Microsoft Word aliyeva nigar docx
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
12 lakin müvəqqəti məşğulluqdan fərqli olaraq, mövsümi işçilər hər il eyni yerdə işləyə bilərlər. Ə mək ehtiyatlarının balans üsulu əmək ehtiyatlarının həcmi ilə onların bölüşdürülməsi arasındakı əlaqəni, nisbəti göstərir. Ona görə də əmək ehtiyatları üzrə olan balanslar sözün müəyyən mənasında işçi qüvvəsinin təkrar istehsalının mühüm cəhətlərini, yəni əmək ehtiyatlarının, yəni əmək ehtiyatlarının sayı və artımı, ixtisaslı kadrlara olan tələbatı, tələbatın ödənilmə mənbələrini, işçilərin xalq təsərrüfatı sahələri və ərazi üzrə bölüşdürülməsini xarakterizə edir. Eyni zamanda həmin balanslar əmək ehtiyatlarından istifadənin ən yaxşı variantlarını seçməyə, ə mək ehtiyatlarını ölkənin maddi və təbii ehtiyatları ilə düzgün əlaqələndirməyə imkan verir. Beləliklə, işçi qüvvəsini təkrar istehsalının aşağıdakı nisbət növləri müxtəlif əmək ehtiyatları vasitəsilə öyrənilir: a) ictimai istehsalın özündə təşəkkül tapan proporsiyalar. Bu özünü işçi qüvvəsinin miqdarı ilə istehsalın həcmi arasındakı əlaqədə göstərir. Həmin miqdar əlaqəsi təsərrüfatının işçi qüvvəsinə olan ümumi tələbatını müəyyən edir. b) məcmuu işçi qüvvəsi daxilində baş verən nisbət. Bu özünü işçilərin keyfiyyət tərkibində, elmi-texniki tərəqqidən asıllığında, işçi qüvvəsini sahələr üzrə, bölüşdürülməsində, işçi qüvvəsinin fəhlə və mütəxəssislərə, onların müəyyən peşə-ixtisas qruplarına və sairə ayrılmasında təzahür etdirir. c) əmək qabiliyyətli əhalinin ümumi əhaliyə olan nisbəti. Bu nisbətin öyrənilməsi əmək qabiliyyətli əhalinin ümumi miqdarını, habelə cins, yaş tərkibini və quruluşunu öyrənməklə əlaqədardır. Ə
1. ölkə və rayonlar üzrə əmək ehtiyatlarının ümumi balansı; 2. ixtisaslı fəhlə kadrları balansı; 3. mütəxəssis kadrlar balansı; 4. kəndlilərin əmək ehtiyatları balansı; 5. qadınların iş qüvvəsi balansı;
13 6. gənclərin əmək ehtiyatları balansı; 7. ərazi üzrə əmək ehtiyatları balansı; 8. xalq təsərrüfatının ayrı-ayrı sahələrinin işçi qüvvəsi ilə təmin olunmasının balans hesablamaları; 9. iş vaxtı balansı; 10. mütəxəssislərin kadr balansı. Xüsusi balanslar sistemində gənclərin əmək ehtiyatları balansı mühüm yer tutur. Həmin balans bütün yeniyetmə və gəncləri ictimai istehsala və təhsilə cəlb etmək məqsədi ilə tərtib edilir. Bu balans həmçinin peşə-texniki və digər məktəbləri qurtaran gənclər hesabına xalq təsərrüfatının əlavə tələbatını ödənilməsini müəyyən etməyə imkan verir. Gənclər balansında üç qrup gənclər əks olunur:
a) orta məktəblərin 8-ci siniflərini qurtaranlar, orta məktəbi tamamlamamış, 9-10 siniflərdən yarımçıq gedənlər; b) orta təhsil məktəblərini qurtaranlar; c) peşə-texniki məktəblərini qurtaranlar. BƏT-nin müddəasına görə işsiz adamlarla hal-hazırda işləməyən, iş axtaran, işə girməyə hazır olan, alacağı əmək haqqından başqa gəlirləri olmayanlar daxildir. ş sizlərə aşağıdakılar daxildir: 1. iş və əmək haqqı olmayanlar; 2. müvafiq işlə təmin olunmaq üçün məşğulluq orqanlarında rəsmi qeydə alınanlar; 3. iş axtarmaq üçün dövlət, kommersiya məşğulluq xidmətlərinə, dövlət müəssisələrinə müraciət edənlər, qəzetlərdə bu məqsəd üçün elan verənlər; 4. məşğulluq xidməti vasitəsilə peşə ağırlığını ixtisasa artırmağa göndərilənlər; 5. hər hansı bir peşəni icra etməyə hazır olanlar. ş siz əhalinin işdən çıxma səbəblərini öyrənilməsi də xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. ş
14 Friksion işsizlik iş yerinin dəyişməsi, işçinin bir iş yerinin digər iş yerinə keçməsi ilə əlaqədar məşğulluğun müvəqqəti olaraq dayandırılmasıdır. Bir iş yerindən digərinə keçmə isə müxtəlif səbəblərdən, obyektiv və subyektiv amillərdən ola bilər. şçi qüvvəsinin çevikliyi, əmək fəaliyyətinin dəyişməsi qanunun fəaliyyəti və digər səbəblərdən də ola bilər. ş yerinin dəyişməsi aşağıdakı mənfi hallara səbəb olur: iş vaxtı itkilərinə, əmək səviyyəsinə, əmək haqqına, ona görə də həmin yer dəyişmə yeni iş yerləri haqqında informasiya xidmətinin təşkili bu problemi yumşalda bilər. Struktur işsizlik adından bəlli olduğu kimi maddi və qeyri maddi istehsal sahələrinin həmin sferasında işçi qüvvəsinə tələbatın dəyişməsi ilə bağlıdır. Postsovet dövlətlərində istehsal sahələrinin fəaliyyətinin uzun müddət dondurulması, hətta dayandırılması bu cəhətdən səciyyəvidir. Hər hansı bir sahə üzrə konkret iş yerlərinə tələbatın azalması elmi-texniki tərəqqi ilə əlaqədar olaraq yeni-yeni digər sahələrin meydana çıxması ilə bağlı ola bilir. Tsiklik işsizlik ümumiyyətlə işçi qüvvəsinə tələbatın olmaması ilə ə laqədardır. Bu iqtisadi tsiklin müvafiq bazasında baş verir, məhsullara tələbat azalır. stehsal xərcləri çoxalır, iqtisadi artımın azaldılması və yaxud işçi qüvvəsinə tələbat strukturunun əsaslı dəyişməsi başlıca səbəblərdən biridir. Bazar sistemi şəraitində gizli işsizlik kəskinləşdiyinə görə bu daha kütləvi hal almışdır. Bir sıra iqtisadçılar gizli işsizliyi “məcburi qismən məşğulluq”, “qismən işsizlik”, “natamam məşğulluq” bütövlükdə əmək bazarının çevikliyi ilə ə laqələndirir və bəzən də eyniləşdirirlər. Lakin gizli işsizlik daha çox əməyin səmərəsiz istifadə edillməsində özünü ifadə edir. Yüklə 0,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|