Microsoft Word Agaoglu-Kitab 2 a doc
Yüklə 15,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
14 bəyin incələməsinə görə Həzrəti Peyğəmbər, qadını, əski İran mədəniyyəti və islamdan öncəki ərəb adətləri ilə müqayisədə çox yüksəltmişdir. Quranın ruhuna görə, birdən artıq həyat yol- daşı caiz deyildir. İslam aləmində Quranın əmrlərinə, peyğəm- bərin sözlərinə, İrani və Süryani mədəniyyətlərin qələbəsindən etibarəndir ki, qadın, kültürəl və sosial mövqeyindən düşməyə başlamışdır. “Türk-Tatar” qövmlərinin islamı qəbuluyla islam aləminə hakim olmasından sonra, qadının mövqeyi təkrar yüksəlmişsə də, bu qüvvətli ünsürün adət qanunları belə Şərqin ən əski mədəniyyətlərindən olan İran və Süryan mədəniyyət- lərinə qalib gəlməyərək, qadın yenə kültürəl və sosial baxım- lardan düşmüş və nəhayət bugünkü (yəni 1901 sənəsində Azər- baycandakı) derekesine (aşağı dərəcəsinə, səviyyəsinə – M.S.) enmişdir” 21 . Ağaoğlunun, islam qövmlərinin qurtuluş və tərəqqisinə nail olmaq üçün əhəmiyyətli və həllini zəruri hesab etdiyi məsələlər, xüsusilə də, qadın və əlifba problemləri barəsindəki fikirlərini daha çox diqqətəlayiq gördüyündən, Akçura əsərin son səhifə- lərinin tərcüməsini eynilə verməyi məqsədəuyğun saymışdır. Biz də, tədqiqatçılara daha geniş müqayisə imkanı vermək məqsədilə, əsərin türkcəyə ilk dəfə çevrilmiş həmin parçalarını yazımıza daxil etməyi müvafiq saydıq: “Müslümanların qurtarılması, onların mənəvi, maddi, hətta siyasi kalkınmaları, yalnız iki məsələnin həllinə bağlıdır: Qadın məsələsi və əlifba məsələsi. Zamanımız müslüman qadını, ancaq sərbəst və bilincli bir ana və bir eş oluncadır ki, sosial görəvini yerinə yetirə biləcək- dir. Yalnız bu şərtlər daxilində cocuqlarının xarakter və iradəsini egitəbilir və onlara yüksək duyğular və əsl fikirlər aşılaya bilir; bugünkü şərtlər dairəsində müslüman qadının cocuqları birtakım mənasız mövcudiyyətlərdən ibarətdir. Boğucu hərəm havası içində keçirilən tənbəl və sırf heyvani bir həyat, qadının bədəni gəlişməsinə izin vermədiyindən, irqin 21 Yusuf Akçura. Türkçülüğün tarihi. İstanbul, Kaynak yayınları, 2001, s. 158. 15 bədəni çöküşünə də yol açmaqdadır. Əlifbanın güclüyü isə oxu- yub yazmağı çox zorlaşdırdığından müslümanların ağıl və qəlb- lərinin aydınladılması yolunu qapamaqdadır. Qadın və əlifba, iştə islam aləminin iki ən həqiqi düşməni, onun tədavi olunma- yan iki xəstəliyi ki, onların etkisi altında bu aləm yavaş-yavaş məhv olmaqdadır. Yalnız son zamanlarda müslümanlar bu iki məsələni ciddiyyətlə göz önünə almağa başladılar. Fəqət bu xüsuslarda İstanbul, Qahirə, Bombey və Kəlküttədə göstərilən hümmət və qeyrətlər – ki erkəklərə olduğu kimi qızlara da mək- təb açmaq və əlifba islahı girişimində bulunmaqla ortaya çıx- maqdadır – yetərli sayılamaz; bütün bu qeyrətlər, mütləq ölümlə sonuclanacaq müzmin və öldürücü xəstəliyə qarşı zəif və keçici ilaçlar dərəcəsindədir. Müslüman aləminin oyanması və o alə- min mədəni millətlər mühitinə girə bilməsi üçün, çox şiddətli bir sarsıntıya ehtiyac vardır. Müslümanların kəndi reformasyon dövrünü keçirmələri və içlərindən qayət qüvvətli bir iradə sahibi və nəfsini iş üçün tamamən fədaya hazır bir adamın gəlib çıx- ması lazımdır ∗ . Belə bir reformator (yenilikçi) yuxarıda gördü- yümüz kimi bizzat islamda, islamın tarix və gələnəklərində əməllərinə uyğun bir zəmin bula bilir. Təkrar edirik: Nə Quran, nə şəriət kəndiliyindən gəlişməyə müxalif deyildir. Yalnız onların daşıyıcısı durumunda olan şeyxlər və alimlər çıxarları uğrunda Quran və şəriətə mədəniyyətlə uyuşmayan bir şəkil verməyə uğraşmışlar. Bunu pekala (gözəl, yaxşı – M.S.) bilən misirli yenilikçi Mehmet Ali, Misirin şeyxlərini və alimlərini sarayında toplayaraq ətraflarını kəndisinə tamamən sadiq üç sıra əsgərlə kuşattıqdan (çevrələmək, mühasirə etmək – M.S.) sonra yapdığı yenilikləri və islahatı ölüm təhdidi altında onlara tasvip (bəyənmə, təqdir etmə – M.S.) və imza etdirdi” 22 . Maraqlıdır ki, əsərin (əvvəldə də qeyd etdiyimiz kimi) Türki- yə nəşrlərinin heç birində yer almamış son cümlələri Akçuranın ∗ Vaka bizimdir – A.Y. (Cəmaləddin Əfqaninin fikirlərilə qarşılaşdırılsın). 22 Yusuf Akçura. Türkçülüğün tarihi. İstanbul, Kaynak yayınları, 2001, s. 158-160. 16 diqqətini xüsusilə cəlb etmiş və o, həmin parçanın tərcüməsini də verməyi unutmamışdır: “Müslüman dini, əslində sevinc gəti- rən və ilərləməyi sevəndir. İslam, qədəri, hər hansı uğursuz və uydurma bir qüvvətin insan həyatına dəhşət verici və qəddar bir basqısı tərzində anlamaz, islama görə qədər, meydana gəldikdən sonra vakalar ilə uyuşmağı sağlayan bir nəzəriyyədir ki, insanla- rı takviyə edər (qüvvətləndirər – M.S.) və qeyrətləndirər. Müslü- manların peyğəmbəri bizzat bir kaç kərə təkrar etmişdir: “Dəvə- ni Allaha əmanət et, amma daha əvvəlcə dizini iyicə bağla!” 23 . Hələ Parisdəykən Şərq tarixinə dair dərsləri dinləməklə yana- şı, həm də bu istiqamətdə tədqiqatlar apardığından, Ağaoğlunun ilk araşdırmasının da məhz bu istiqamətdə olmasını təbii hal hesab edən Akçura yazır ki, Azərbaycana döndükdən sonra onun fikri və əməli fəaliyyətinin dini məsələlərdən milli və sosial məsələlərə keçməsi müşahidə olunur. “İslama görə və islam alə- mində qadın” əsərinin ideyası də o dövrdə müsəlman ziyalıları- nın düşüncə tərzinə uyğundur və islahat yolu ilə müsəlmanları böhrandan qurtarmaq, inkişafa sövq etmək mahiyyətindədir. Ağaoğlu, əsərdə bütün müsəlmanlarla məşğuldur. Onun türkçü- lük duyğusunu, ancaq türklərin qadına verdikləri dəyəri ifadə edən sətirlərdən çıxara bilərik. Çünki Ağaoğlu burada “Türk- tatar” qadınını idealizə etməkdədir. Düşmənlik hədəfi isə qədim İran mədəniyyətidir: ərəblərin, İran mədəniyyətinin üstün təsi- rindən uzaq olduqları zamanlar, islam qadınının yeri və dolayısı ilə müsəlmanların mədəni səviyyəsi yüksəkdi; türk qadınını aşağılayaraq türk həyat və mədəniyyətinin tərəqqisinə əngəl olan qüvvə də həmin o köhnə və çürük İran mədəniyyətidir 24 . Ağaoğlunun qadın problemi ətrafında düşüncələrinin lap er- kən dövrlərdən formalaşmasına dair tədqiqatçıların fikirlərini o, özü də təsdiqləyir. Səməd Ağaoğlunun “Babamdan hatıralar” əsərindən öyrənirik ki, Ağaoğlu hələ Tiflisdə tələbəykən, bir erməni qızına dərs verdiyi anlardan qadınlarımızın acınacaqlı 23 Yusuf Akçura. Türkçülüğün tarihi. İstanbul, Kaynak yayınları, 2001, s. 160. 24 Yenə orada. Yüklə 15,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|