Microsoft Word Agaoglu-Kitab 2 a doc
Yüklə 15,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
5 ƏHMƏD AĞAOĞLUNUN “İSLAMA GÖRƏ VƏ İSLAMİYYƏTDƏ QADIN” ƏSƏRİNƏ ELMİ-TƏNQİDİ YANAŞMALAR Əhməd Ağaoğlunun “İslama görə və islamiyyətdə qadın” əsəri ilk dəfə 1901-ci ildə Tiflisdə rus dilində çap edilmişdir 2 . Tədqiqatçıların da qeyd etdikləri kimi 3 , əsərin rus dilində çap edilməsinin əsas səbəblərindən biri, o dövrdə müəllifin doğma dilində nəşrlərə qoyulmuş qadağalarla bağlı idi. Əsər ikinci dəfə 1959-cu ildə İstanbulda “İslamlıkta kadın” adıyla nəşr edilmiş- dir 4 . Nebioğlu yayın evinin təqdimatı, Əhməd bəyin oğlu – Səməd Ağaoğlunun (Türkiyənin tanınmış yazıçısı və ictimai- siyasi xadimi) “Kitab, müəllif və “İslamlıqda qadın” haqqında” başlıqlı ön sözü və Əhməd Ağaoğlunun həyatı və əsərlərinə dair məlumatla birlikdə çap olunmuş əsəri rus dilindən türk dilinə Hasan Ali Ediz çevirmişdir. Bu nəşrə yazılmış təqdimatda da məlumat verildiyi kimi, tərcümə variantındakı bölmə və başlıq- lar əsərin əslində yoxdur. Görünür, nəşriyyat bunu, əsərin geniş oxucu kütləsi tərəfindən daha asanlıqla qavranılması məqsədilə etmişdir. 1985-ci ildə isə “Birey ve toplum yayınları” türkcə tərcümə variantına cüzi dəyişikliklər edərək əsəri “İslamiyyətdə qadın” adıyla Ankarada nəşr etmişdir 5 . Bu nəşrdə Səməd Ağaoğlunun yuxarıda qeyd etdiyimiz yazısı yer almır. Lakin ya- yın evinin qeydi və Əhməd Ağaoğlunun həyatı və əsərlərinə aid yığcam məlumatla yanaşı, burada kitabın mündəricatı (içindəki- 2 Ахмед Агаев. Женщина по исламу и в исламе. Тифлис, (Скоропеч. М. Мартиросянца, Михайловский пр. № 81.), 1901, 59 с. 3 Fahrettin Gülseven. Ahmet Ağaoğlunun hayatı, fikirleri, siyasi ve sosyal mücadeleleri. “Azərbaycan” dergisi, Ankara, 1989, sayı: 268, s.72-109; Gülsərən Akalın. Türk düşüncə və siyasi həyatında Əhməd Ağaoğlu. Bakı, AzAtaM, 2004, 164 s. 4 Ahmet Ağaoğlu. İslamlıkda kadın (Türkceye çeviren: Hasan Ali Ediz). İstanbul, Nebioğlu Yayınevi, 1959, 56 s. 5 Ahmet Ağaoğlu. İslamiyette kadın (Ruscadan çeviren: Hasan Ali Ediz). Ankara, Birey ve toplum yayınları, 1985, 60 s. 6 lər) da verilmişdir. Birinci nəşrdə, təqdimat və ön sözdən sonra (kitabın üz qabığındakı adından fərqli olaraq) əsərin adı “İslama görə və islamlıqda qadın” kimi, ikinci nəşrdə isə “İslama görə və islamiyyətdə qadın” şəklində verilmişdir. Amma hansı səbəb- dənsə, əsərin əslindəki son cümlələr, bu nəşrlərin heç birinə düş- məmişdir (İslam dini, mahiyyətinə görə, nikbin, mütərəqqi bir dindir. Fatalizm haqqında təlim burada hər hansı bir kədərli qüvvənin qorxunc, əzabverici təzyiqi kimi deyil, baş vermiş hadisəni “post factum” kimi qəbul edib, onunla barışmağı təmin edən qüvvətverici və ürəkverici amil kimi çıxış edir. Peyğəmbər dəfələrlə təkrar edirdi: “Dəvəni Allaha tapşır, amma əvvəlcə onun dizlərini kəndirlə bağla”). Heç şübhəsiz, əsərin son yarım əsrdə Türkiyədə və habelə Azərbaycanda yayılması baxımından, Hasan Ali Edizin tərcüməsində nəşr olunmuş bu kitablar çox böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir. Azərbaycanda isə əsər ilk dəfə Elman Mustafaoğlu tərəfindən İstanbul nəşri əsasında (“İslama görə və islamlıqda qadın” adıyla) Azərbaycan