Microsoft Word aliyeva gulsen docx
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
16
gözlənilməz artımı və. s. ilə əlaqədar riskdir. qtisadi risk – qəbul edilmiş qərarların və ya həyata keçirilən fəaliyyətin təsadüfliyi nəticəsində dəymiş itkilərin mümkünlüyüdür. Məsələn investisiya sferasında iqtisadi risk – perspektivsiz oyektələrə və habelə qiymətli kağızlara kapital qoyuluşu nəticəsində zərər çəkmək ehtimalıdır. Siyasi risk dövlət orqanları və təşkilatı qruplar tərəfindən siyasi motivlər üzrə subyektləri hədələyən qorxu riskidir. Siyasi risk özünə xüsusən hərbi əməliyyatı, xalq hərəkatını, ticarət və valyuta əməliyyatlarını qadağan edilməsini daxil edilir. Təbbi risklərə - quraqlıq, subasma, doluvurma və.s hadisələr aiddir. Yuxarıda göstərilən risklər bəşəriyyətə müəyyən zərər vura bilər. Zərər nəinki maddi, habelə bədbəxt hadisələr şəklində fiziki formada ola bilər. Ona görə də bəşəriyyət həmişə öz mənafelərinin müdafiəsinin daha səmərli üsulu kimi risklərin sığortalanmasına səy göstərir.Bununla əlaqədər cəmiyyətdə müxtəlif məqsədlərə xidmət edən müxtəlif təşkilati formalı sığorta fondları yaradılır. Belə ki, sığorta fondları sığorta müdafiəsinin maddi şəklidir. Tarixən sığorta fondu ilk dəfə natural formada yaradılmışdır.Pulun yaradılması ilə əlaqədar sığorta fondu yeni keyfiyyətə malik oldu.Yəni sığorta fondu həm də pul formasında yaradılmağa başladı. Müasir dövrdə sığorta fondlarının əsas təşkilati formaları bunlardır : -Dövlət sosial sığorta fondları.Bu fondlar fiziki və hüquqi şəxslərin icbari ödəmələri hesabına yaradılır.Bu fondun vəsaitləri vətəndaşlar əmək qabiliyyətini itirdikdə,pensiyaya çıxdıqda və qanunvericiliklə müəyyən edilmiş digər hallarda istifadə edilir.Qeyd etmək lazımdır ki,sosial köməklik göstərilməsində dövlətin imkanları məhduddur və hər bir vətəndaş ailəsi,əmlakı barədə ilk növbədə özü fikirləşməlidir.Dövlətin həyata keçirdiyi sosial siyasət yalnız minimum təminat verilməsini təmin edir. -Özünüsığorta fondu .Bu fondlar müəssisə və ev təsərrüfatlarında könüllük əsasında yaradılır. Müəssisələr və vətəndaşlar topladıqları vəsaitləri gözlənilməz zərərləri kompensasiya etmək üçün istifadə edirlər. Bu metod özünü o vaxt doğruldur ki,zərərlərin baş verməsi əvvəlcədən məlumdur və ya həcmi çox böyük deyildir.Əgər
17
zərərlər həcmcə çox böyükdürsə,onda müəssisə və vətəndaşların yaratdıqları özünüsığorta fondları həmin zərərlərin ödənilməsi üçün kifayət etmir. -Sığortaçıların sığorta fondları .Bu fondlar zərərlərin kompensasiyası üçün ən ə lverişli fondlardır.Bu fondlar özünüsığorta ilə məşğul olmayan və sığorta münasibətlərində iştirak edən müştərilərdən-sığorta etdirənlərdən alınmış sığorta haqları hesabına yaradılır. Onu da qeyd edək ki ,dövlət tərəfindən həyat keçirilən sosial sığorta qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş hallarda vətəndaşların itirilmiş əmək haqlarının ,gəlirlərinin və ya ə lavə xərclərinin kompensasiya edilməsinə ,habelə itirilməsinin qarşısının alınmasına yönəldilmiş təminat formasıdır. O əsasən kollektiv həmrəyliyə əsaslanır və sosial bərabərliyə ,maddi rifahın minimum səviyyəsinin təmin olunmasına yönəldilmişdir.Kommersiya sığortası isə könüllük prinsipinə əsaslanır və sığortaçılar tərəfindən həyata keçirilir. Onun əsas məqsədi fiziki və hüquqi şəxslərə sığorta xidmətlərinin göstərilməsi ,habelə mənfəət əldə etməkdir. Sığorta bir iqtisadi kateqoriya olaraq aşağıdakı baza prinsiplərinə