Microsoft Word Agaoglu-Kitab 2 a doc
Yüklə 15,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Doç. Dr. Ufuk Özcan
| Mübariz Süleymanlı ƏHMƏD AĞAOĞLUNUN “İSLAMA GÖRƏ VƏ İSLAMİYYƏTDƏ QADIN” ƏSƏRİNƏ ELMİ-TƏNQİDİ YANAŞMALAR Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Memarlıq və İncəsənət İnstitutunun Elmi Şurasının 14 may 2008-ci il tarixli (protokol № 2) qərarı ilə çap olunur Bakı – 2008 3 ÖN SÖZ Əhməd bəy Ağaoğlu “İslama görə və islamiyyətdə qadın” əsərində islamın tarixi proses içindəki macərasına bağlı olaraq qadın mövzusunu işləmiş, islamaqədərki vaxtlardan son dövrlərədək qadının ictimai möv- qeyinin keçirdiyi dəyişikliyi qələmə almışdır. Kitab, Qafqazda müsəl- man qadının durumunun yaxşılaşdırılması üçün mütərəqqi islahatların zəruriliyini nəzərdə tutan ilk əsərlərdən biri olması baxımından önəm- lidir. Ağaoğlu bu kitabında XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəlində Qərbdə qadın haqlarının tərəqqi meylindən söz açaraq islamiyyətdən öncə ərəblərdə və İranda, islam həyatında və islam mənbələrinə istinadən qadın mövzusunu müzakirəyə girişir. “İslama görə və islamiyyətdə qadın”ı qələmə aldığı dövrdə hələ ki, türkçü cərəyan içində yerini almamış olan Ağaoğlu, islam mədəniy- yətinə yenilikçi bir anlayışla yanaşmaqdadır və Z.Göyalpda olduğu kimi “islamlaşmaq” ideyasını Qərb dəyərlərindən qopmaq və ya uzaqlaşmaq olaraq deyil, yeni bir kimlik çərçivəsində islamın çağdaşlaşması ehtiyacı formasında düşünməkdədir. Özünü aşkar büruzə verdiyi kimi, bəhs edilən əsərini qələmə aldığı dönəmdə Ağaoğlu əsasən İran və ərəb mə- dəniyyətini ittiham etməkdədir. Bu məsələ ilə bağlı mülahizələri müəy- yən bir inkarçılıq mövqeyindədir. Belə bir yanaşmanı, Ağaoğlunun ilk növbədə İran və ərəb dünyası ilə ortaq kimlik bağının qopardılması qayğıları kimi başa düşə bilərik. Ağaoğluna görə, qadının Hz. Məhəmməd zamanında tutduğu möv- qe, qədim İran və islam öncəsi ərəb mədəniyyətindəki halı ilə müqayi- sədə olduqca yüksəkdi. Ancaq sonralar İran və şiə təsirləri səbəbilə və rəhbər sinif və üləmadan bəzi şəxslərin öz mənafelərini hər şeydən irəlidə tutmaları sonucunda qadının vəziyyəti geriləmişdir. İslam öncəsi türklərdə də qadının durumunun yüksək olduğunu bildirən Ağaoğlu, ancaq son dönəmdə, fars və süryani kültürünün müqavimətinə dözə bil- məyərək türk islamının da qadına gərəkən dəyəri verməkdən uzaqlaş- dığını irəli sürməkdədir. Əsərini yazdığı dönəmdə Azərbaycanda qadın, Ağaoğlunun ifadəsi ilə, dini təəssübün ifrat basqısı altında olmaqdadır. Ailə həyatı və qadın məsələsində liberal bir mövqe tutmuş Ağaoğ- luna görə ailə üzvlərini bir-birinə bağlayan əlaqələr zorakılıqdan uzaq olmalıdır; ailə qurumu könüllü birgəyaşayışa və bağlılığa, qarşılıqlı sevgiyə, haqlarda bərabərliyə və səmimiyyətə söykənməlidir. Evlilik və 4 ailə qurumu, mühafizəkar ənənəvi qaydalar əsasında deyil, sərbəst qarşılıqlı fərdi anlaşmalar təməlində qurulmalıdır. 1 Onun bu görüşləri, islamiyyətin ilk ortaya çıxdığı dönəmlərdə girişdiyi reformalarla toplu- ma yeni bir dinamizm və kimlik qazandırmağa, ancaq zaman keçdikcə bu yüksək dəyərlərin kənar təsirlərlə pozulmağa məruz qalması fərziyyəsinə dayanmaqdadır. Bundan çıxış edərək islamın (üzərindəki “yabançı yük” atılaraq) şiə-fars kültürünün mənfi çöküntülərindən təmizlənərək, başqa sözlə desək, mirasının önəmlicə bir bölümünün rədd edilərək islahatlara tabe etdirilməsinin vacibliyi qənaətinə gəlir. Fəqət bu təmizləmədən sonra geriyə nəyin qalacağı şübhəlidir. XX yüzil şərtlərindən bir xeyli uzaq olduğu qəbul edilə biləcək “islamın səadət əsri” dövrünə və islam peyğəmbərinin güclü islahatçı şəxsiyyətinə daya- nan Ağaoğlunun əsl amacı qərbçi reformalara zəmin hazırlamaqdır. Ötən əsrin əvvəllərində baş verən siyasi və mədəni proseslərin nəti- cələrini bir daha gözdən keçirmək, bu kimi tarixi təcrübələrdən fayda- lanmaq mənasında Ə.Ağaoğlunun çoxsaylı analitik yazıları, o cümlədən sözügedən əsəri günümüzdə də öz aktuallığını saxlamaqdadır. Hələ XIX yüzilin ikinci yarısından gündəmə gələn çağdaşlaşma, qərbliləşmə, mədəniyyətdə reformalar kimi mövzular bu gün belə müzakirə obyekti olaraq qalmaqdadır. Şərq cəmiyyətlərinin tənəzzüldən qurtulub tərəqqi yolu tutmalarında Türkiyə və Azərbaycan aydınlarının din amilinə və qadının ictimai həyatdakı mövqeyinə dair müzakirələri bu gün də ehtiyac duyduğumuz təcrübələrdəndir. Kürəsəlləşmə prosesində nələrin mənimsənilməsinə və nələrin mühafizə edilməsinə doğru qərar verə bilmək üçün də elmi-mədəni irsimizə yenidən diqqət yetirilməsində fayda vardır. Şərq və Qərbin çağdaş siyasi-mədəni hadisələrini diqqətlə izləmiş və yazılarında fərd, demokratiya, qadın haqları kimi mövzulara dönə-dönə müraciət etmiş Ə.Ağaoğlunun “İslama görə və islamiyyətdə qadın” əsərinin rus dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə edilərək yayın- lanması və əsərin orijinal variantının da eynilə kitaba salınması bu ba- xımdan təqdirəlayiq bir işdir. Mübariz Süleymanlının belə bir təşəbbü- sünü dəstəkləyirik və qənaətimizcə onun “Əhməd Ağaoğlunun “İslama görə və islamiyyətdə qadın” əsərinə elmi-tənqidi yanaşmalar” adlı araş- dırması mövzuya dair bir sıra suallara aydınlıq gətirməkdədir. Doç. Dr. Ufuk Özcan 1 Ahmet Ağaoğlu, “Üç Medeniyet”, İstanbul, 1972, s. 96. Yüklə 15,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|