Microsoft Word Adilli Ayt?kin 869M. docx
Modanın strukturu, modalı standartlar v
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
17
1.4. Modanın strukturu, modalı standartlar və obyektlər Moda insan və sosial fraqmentlərin reallığı çərçivəsindən kənara çıxaraq ayrı- ayrı elementlərlə kəsişir. Modanın bu cürtəzahürü bütöv və universal olub insanın həyat fəaliyyətinin iqtisadi, psixoloji, estetik və digər sahələrini əhatə edir. Buna görə modanın tədqiq edilməsi müxtəlif elmi fənlərlə birgə yerinə yetirilir və fənnlərarasında bir növ həlqə rolunu oynayır. Bu sahənin tarixi, mədəni, estetik, iqtisadi, psixoloji, sosioloji, etnoqrafik nəailiyyət və imkanları böyükdür. Lakin modanın öyrənilməsində adları çəkilən, həm də bir çox digər fənnlərin və elmi sahələrin problemlərinin nəzərə alınması ona xələl gətirilməsi ilə nəticələnə bilər. Belə ki, bunların hər biri çoxsahəli təzahürün hər hansı şaxəsini işıqlandırır. Bununla belə bizi maraqlandıran müəyyən ayrı- ayrı elementlərin tədqiqat predmeti eyni deyildir. Onlardan hər birinin ön plana çıxarılması ya tədqiqatçının konsepsiyasından, onun ixtisasından yaxud da hər ikisindən asılıdır. Məsələn, sənətşünas tədqiqatçı modanın təzahürünün izahatını verərkən təbii ki, onun estetik cəhətlərinə üstünlük verir. Modaya verilən bu nəzər- nöqtə uzun müddət ərzində populyar olmuşdur. Tədqiqatçı- sosioloqlar isə modanı sosial və sosioloji- psixoloji təzahür kimi qəbul edirlər. Bu təzahürün öyrənilməsində onlar əsas rolu sosiologiya və sosial psixologiyaya verirlər. Məhz sosiologiya, hətta sosial reallığın ayrı- ayrı sferaları ayrı- ayrı institutlarla ə laqədə olduqda belə, onlar həmişə bütövlükdə sosial, yaxud digər şəkildə müəyyən sosial çərçivədə yerləşdirilirlər. Məsələn, sosial- iqtisadi həyatın iqtisadi elementlərdən fərqi əhalinin ayrı- ayrı sosial qrup və sisteminin tələb və meylinin ödənilməsi ilə bağlı ayrı- ayrı iqtisadi institutların bu və digər iqtisadi effekti ilə sıx ə laqədə olmasındadır. Sosial psixologiya isə fərdlərin öz aralarında və sosial qruplar ilə qarşılıqlı ə laqələrini, bu qrupların xüsusiyyətlərini və onların qarşılıqlı münasibətlərini öyrənir. 18
Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, moda ilk növbədə əşya dünyasına deyil, insan dünyasına məxsusdur. Əşyalar özü- özlüyündə modanın təsirindən dəyişirlər, insanlar dəyişərək özləri ilə mədəniyyət arasında qarşılıqlı əlaqənin əhəmiyyətini modanın ayağına yazırlar. Məhz buna görə də, modanın tədqiqatında insanın sosial həyatının müxtəlif tərəflərinə aid olan təfəkkürünə, davranışına, sosial qruplarına və sosial psixologiya fənnlərinə əsas üstünlüklər verilir. Bununla yanaşı qeyd etmək lazımdır ki, bu tədqiqatın fənnlərarası xassələrinə müxtəlif elementləri və semiotikləri cəlb etmək lazımdır. Ümumilikdə insanların davranışı yalnız sosial deyil, həm də bioloji və psixoloji mexanizmlər ilə bağlıdır. Bütün bunlar özləri arasında qarşılıqlı əlaqəli olub bir- birinə nüfuz edir. Sosial nizamlama anlayışı mənasına görə digər iki sosioloji anlayışlara yaxındır: «sosial idarəetmə» və «sosial nəzarət». Sosial nizamlanma proseslərinin əsas tərkib hissəsi sosial sistemin normal funksiya göstərməsi və müxtəlif səviyyələrdə (qlobal cəmiyyətdən kiçik