədyönlü şəkildə iştirakı olmalıdır və proses müzakirə edilən tövsiyələrin xüsusiyyətlərini nəzərə almalıdır. •
proqramının hazırkı məhsuldarlığını, sosial-iqtisadi, siyasi və hüquqi mühiti, o cümlədən büdcənin, kadrlara qoyulan tələblərin və səhiyyə sisteminin digər nəticələrini nəzərə alır. Sonuncu hazırda hansı dəstəyin və sistemlərin mövcud olduğunu və hansı sahələrə əlavə investisiyanın tələb edildiyini müəyyənləşdirə bilər. •
həyata keçirmə imkanlarının təsirini, xərclər baxımından səmərəliliyini, imkan və risk ölçülərini nəzərə alır. Əlavə məlumat üçün aşağıdakı ünvanlarla əlaqə saxlaya bilərsiniz:
World Health Organization Department of HIV/AIDS 20, avenue Appia 1211 Geneva 27 Switzerland
E-ünvan: hiv-aids@who.int www.who.int/hiv WHO/HIV/2013.7 Yüklə 1,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|