Microsoft Word antibohran-vidadi doc
Yüklə 2,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
19 böhranları xarici – siyasi, demoqrafiki, təbii şəraitin törəməsi kimi müzakirə edən digər geniş yayılmış baxışla uyğunlaşır. Bazar azadlığının tərəfdarı olan və dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsinə qarşı çıxan F. Fon Hayyek hesab edirdi ki, həddindən artıq istehsal böhranları dövlətin həddindən artıq maliyyələşdirməsi, iqtisadiy- yatın həddindən artıq kreditləşməsi və tələbin stimullaşdırılması səbəbindən baş verirlər. Y.Şumpeterin fikirlərində əks olunmuş böhranların psixoloji nəzəriyyəsində qeyd olunur ki, dövrün hər fazası üçün inves- tisiyalara münasibətləri müəyyən edən şəxsi psixoloji mənzərə sə- ciyyəvidir. Böhran vəziyyətinin çaxnaşması və qeyri-müəyyənliyi kapital qoyuluşlarının durğunluğuna səbəb olur, tərəqqi şəraitində yaxşı əhval-ruhiyyə aktivlərin qiymətlərinin qalxması ilə bağlı eyforiyanı stimullaşdırır. Fikrimizcə, psixoloji amillər yalnız investisiya prosesi üçün əhəmiyyətli deyil, eyni zamanda böhranın genişlənməsinə təsir edirlər. P.Samuelson “ qtisadiyyat” adlı kitabında dövrlər və böh- ranlar haqqında aşağıdakıları qeyd edir: dövrü bank kreditinin eks- pansiyası/sıxılması ilə izah edən pul nəzəriyyəsi; dövrü istehsalda ə həmiyyətli yeniliklərin istifadəsilə izah edən yeniliklər nəzəriyyə- si; dövrün səbəbini zəngin və qənaətcil insanlara çatan gəlirin in- vestisiya şəklində qoyulacaq miqdarla müqayisədə həddindən artıq böyük payında görən tam istehlak etməmə nəzəriyyəsi; tərəfdarları resessiyanın səbəbini həddindən artıq investisiya qoyuluşunda gö- rən həddindən artıq investisiya qoyuluşu nəzəriyyəsi; günəş ləkə- ləri – hava – məhsul nəzəriyyəsi; multiplikasiya-akselerasiya me- xanizminin təsiri ilə şərtləndirilmiş dövri iqtisadiyyatın ekzogen və endogen səbəblərini müzakirə edən nəzəriyyə. Bu nəzəriyyələr ayrı- ayrı mühüm amillərin böhranın yaranma səbəblərinin formalaşması- na təsirini əks etdirirlər. qtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi şəraitində təkrar istehsa- lın dövrilik təbiətinin tədqiqi tarazı iş dövrünün konsepsiyasının yaranmasına səbəb oldu. Həmin konsepsiya monetarizm ideyaları- nın inkişafını əks etdirir və məqsədəuyğun gözlənilənlər (ümidlər) 20 nəzəriyyəsini dəstəkləyən elmi məktəblər tərəfindən işlənib hazır- lanmışdır. Bu nəzəriyyəyə görə dövlət bir çox funksiyalarla bərabər təsərrüfat sisteminin tarazlığını pozan və bununla dövri dəyişmələrə şə rait yaradan pul “şokları”nın yaradıcısı rolunu oynayır. Lakin maliyyə böhranının strukturuna gəlincə, A.A.Anikinin onun aşağıdakı komponentlərini müəyyənləşdirir: büdcə, bank, pul dövriyyəsi, valyuta və birja 13 . Rus alimi B.B.Rubsov hesab edir ki, “maliyyə böhranına” valyuta sisteminin böhranı, bank sisteminin böhranı və fond birja- sının böhranı (müvafiq olaraq, valyuta, bank və fond böhranları) daxildir. K.Rudovoyun fikrincə, maliyyə böhranı maliyyə-kredit sisteminin tarazlığının pozulmasıdır ki, bu da özünü maliyyə müəssisələrinin və kredit-maliyyə təsisatlarının qeyri-sabitliyində, milli valyutanın dəyərsizləşməsi və suveren borcların ödənilmə- məsində göstərir. Bütün bunlar ÜDM-un kəskin düşməsinə və nəticədə, dövlətin