Microsoft Word +++++all-novruz doc
Yüklə 2,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
19 kəndi yaxınlığında tapılmış, 3-cü əsrə aid edilən gümüş qabda Nov- ruz bayramının simvolik süjet-kompozisiyası – maralı parçalayan qanadlı şir (qrifon) təsvir olunubdur. Hazırda Azərbaycan Tarixi Muzeyində saxlanılan, e.ə. birinci minilliyə aid edilən ikibaşlı tunc maral fiquru və Mingəçevirdə tapılmış, yenə həmin tarixi dövrə aid olan keramik riton (su qabı) və ona bitişik maral başı da Novruzla bağlı maddi mədəniyyət nümunələridir (61). Qədim şumerlərdə yazın gəlməsi təzə məhsul ilinin başlanması və təbiətin dirçəlməsi ilə əlaqədar yaranmış İnanna-İştar ilahəsi və bitki tanrısı Tammuza (Dumuzu) barədə əsatirlər mövcuddur. Mifdə göstərilir ki, Ay tanrısı Sinin qızı məhsuldarlıq, artım ilahəsi, göy hakimi İnanna-İştar, bitki tanrısı Tammuzaya aşiq olmuşdur. Qızmar və bürkülü yay Tammuzaya əzab-əziyyət verir. Hər il yayın istisinə dözə bilməyən Tammuza ölür. Ölmüş Tammuza müharibə və ölüm tanrısı Nerqalanın yeraltı dünyasına gedir. Heç kəs, hətta tanrılar belə yeraltı dünyaya risk edib girə bilmir. Oraya yolu düşənlərin heç biri geri dönməyib. İlk dəfə bu qadağanı məhsul- darlıq ilahəsi olan İnanna-İştar pozur. O, yeraltı dünyaya təşrif buyurur. Ancaq o, məşəqqətlərə düçar olur. Erişqalın əmri ilə onu qaranlıq zindana atırlar. Ölüm tanrısı onu 60 cür xəstəliklə məhv etmək istəyir. İnanna-İştar zindanda olduğu müddətdə təbiət qış yuxusunda olur, həyatdan, inkişafdan əsər-əlamət hiss olunmur. Tanrılar çıxış yolu arayıb-axtarırlar. Onlar Eaya üz tuturlar. Tanrıların təkidli müraciətindən sonra Ereşqal İnanna-İştarı və Tammuzanı azad edirlər. Tammuza dirilir və sevgilisinə qovuşur. Təbiət dirçəlir, canlılara can bəxş edilir. Mif, dirilmiş bitki və su tanrısı Tammuzanın şərəfinə bayram şənliklərinə çağrışla tamam- lanır (62, 34). Qədim şumerlər yeni il bayramını mart ayında l-11 nisanda (aprel) keçirirdilər. Həmin vaxt artıq qış ömrünü başa vurmuş olur. Bayram mərasimləri Marduk-Esagil məbədi və Etemananki qalasında baş tuturdu. Hər ilin sonunda keçirilən bayram tədbirləri 20 şumerlərdə artıq ənənə halını almışdır. Bayram mərasimlərində Mardukun heykəlinə daha çox diqqət yetirilirdi. Heykəl dəbdəbəli və bahalı paltarlarla bəzədilirdi. Mərasimlərin ikinci günü baş kahin diqqətçəkən uzun çıxışı ilə tanrılara müraciət edirdi. Onun ardınca digər kahinlər çıxış edərək, Marduka nəzir kimi yemək gətirirdilər. Bu mərasim 3 nisanda (apreldə) davam etdirilirdi. Allahların ağacdan heykəlləri qoyulur, qırmızı paltarlar geyin- dirilir, qızıl və digər qiymətli daş-qaşlarla bəzədilirdi. Bayramın dördüncü günü dualar oxunur, Marduka və arvadı Tsarpanitə qur- banlar verilirdi. Baş kahin ulduzlara diqqət etməli və müşahidələr aparmalı, onların yerdəyişmələrini müəyyənləşdirməli və məxsusi ovsunlar oxumalı idi. Axşam Mardukun heykəli qarşısında dünyanın yaranması barədə miflər oxunur, bu mövzuda süjetli səhnələr nümayiş etdirilir. Bayramın beşinci günü ovsunçu kahin müqəddəslərin təmizlənməsi mərasimini icra edirdi. Qoyun kəsilir, ovsunçu kahin həmin heyvanın qanından