34
ardıcıl olaraq öz məhsullannm qiymətlərini artırmaq məcburiyyətində olurlar.
Vətəndaşların əmanətlərə marağı olmur, bu isə normal investisiyalaşdırma prosesinə
mənfı təsir göstərir.
Təcrübə göstərir ki, ümumi nflyasiya təzyiqini təkcə monetar metodlar vasitəsilə
uzun müddət nəzarətdə saxlamaq da qeyri-mümkündür. nflyasiyaya nəzarət etmək
üçün birinci növbədə əhəmiyyətli büdcə artıqlığı yaratmaq lazımdır.
Hökumət səmərəsiz xərcləri, xüsusən'də idarəetmə xərclərini mümkün qədər
azaltmalıdır.
Güclü
nflyasiya
təzyiqi
şə
raitində
vergilərin
azaldılması
məqsədəmüvafıq deyildir.
stehlak kreditlərini məhdudlaşdırmaq, əmanət
istiqrazlarınm satışı tədbirlərini gücləndirmək lazımdır. qtisadiyyatın ayrı-ayrı
sahələrində qiymət nəzarətindən və rasionallaşdırmadan məhdud şəkildə istifadə
edilməsi məqsədəmüvafiqdir. nflyasiya üzərində nəzarətdə əsas vasitələrdən biri də
hökumət gəlirlərinin onun xərclərini üstələməsidir. Hökumətin cəmiyyətdən əldə
etdiyi pulun miqdarı onun cəmiyyət üçün xərclədiyini üstələməsi fərdi xərclərin
azalmasına səbəb olur.
Adətən, əhalinin aztəminatlı təbəqələrinin real gəlirlərinin demək olar ki, əsas
hissəsi zəruri tələbat mallarımn alınmasma və kommunal xərclərinin ödənilməsinə
sərf edilir. Bu məhsullann qiymətləri isə müxtəlif obyektiv və subyektiv səbəblərdən
arta bilər. Belə şəraitdə hökumətin aztəminatlı təbəqələrinə maliyyə yardımınm
göstərilməsi üzrə həyata keçirdiyi sosial tədbirlər, sözsüz ki, vacibdir, lakin onlar
mövcud problemi birdəfəlik həll etmək iqtidarmda deyildirlər. Bir qayda olaraq,
nflyasiyadan bütün ölkə vətəndaşları əziyyət çəkirlər. Uzun və orta müddətli
kreditləri aşağı faizlərlə verən kreditorlann da belə şəraitdə risk ehtimalı xeyli artır.
Beləliklə, 1995-ci ildən Neft sektorunun artım tempi 20-ci əsrin əvvəllərində
güclənərək Azərbaycan iqtisadiyyatın da yeni səhifələr açmış oldu.
2014-cı ildə Azərbaycanın iqtisadi həyatında əlamətdar hadisə baş verdi. Ulu
öndərimiz H. Əliyevin dahiyanə ideyası reallaşmış, Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft
kəmərinin tikintisi başa çatmış və rəsmi açılışı olmuşdur. Bununlada Azərbaycan
iqtisadiyyatı yeni mərhələyə inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Nefldən əldə
olunan gəlir qeyri-neft sektonınun, kənd təsərüfatınm , təhsilin digər sahələrin
35
inkişafına yönəldildi.
Azərbaycan Respublikasmm xarici ticarət dövrüyyəsi (tədiyyə balansı) son 6 il
ə
rzində gözə çarpacaq dərəcədə dəyişilmiş oldu:
- xrac üzrə 2014-ci ilə müqayisədə 7. 64 mlrd ABŞ dollarında 34. 4 mrld ABŞ
dollarına;
-
dxal üzrə isə 4. 34 mlrd ABŞ dollarmda 10. 1 mlrd ABŞ dollanna çatmış oldu;
-
Azərbaycan Respublikasının xarici ticarət dövriyyəsində GUAM dövlətlərinin
payı (2014-2015 yanvar-sentyabr ayları, milyon ABŞ dolları).