türkcəsində çapa hazırlanaraq “Ulduz” jur- nalının 1990-cı il mart sayında (№ 3 (275)) dərc edilmişdir 6 . “Arxivlər açılır” rubrikasında yer almış “Ölümsüz adam” sərlöv- həli təqdimatında E.Mustafaoğlu, hələ imperiya məngənəsindən tam qurtulmamış Azərbaycanda adını belə eşitmədiyimiz Əhməd Ağaoğlu və onun sözügedən əsəri haqqında qısaca məlu- mat verir. O vaxta qədər elmi-tədqiqat əsərlərində Ə.Ağaoğ- lunun həyat və yaradıcılığından müəyyən qədər bəhs edilsə də, ona qarşı tənqidi münasibətdə, birmənalı şəkildə yalnız qərəzli mövqe nümayiş etdirilmişdir. Ağaoğlu şəxsiyyətinə rəğbəti olan alimlərimiz belə, vicdani borclarından, elmi fikirdə (tənqidi şəkildə olmuş olsa da) onun adının qismən də olsa yaşadılma- sına çalışmaları ilə çıxmağa çalışmışlar. Bu mənada, E.Mustafa- oğlu çapa hazırladığı bu əsərin nəşri ilə “Ulduz” jurnalının oxucularında Ə.Ağaoğlu haqqında ilk dəfə obyektiv fikir forma- 6 Əhməd Ağaoğlu. “İslama görə və islamlıqda qadın” (E.Mustafaoğlunun “Ölüm- süz adam” başlıqlı təqdimatı ilə). “Ulduz” jurnalı, 1990, №3 (275), s. 66-80. 7 laşdırılmasına yardım etdi və onları türk dünyasının bu fədakar oğlunun Azərbaycan mədəniyyəti tarixindəki layiqli yeri barədə düşünməyə vadar etdi. Lakin günümüzün reallıqları və kulturo- loji fikrin tələbləri baxımından bu nəşrin bizi qane etməyən bəzi qüsurları da göz qabağındadır. Təfərrüata varmadan bunların ən mühümləri barədə bir neçə qeydimizi oxucularımızla bölüşmək istəyirik. Əgər müstəqilliyimizin bərpasından öncəki illərdə kulturoloji fikrimiz üçün əhəmiyyətli bir əsərin tərcümə variantı əsasında çapa hazırlanması dövrünə görə keçərli sayılırdısa, düşünürük ki, bu gün orijinal variantın və ya əsərin əslindən birbaşa Azər- baycan türkcəsinə tərcüməsinin yoxluğu məsul sahə araşdırıcı- larının qəbahəti hesab edilə bilər. Türkcə tərcümə variantlarındakı əlavələri, nəzərdən qaçmış müəyyən məqamları və bəzi üslub xətalarını nəzərə alsaq (xatır- ladaq ki, 1959 və 1985-ci il nəşrlərinin özündə belə təqdimat, söz və ifadələrdəki dəyişikliklər baxımından fərqliliklər nəzərə çarpmaqdadır) İstanbul nəşri əsasında çapa hazırlanmış variant- da da eyni xətaların təkrarlanması təbiidir. Üstəlik, E.Mustafaoğlunun, uyğunlaşdırma zamanı bəzən əsərin dilinə ağırlıq gətirən əlavə sözlərdən – sinonimlərdən istifadə etməsi və müəlliflə tərcüməçinin qeydləri sırasında verilmiş şərhləri əsərin əsli ilə tərcüməsi arasındakı fərqi sanki artırmış kimi görünür. Xüsusilə də, nəzərə alsaq ki, Türkiyə nəşrlərində əsərin əslində olmayan bölmə və başlıqlar verilmiş- dir, o zaman azərbaycanca olan nəşrdə bunların sərbəst “tərcü- məsi” məntiqi baxımdan daha çox fikir ayrılıqlarına yol açmış olur. Misal üçün, eyni başlığın 1959-cu il nəşrində “Peyğəm- bərin qız cocuğuna göstərdiyi məhəbbət” 7 , 1985-ci il nəşrində “Peyğəmbərin qız cocuğuna göstərdiyi sevgi” 8 , 1990-cı il vari- 7 Ahmet Ağaoğlu. İslamlıkda kadın (Türkceye çeviren: Hasan Ali Ediz). İstanbul, Nebioğlu Yayınevi, 1959, s. 29. 8 Ahmet Ağaoğlu. İslamiyette kadın (Ruscadan çeviren: Hasan Ali Ediz). Ankara, Birey ve toplum yayınları, 1985, s. 28. Yüklə 15,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|