məbədin divarlarına səpirdi. Belə bir inam hakim idi ki, bütün günahlar və təmiz olmayan nə varsa heyvana keçirdi. Bundan sonra həmin heyvanı günahların bağışlanması qurbanı kimi çaya atırdılar. Bayramın sonrakı mərasimlərində aparıcı rol hökmdara məxsus idi. Hökmdarı məbədə gətirirdilər. Hökmdar Allahın heykəli qarşısında bütün hakimiyyət nişanlarını qoyurdu. Bundan sonra padşah keçmiş ildə gördüyü işlər barədə hesabat verir, yol verdiyi səhvləri səmimi etiraf edirdi. O, səhv və günahlarını sadaladıqca baş kahin padşahın üzünə vurur, qulağını çəkir və dini qayda və göstərişlərə əməl et- məsini xatırladırdı. Bu proseduradan sonra padşah hakimiyyət rəmzlərini yenidən taxmaq səlahiyyəti qazanırdı. Elə həmin axşam padşah və baş kahin birlikdə məbədin həyətində qurban vermək naminə ağ öküz gətirirdilər. Yeni ilin 10-cu günü daha təntənəli keçirilirdi. Bu gün daha çox kütləviliyi ilə seçilirdi. Padşah Mardukun əlinə toxunub, ondan ayağa qalxmasına icazə istəməklə, öz taxt-tacına yenidən yiyələnir. Camaat Marduku ətrafı ilə birlikdə 21 gəmilərə əyləşdirib, Fərat çayı ilə üzüyuxarı aparıb, şəhərdən kənara çıxarırdılar. Əhali Babil şəhərindən kənarda, Yeni il bay- ramı evində bayram mərasimini davam etdirirdi. Yeni il bayramı evində müxtəlif süjetli miflər səhnələşdirilir, dramatik tamaşalar oynanılırdı. Marduk özü baş rolu ifa edirdi. Süjetə uyğun olaraq, hər il Allahı bir cinayətkarla dağlara aparır və orada cinayətkarı öldürürdülər. Marduku orada sual yağışına tutur və döyürdülər. Bu ərəfədə Allahın yoxa çıxması barədə şəhərdə yeni bir səhnə oynanılırdı. Allahın yoxa çıxması səbəbindən Ay və Günəş də yox olurdular. Sonradan Ay və Günəş də Allahın qayıtması ilə geri dönürdülər. Allahın arvadı ərini axtarıb tapdıqdan sonra qayıdardı (27, 74-75). Qədim şumerlərdə padşahın il ərzində gördüyü işlər barədə Allaha hesabat verməsi və hakimiyyətindən imtina etməsi çox-çox sonralar türk və İran xalqlarında bu və ya digər formada bir ənənə kimi davam etdirilmişdir. Fikrimizcə, Azərbaycan xalqının Novruz mərasimlərində qeyd etdikləri «Xan bəzəmə» törəni elə şumerlərin yuxarıda söhbət açdığımız mifindən qaynaqlanmışdır. Şumerlərin ümumi dünyabaxışı, o cümlədən kosmoloji dünya- görüşləri ilə türk xalqlarının təfəkkür tərzi arasında ciddi eynilik və paralellər mövcuddur. Şumerlərin inamına görə, dünyanın yaranmasının ilkin və əsas ünsürləri torpaq və səma (yer və göy) idi. Elə bu dünyagörüşün nəticəsidir ki, şumerlər kainatı An-Ki (yer-göy) adlandırırdılar. Şumerlərin inamına görə, yer yastı disk, göy isə boş məkan olmaqla, aşağıdan və yuxarıdan möhkəm səthə söykənmişdir. Yerlə göy arasında üçüncü material – lil, külək, hava və ruh yerləşirdi, Onlar bununla atmosferi nəzərdə tuturmuşlar. Ay, Günəş, planet və ulduzlar atmosferin yaratdıqlarıdır – göy-yer aşağıdan, yuxarıdan, hər iki tərəfdən intəhasız okeanlarla əhatə olunmuşdur. Şumerlərin kosmoloji bilikləri kifayət qədər zəngin olmuşdur. Onların düşüncələrinə görə, birinci okean yaranmışdır. İlkin hərəkətverici okean olmuşdur. Sonra atmosfer yaramışdır ki, Yüklə 2,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|