malikdir: - Sığorta iştirakçılarının (sığorta etdirən və olunanlar ) iqtisadi maraqlarına dəyə biləcək zərərlər üzrə risklərin yenidən bölgüsü prinsipi.Bu bölgüdə həlledici şərt kimi sığortaçıya sığorta etdirən tərəfindən vaxtlı-vaxtında sığorta haqlarının köçürülməsi çıxış etməlidir.Bunsuz yenidənbölgü prosesini təşkil etmək qeyri-mümkündür. -Sığorta üçün zərərin sığorta fondu çərçivəsində qapalı bölgüsü xarakterikdir. Yəni sığorta fondu ,ancaq onun yaradılmasında iştirak edən sığortalılar arasında bölüşdürülür.Zərərin bu cür qapalı şəkildə paylaşdırılması zərərçəkən təsərrüfatların bir qayda olaraq sığorta iştirakçılarının sayından az olmasına əsaslanır.Zərərin qapalı şə kildə paylaşdırılması üçün sığorta iştirakçılarının təsbit edilmiş sığorta haqlarının hesabına formalaşan məqsədli təyinatlı maliyyə-sığorta fondları yaradılır.Bu fondun vəsaitləri yalnız onu yardan iştirakçılar tərəfindən istifadə olunduğu üçün sığorta haqqının ölçüsü onların hər biri üçün paylaşdırılan zərər məbləğini ifadə edir.Buna görə də, sığorta iştirakçılarının əhatə dairəsi nə qədər geniş olarsa, sığorta haqlarının ölçüsü də bir o qədər az, sığorta isə daha əlverişli və keyfiyyətli olar.Sığortada
18
milyona qədər sığorta etdirən çəxs iştirak etdikdə və yüz milyonlarla obyekt sığorta olunduqda, minimal sığorta sığorta haqlarının vasitəsilə maksimal itkini ödəmək mümkün olur. Məhz zərərin qapalı şəkildə bölüşdürülməsi xüsusiyyəti sığortanı digər maliyyə kateqoriyalarından əsaslı şəkildə fərqləndirir. Yəni sığorta qapalı bölgü münasibətlərini , maliyə isə açıq bölgü münasibətlərini ifadə edir. Məs,sığortadan fərqli olaraq ,dövlət büdcəsinin gəlirləri müəssisə və vətəndaşların ödəmələri hesabına formalaşır,lakin səfərbər olunmuş pul vəsaitlərinin istifadəsi ,bu haqları ödəyən tədiyyəçilərin fəaliyyətindən kənara çıxır. -Sığorta fondunun zaman və məkanca yenidən bölgüsü prinsipi. Sığorta fondunun məkanca bölgüsü dedikdə o başa düşülür ki,ölkənin ayrı-ayrı regionlarında toplanan vəsait sığorta fondunda mərkəzləşir və hadisə baş verən yerlərə istiqamətlənir. Belə ki ,həcmcə zərərlər dinamikdir.Bir ərazidə baş verən zərər digər ərazidə baş verən zərərdən fərqlənir. Sığorta fondunun zamanca bölgüsü dedikdə əlverişli illərdə vəsaitlərin toplanması və onların əlverişsiz illərdə istifadəsi başa düşülür. -Sığortanın ekvivalentlilik prinsipi. Bu o deməkdir ki, sığorta fonduna səfərbər olunmuş vəsait tarif dövrü ərzində sığorta işinin aparılmasına çəkilən xərclər çıxıldıqdan sonra sığorta ödənişləri formasında sığortalılara qaytarılmalıdır.Ekvivalentlilik prinsipi bir sığortaçı ilə bir sığortalı arasında deyil, bir sığortaçı ilə bütün sığortalılar arasında olmalıdır. Sığortanın iqtisadi mahiyyəti onun funksiyalarında özünü göstərir. Bu funksiyalara daxilidir: risklilik, xəbərdarlıq, yığım, nəzarət. Əsas funksiya kimi risk funksiyası çıxış edir. Risk funkiyası öz əksini sığortanın bölgü münasibətləri ilə bağlı olmasında tapır. Məhz risk funksiyası nəticəsində dəyərin pul formasının məbləği təsadüfi sığorta hadisələrinin baş verməsi ilə əlaqədar olaraq sığorta iştirakçılarının arasında bölüşdürülür. Xəbərdaredici funksiya sığorta riskinin azaldılması üzrə tədbirlərin, sığorta fondunu vəsaitlərinin bir hissəsi hesabına maliyyələşdirilməsini nəzərdə tutur.Bu funksiya bədbəxt hadisələrin ,təbii fəlakətlərin neqativ nəticələrinin azaldılmasına,yol Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|