Microsoft Word aliyeva nigar docx

 

 

7 

 

I FƏS L. ƏMƏK EHT YATLARI VƏ ƏMƏK POTENS ALI 

§ 1. Müasir dövrdə əhalinin təkrar istehsalı problemləri 

Ə

halinin  təkrar  istehsalı  işçi  qüvvəsinin  təkrar  istehsalının  ümumi  əsasını 

təşkil  edir.  Ona  görə  də  demoqrafik  proseslərin  və  yaxud  hadisələrin 

öyrənilməsinin  prinsipal  əhəmiyyəti  var.  şçi  qüvvəsinin  təkrar  istehsalı  kimi 

ə

halinin  təkrar  istehsalının  da  bir  sıra  xüsusiyyətləri  var.  Çünki  demoqrafik 

proseslər  yalnız bioloji  amillərlə deyil, xeyli  dərəcədə  və  əsasən ictimai  –  sosial-

iqtisadi şərait və amillərlə də müəyyən olunur. 

Ə

halinin  təkrar  istehsalı  və  onun  səmərələşdirilməsi  aşağıdakı  problemlərin 

həllini  tələb  edir:  uşaq  ölümünün  azalması;  ümumi  və  sanitariya  mədəniyyətinin 

yüksəlməsi;  uşaqlı  analar  üçün  yaradılan  əlverişli  şərait;  ailə  və  ictimai 

mənafelərini  nəzərə  alan  iqtisadi  və  demoqrafik  siyasət;  zəhmətkeşlərin 

sağlamlığının  möhkəmləndirilməsi  və  xəstəliklərin  azaldılması;  normal  maddi, 

mədəni, fizioloji intellektual və psixoloji həyat şəraitinin təmin olunması. 

Azərbaycan  əhalisinin  1941-2010  illərdə  artımı,  şəhər  və  kənd  əhalisinin, 

habelə cins quruluşundakı dəyişiklikləri 1 saylı cədvəldə görmək olar. 

Ə

halinin sayının dəyişilməsi    

 

                                             Cədvəl 1 

llər 

Şə

hər və kənd 

yerləri (min.nəfər) 

l ərzində ümumi artım 

O cümlədən 

Bütün əhaliyə görə, 

faizlə 

min.nəfər 

faizlə 

şə

hər 

yerləri 

kənd yerləri 

şə

hər 

yerləri 

kənd 

yerləri 

1941 

3331.8 

-174.7 

-5.2 

1239.8 

2092.0 

37.2 

62.8 

1945 

2705.6 

28.9 

1.1 

1118.5 

1587.1 

41.3 

58.7 

1956 

3374.8 

109.5 

3.2 

1617.0 

1757.8 

47.9 

52.1 

1966 

4639.8 

136.7 

2.9 

2300.3 

2339.5 

49.6 

50.4 

1979 

6028.3 

86.0 

1.4 

3200.3 

2828.0 

53.1 

46.9 

1989 

7021.2 

110.7 

1.6 

3805.9 

3215.3 

54.2 

45.8 

1999 

7953.4 

79.4 

0.8 

4064.3 

3889.1 

51.1 

48.9 

2005 

8447.3 

105.7 

1.3 

4477.6 

3969.7 

53.0 

47.0 

2006 

8553.0 

112.9 

1.3 

4565.7 

3987.3 

53.4 

46.6 

2007 

8665.9 

113.9 

1.3 

4636.6 

4029.3 

53.5 

46.5 

2008 

8779.8 

117.1 

1.3 

4733.6 

4046.2 

53.9 

46.1 

2009 

8896.9 

100.5 

1.1 

4818.3 

4078.6 

54.2 

45.8 

2010 

8997.4 

100.5 

1.1 

4866.6 

4130.8 

54.1 

45.9 

---

 

 

8 

 

 

Ə

halinin təbii artımına  aşağıdakı amillər birinci növbədə təsir göstərir: 

1.

  əhalinin doğum və ölüm səviyyəsi. 

2.

  əhalinin urbanizasiyası. 

3.

  iqtisadiyyatın inkişaf səviyyəsi. 

4.

  müharibənin nəticələri. 

5.

  ekologiyanın vəziyyəti. 

6.

  səhiyyənin inkişaf səviyyəsi. 

7.

  əhalinin miqrasiyası. 

8.

  təhlükəsizliyin inkişaf səviyyəsi. 

Praktikada  “işçi  qüvvəsi”    və  “əmək  ehtiyatları”  terminləri  geniş  istifadə 

olunur. “ şçi qüvvəsi” dedikdə daha çox məşğul olanlar, işləyənlər nəzərdə tutulur. 

“Əmək  ehtiyatları”  dedikdə  isə  yalnız  məşğul  olanlar  deyil,  olmayanlar  da 

nəzərdə  tutulur.  Həm  də  əmək  ehtiyatları  real  deyil,  potensial  işçi  qüvvəsi  kimi 

təzahür edir. Bir sözlə, əmək ehtiyatları həm fəaliyyət göstərən və həm də potensial 

işçi  qüvvəsini  özündə  inteqrasiya  etdirir.  Bundan  başqa  “iş  qüvvəsi”  anlayışı 

“əməh  ehtiyatları”  anlayışı  ilə  müqaisədə  daha  çox  sosial  məzmun  kəsb  edir. 

Məsələn, bir qayda olaraq iş qüvvəsinin alqı-satqısı, amma əmək ehtiyatı haqqında 

bu ifadə işlənilmir. 

Ə

mək ehtiyatları resursları uzun illər keçmiş SSR -inin iqtisadi elmində cari 

və perspektiv planlaşdırma prosesində geniş ifadə edilmişdir. Lakin dünya iqtisadi 

elmində,  BƏT  təşkilatının    sənədlərində  insan  resursları,  insan  kapitalı,  insan 

potensialı ifadələri daha  geniş yayılmışdır. 

Ə

mək ehtiyatlarına əmək qabiliyyəti yaşından xaric olan, lakin faktiki olaraq 

işləyən  şəxslər  də,  yəni  65  və  yuxarı  yaşında  olan  kişilər,  60  və  yuxarı  yaşlı 

qadınlar, 16 yaşdan az olmayan yeniyetmələr  daxil edilirlər. 

---