76
nflyasiyanın sürətini salmaq deməli təsərrüfatda pul və mal kütləsi arasında fərqi
azaltmaq deməkdir. Bunun üçün iqtisadiyyatı tarazlaşdıran bütün metodlar Uyğun
gəlir. Əsas tədbirlərə aşağıdakılar daxildir:
1.
Ölkədə ərzaq bolluğu yaratmaq. Bunun üçün ölkə kənd təsərrüfatının hütün
sahələrinə maliyyə yardımı göstərməli və yumşaq islahatlar keçirməlidir.
a)
Kənd təərrüfatı məsələlərinə kreditlərin gələcək məhsul hesabına borcun
qaytarılması yolu ilə veksel şəklində verilməsi;
b)
stehlakçı qiymətinin, dövlət alıcılıq qiymətinin və müqavilə yolu ilə
sənaye məhsullarının kənd təsərrüfatı məhsullarına dəyişilməsini təşkil etmək.
2.
Xalq təsərrüfatı sahələrinin pozulmuş investisiya sahələrinin bərpası
3.
Müəssisələrarası alqı-satqı münasibətlərini nizama salmaq. Bazar
iqtisadiyyatı şəraitində topdan alış nəhəng sindikatlar tərəfindən həyata keçirilsə daha
effektli olar. Bu cür əlaqələr regionlar və ölkələrarası miqyasda da fəaliyyət göstərə
bilər.
4.
Krizis vaxtı mərkəzləşdirilmiş bank sistemi təşkil etmək lazımdır.
stehlak bazarım stabilləşdirmək məqsədə uyğundur. Kiçik biznesin istehsal
və xidmət sferalarında inkişafım stimullaşdıran sistem yaratmaq, istehsal
sahələrinin və dəzgahlann icarəsinə (ardmca almaq imkanı olmaqda) dövlət krediti və
lizinq kreditinin verilməsi. Kiçik müəssisələrin ilk 3-5 il fəaliyyətinin gığortalanması
öhdəliyi - müflisləşmə riski xeyli çoxdur. Böhran baş verən zaman daxili bazann və
şə
xsi eksport fəaliyyətinə ciddi nəzarət olunması üçün dövlət tərəfindən müdafiə
üçün səmərəli siyasət yeridilməlidir. Bütün eksport əməliyyatları dövlət tərəfindən
idarə olunan bir neçə Iri firmalar və sindikatlar tərəfindən komission vergilər
üzərində eksport əməliyyatları yerinə yetirlməlidir. nflyasiyanın qarşısım hər-hansı
bir təşkil edilmiş tədbir vasitəsi ilə alınması çox çətindir, deməsək ki, tamamilə
mümkün deyil. Bunun üçün iqtisadiyyatda baş verən disproporsiyaların aradan
qaldınlması üçün, struktur islahatlar keçirilməlidir. nflyasiya monetar və yaxud
struktur xarakter daşıya bilər. nflyasiyanı dövlət büdcəsinin defisiti və mal
göndərənlərlə istehsalçıların inhisarları stimullaşdırır. Ona görə də nflyasiya prosesi
ilə mübarizə metodlan adətən kompleks xarakter daşıyır.
77
NƏ T CƏ VƏ TƏ KL FLƏ R
nflyasiyanın iqtisadi və sosial nəticələri mürəkkəb və müxtəlifdir. Onun
böyük olmayan sürəti qiymətin qalxmasına və gəlir normasına təsir edib bununla da
müvəqqəti konyekturanın canlanmasının faktoru olur. nflyasiyanın dərinləşməsin
istehsalın yüksəlməsində ciddi maneyəçilik törədir cəmiyyətin iqtisadi və sosial
gərginliyinə səbəb olur. Sürətli nflyasiya təsərrüfatı bərbat hala qoyur, nəinki iri
korporasiyaları, hətta kiçik biznesə ciddi iqtisadi zərər vurur. Bu isə əsas etibarilə
konyekturanın qeyri-müəyyənliyindən irəli gəlir. nflyasiya effektiv makroiqtisadi
siyasətin aparılmasını çətinləşdirir. Onu da deyək ki, qiymətin qeyri – bərabər
qalxması iqtisadiyyatın sahələri arasında disproporsiyanı gücləndirir, daxili bazarda
məhsulun satışında problemlərin yaranmasını gücləndirir. Bu cür nflyasiya puldan
məhsula qaçışı aktivləşdirir, pul yığımına mane olur, pul-kredit sisteminin
fəaliyyətini pozur. Bundan başqa nflyasiya şəraitində əhalinin yığımı qiymətdən
düşür, kredit verən bank və idarələr itki verirlər. stehsalatın internasionallaşması
nflyasiyanın ölkədən-ölkəyə keçməsini asanlaşdırır, beynəlxalq valyuta və kredit