mərkəzləşdirilmiş fondlarının formalaşması və bölüşdürülməsi prosesinin pozulmasına səbəb olur 14 . Y.A.Konstantinov və A.N. lyinskiy maliyyə böhranı anla- yışını dövlətin maliyyə-kredit mexanizmlərinin böhranlı vəziyyəti kimi, maliyyə bazarının böhranını isə fond və borc kapitalı bazarındakı vəziyyətin kəskin ağırlaşması kimi şərh edir 15 . ABŞ-ın Milli iqtisadi tədqiqatlar bürosunun eksperti Maykl Bordonun təklif etdiyi geniş yayılmış təsnifata uyğun olaraq, maliyyə böhranları 3 kateqoriya üzrə qruplaşdırıla bilər: bank, borc və valyuta böhranları 16 . F.Mişkin hesab edir ki, maliyyə bazarlarının əsas bəlası olan maliyyə böhranı fenomeni maliyyə aktivlərinin qiymətinin kəskin 13 Аникин А.В. История финансовых потрясений от Джона Ло до Сергея Кириенко . - М: ЗАО «Олимп-бизнес» 2002.-448 c. 14 Рубцов Б.Б. Мировые рынки ценных бумаг. М. Экзамен 2002. - 448с. 15 Константинов Ю.А., Ильинский А.Н. Финансовый кризис: причины и преодоление . Москва: Финстатинформ, 1999. С.70 16 Миотти Л. Финансовая либерализация, спекуляция и банковские кризи- сы // Банки: мировой опыт.–2002.-№ 4. 21 enməsi və bir çox maliyyə (və digər) şirkətlərin müflisləşməsi ilə xarakterizə edilir. Mişkin maliyyə böhranının aşağıdakı səbəblərini müəyyənləşdirir: faiz dərəcələrinin qalxması, fond bazarında qiymətlərin düşməsi, qiymətlərin ümumi səviyyəsinin gözlənilmə- dən düşməsi, qeyri-müəyyənliyin artması və bank sistemində çaxnaşma 17 . Amerikanın məşhur “Beynəlxalq iqtisadiyyat” dərsliyinin müəllifləri Tomas Puqel və Piter X. Lindert hesab edirlər ki, ma- liyyə böhranına səbəb ola biləcək 5 faktor mövcuddur: hədsiz kre- dit və borclar; beynəlxalq şoklar; valyuta riski; müvəqqəti be- ynəlxalq qısamüddətli kreditlər və qlobal infeksiya 18 . Göründüyü kimi rus və xarici ədəbiyyatlarda maliyyə böhra- nı definisiyasının bir mənalı izahı yoxdur. Maliyyə böhranı sadəcə olaraq geniş spektrə malik böhranın bir parçasıdır hansı ki, iqtisa- diyyatın ümumi böhranı zamanı yaranır. “Maliyyə böhranı” termi- ninin son vaxtlar istifadəsi genişlənib. Adətən əvvəllər “pul böhra- nı” termini istifadə olunurdu. Maliyyə bazarlarında sistemli böhran valyuta, faiz şokları və ümumiqtisadi durğunluq nəticəsində meydana gəlir. Maliyyə və real sektorda yaşanan çətinliklər, ödənişlərin vaxtında edilməməsi, borc keyfiyyətinin düşməsi, faiz və valyuta məzənnəsində yerdə- yişmələr, səhm məzənnəsində enmələr ilə meydana gəlir. Bu for- mada meydana çıxan böhranlarda firmaların öz aralarında, höku- mət və iqtisadiyyatın digər sektorları arasında, xarici və yerli in- vestorlar arasında koordinasiya problemi yaranır. Sistemli bir böh- randa yerli və ya xarici hər hansı bir firmanın qazancı, sahibinin və menecerinin ən uyğun davranışı ümumiqtisadi vəziyyətdən asılıdır. Problem ancaq iqtisadi vahidlər arasında əlaqə və davranış ilə kifayətlənməyib sektor səviyyəsində müəyyənedicidir. Maliyyə və real sektor bir-birləri ilə iç-içədir. Sistemli böhranda bir-birlərinin 17 Мишкин Ф. Экономическая теория денег, банковского дела и финансо- вых рынков. М.: Аспект Пресс, 1999. –820 с. 18 Хасбулатов Р.И. Мировая экономика. Москва, 1999. - II том. – 442с. Yüklə 2,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|