qruplaradək) inkişafının təyin edilməsindən ibarətdir. Bununla yanaşı o sosial şəraitin normal funksiyası üçün bioloji, psixoloji, ekoloji və digər sistemlərin, cəmiyyətin həyat sürməsi üçün şərait yaratmalı və kömək etməlidir. Sosial nizamlanmanın mexanizmi çoxdur. Bunlara bilavasitə sosial normalar, dəyərlər, institutlar, təşkilatlar, adətlər və i. a aiddir. Moda belə mexanizmlərdən biridir. O hələlik elə bir ümumi konstatasiya ilə məhdudlaşır ki, çıxış nöqtəsinə xidmət edə bilsin. Sonrakı ifadə edilməsinin gedişatında modanın bu və ya digər dəqiq sosial nizamlanmasının və insanın davranışının özünü nizamlaması kimi xüsusiyyətlərin nədən ibarət olduğuna dair cəhdlər göstərilir. Modanın öyrənilməsi məsələsinin çətinliklərindən biri də, onun həqiqi mənada seçimi, kifayət qədər dürüst və etibarlı sərhədlərinin müəyyən edilməsi və modalı olduğunun fərqləndirilməsidir. Bu şərtlərə əməl etmək çox çətindir. Buna baxmayaraq bütün bunlar bizim həmişə başa düşdüyümüz gündəlik təsəvvürümüzə aid yükdür.
19
«Moda» dərəcələrinə bir çox hallarda modaya aid olmayan hadisələr düşür. Tədqiqat obyekti olan moda isə diqqətdən, nəzərdə tutulan fikirdən qaçır. Bəzən modanı sərhədisiz, hər yerdə mövcud olan, amma tutula bilinməyən mövhum kimi interpritasiya edirlər. Bəzən elə hallar olur ki, modanın bir hissəsini (əksər hallarda hər hansı modalı obyekti, yəni dəbdə nədirsə onu) bütünlükdə moda kimi qəbul edirlər. Bu uyğun yerdəyişmə və bizi maraqlandıran predmetin dəyişik salınmasının təhlükəsindən necə xilas olmaq olar? Bunun üçün ilk növbədə modanın nəzəri modelini qurmaq lazımdır. Nəzəri modelin əsas xüsusiyyəti elementlərin dəqiq təsbit edilmiş əlaqələrindən ibarətdir, mühit daxili münasibətin reallığını əks etdirir. Bizim hal üçün belə modelin yaradılması – modanı ideallaşdırılmış şəkildə və ya ideal obyekt kimi təqdim etmək, modaya bərabər olmayan empirik müşahidə obyekti qismində, mürəkkəb strukturlu və qarşılıqlı elementlərlə əlaqədə olan, özəl ideal obyekt kimi təqdim etmək deməkdir. Bu obyektlər ideallaşdırılma prosesində konstruksiya etmə kimi anlayışlarda əks etdirilir. deallaşdırılma– hər bir elm üçün qəbul edilməyən, bilinməyən obstrakt elmi formalardan biridir. Bu obyekt heç bir kənar qarışığı olmayan təmiz halda seçilməsinə imkan yaradır. deal obyektlər humanitar və təbiət elmlərinə aiddir. deal obyekt anlayışı göstərilən səciyyəvi nümunəyə aid olub, əksər hallarda onun məntiqi və elmi metodologiyasında həndəsi nöqtə kimi xidmət edir. Güman etmək olar ki, təbiətdə heç bir nöqtə yoxdur, lakin bu anlayış müəyyən münasibətlərdə mühüm reallığın ə lamətini təsbit edir. Belə obyerktlər sosial normaları, dəyərləri və ya rolları «yoxlamaq», hər hansı hissiyyat orqanları vasitəsilə qəbul etmək üçün sosial həyatın real və fəaliyyətdə olan fakt və faktorlarıdır. Onu da nəzərə almaq lazımdırki, onlar tədqiqatın fantaziyası deyildir. Modanın nəzəri modelinin yaradılması, yəni struktur formasında təqdim edilməsi üçün, bundan sonra «moda nədən ibarətdir» sualına aşağıdakı kimi cavab vermək olar. Modanın birinci və ən çox aydın, amma ən az davamlı elementi dedikdə modaya «daxil» olub, vaxtı çatdıqda bir- birini əvəz edən «kiçik», müəyyən üsul və Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|