ə
laqələrini mürəkkəbləşdirir. nflyasiya əmək məhsuldarlığının təsərrüfat effektini
azaldır və texnoloji gerilik yaradır. nflyasiyanın özü bir fakt olaraq pul vahidinin
alıcılıq qabiliyyətini azaldır, yəni məhsulun sayını və xidməti azaldır, hansıları bu
pul vahidi ilə almaq mümkündür – bu heç də real şəxsi gəliri və həyat tərzinin
azalmasına gətirmir. nflyasiya pul vahidinin alıcılıq qabiliyyətini aşağı salır, lakin
sizin real gəliriniz və yaşayış tərziniz o vaxt aşağı düşər ki, əgər sizin nominal
gəliriniz nflyasiyadan geri qalar. nflyasiya nisbətən təsbit edilmiş nominal gəlirləri
olan insanları cəzalandırır. Başaq sözlə desək, o gəlirləri belə bölüşdürür: sabit
nominal gəlirləri olan əhalinin gəlirlərini azaldır, digər qrup əhalinin gəlirlərini
artırır. Buna klassik nümunə olaraq adi təqaüd və ya renta ilə yaşayan yaşlı insanları
göstərmək olar, hansılar ki, hər ay sabit nominal gəlirlər əldə edirlər. nflyasiya
həmçinin təsbit edilmiş renta haqqı olan torpaq sahiblərinin də vəziyyətini pisləşdirir,
çünki vaxt keçdikcə onlar alıcılıq qabiliyyətini itirmiş pul vahidi alırlar, az miqdarda
dövlət sektorunda çalışanların bir hissəsi hansı ki, gəlirləri təsbit olunmuş tarif
cədvəlləri ilə müəyyən edilir. Həmçini sosial müavinətli sabit gəlirlərlə yaşayan
78
ailələr və digər transvert gəlirləri olan ailələr nflyasiyanın qurbanı olurlar. Qeyri-
sabir gəlirlərlə yaşayan insanlar nflyasiyadan xeyr götürə bilərlər. Belə ailələrin
nominal gəlirləri qiymətlərin səviyyəsini və yaxud həyat qiymətini keçir, nəticə
etibarilə onların real gəlirləri artır. Sənayenin inkişaf etmiş və güclü həmkarlar
təşkilatı olan sahələrində çalışan fəhlələrin nominal maaşı nflyasiya ilə ayaqlaşa
bilər və keçər.
Ə
ks tərəfdən qiymətin səviyyəsinin qalxması sənayenin qeyri-rentabelli
sahələrindəki bəzi muzdlu fəhlələrin (hansı ki, güclü köməkdən, mübariz həmkarlar
təşkilatından məhrumdurlar) gəlirlərini keçir. nflyasiyadan firma rəhbərəlri və
başqa gəlir əldə edənlər də uda bilərlər. Məsələn: əgər nflyasiyada qiymətin
qalxması faizdə nəzərə alınmayıbsa, kredit götürənlər nflyasiyadan udurlar. 1 000
000 manat ssuda götürmüş debitor müəyyən vaxt ərzində faizlə həmin pulu
qaytarmalıdır, lakin bu vaxt ərzində manatın alıcılıq qabiliyyəti iki dəfə düşərsə onda
həmin alınmış məbləğ banka qaytarılarkən real alıcılıq qabiliyyətinin yarısını itirmiş
olur (faiz hesabını nəzərə almasaq).
nflyasiya vaxtı təcili əmanətlərin polis sığortası banklarında illik rentalar və
başqa sabit qiymətli aktiv kağızların qiymətləri azalır, hansı ki, nəzərdə tutulmamış
ağır vəziyyətlə və yaxud sakit tərzdə təqaüdə çıxmaq imkanına çatardı.
nflyasiyanın sosial nəticələridə vardır: o milli gəlirin bölüşdürülməsinə aparır,
elə bil bu əhali üçün yüksək vergi dərəcəsidir hansı ki, nominal artımı gerilədir,
həmçinin real əmək haqqı əmtəə və xidmətlərin yüksələn qiymətlərindən geri qalır.
Bir sözlə demək olar ki, nflyasiya prosesinin neqativ nəticələri aşağıdakılar aiddir:
− Qiymətlər sisteminin pozulması;
− Qeyri-leqal iqtisadi əlaqələrin inkişafı, böyük miqyaslı nomenklatur
kapitalın realizə olunması;
− Gəlirlərin gizli bazar və gizli istehsalın xeyrinə bölünməsi;
− Ekvivalent dəyişmənin kobud pozulması;
− Əhali yığımının qiymətdən düşməsi;
− Büdcə nflyasiyasının güclənməsi (dövlət büdcəsi kəsri);
Dostları ilə paylaş: |