Bu da öz növbəsində ölkə iqtisadiyyatında xarici borclanma ilə cəlb olunmuş
vəsaitlər artma tempinin azalması ilə müşahidə olunur. Lakin 2011-2015 ci illər
ə
rzində cərəyan etmiş olan iqtisadi böhran nəticəsində Dövlət xarici borcunun ÜDM-
a faiz nisbəti 7. 9 %-dən 8. 1 %-ə qədər artmışdır. Xarici ölkələrə nəzər salsaq görərik
ki, Yunanıstan kimi iqtisadiyyatı güclü olan ölkəyə xarici dövlət borcunun 300 mlrd
ABŞ dollara ötür. Yunanıstanın dövlət borcu Avropanın bütün vergi ödəyiciləri üçün
ağır yükə çevrilib. Hesablamalara görə, hər bir avropalı dolayı yolla Afinaya 535
avro kömək edir. Bu böhran nəinki Yunamstanı, taliya, spaniya və Portuqaliyanıda
ə
hatə etmiş oldu.
Azərbaycan Respublikasınm 1 iyul 2011-ci il tarixinə dövlət xarici borcunun
həcmi (milyon ABŞ dolları ekvivalentində) 4 512. 6 təşkil edir. Dövlət xarici
borcunun ÜDM-a faiz nisbəti 8. 1 %-dir.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2014-cu il 14 aprel tarixli 80 nömrəli
Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikası regionlannm 2014-2013-cü
illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”nın icrası ölkə iqtisadiyyatın da
mühüm əhəmiyyət kəsb etməklə, makroiqtisadi sabitliyin təmin olunmasmda,
sahibkarlıq fəaliyyətinin genişlənməsində, yeni müəssisələrin və yeni iş yerlərinin
yaranmasmda, infrastruktur və kommunal xidmətlərin səviyyəsinin daha da
yüksəldilməsində, yoxsulluq həddinin aşağı düşməsində vəəhalinin rifah halımn
daha da yaxşılaşdırılmasında müstəsnä rol oynamaqdadır.
36
FƏS L II. AZƏRBAYCANDA NFLYAS YA SƏV YYƏS N N MÜAS R
VƏ Z YYƏ T
2. 1. Azə rbaycanda nflyasiyanın yaranma problemlə ri və onun
qiymə tlə ndirilmə si
Bütün bazarlarda olduğu kimi, səhm bazarında da qiymət tələb və təklifə bağlı
olaraq formalaşır. Ancaq, səhm bazarında müəyyən bir qiymətin formalaşmasmı
saxlayan təklif və tələb hesab xarici amillərinə də təsir etməkdədir. Amillər psixoloji
ya da spekulyativ ola bilir. Məsələn, bir səhm, şirkətin K V-lərin etdiyi reklamm
nəticəsində gerçək üstündə bir yüksək qiymətə satılma ehtimalı vardır və təcrübə
zatən, bunu isbat edir. Şirkət haqqında çıxarılan bir şayiə və ya KIV - də yanlış bir'
məlumat şirkət səhmlərinin qiymətinin enməsinə təsir edə bilər.
Bazarın ümumi iqtisadi vəziyyəti bütün investisiya qərarlarına təsir edən bir
amildir. qtisadi durğunluq, pul və kredit darlıığı və ya əksinə ümumi bir investisiya
xammalda və işçi maaşlarında davamlı artımlar səhmlərin dəyərini nıənfı yöndən
təsir edər. Buna qarşılıq, sabit iqtisadi konyunktura səhmlərə qoyulacaq investisiya
üçün əlverişli bir mühit yaradır. Qızıl, valyuta, pul bazarlarmdakı canlılıq və
durğunluq da, bu bazarlarm aksiya bazarlarına alternativ bazarlar təşkil etməsi
dolayısı ilə aksiya bazarına təsir edər.
Makroiqtisadi konyunktura qədər, şirkətlərin fəaliyyət göstərdiyi iqtisadi sektorun
konyunktura (business cycle) qarşı həssaslığı da önəmlidir.
Məsələn, Azərbaycanda iqtisadi durğunluqa ən təsir olunan sahələr - inşaat, neft,
ə
yiəncə sektoru olduğu halda, Qərb Ölkələrində isə avtomobil sektorudur. Bu
industriya qərb ölkələrində iqtisadi konyunkturanm ən həssas göstəricisidir.
Fundamental təhlil, səhmlərin müəyyən bazar şərtlərinə görə gerçəyə ən vaxın
dəyərinin tapılmasına yönəlik bir araşdırma metodudur. Bu metodla, səhmlərlə
ə
laqədar hər növ bilik və məlumat toplanaraq şərh edilir və gələcəyə yönəlik
təxminlər aparılır.
Səhmlərin dəyərini müəyyən edən ümumi iqtisadi amillər, sektorun
problemləri, rəqabət şərtləri, şirkətlərin maliyyə strukturu, məhsuldarlıq, mənfəət,
Dostları ilə paylaş: |