Microsoft Word antibohran-vidadi doc

 
26
maliyyə krizisləri arasında olan qarışıq bağları qiymətləndirməkdə 
atılan ilk addımdır.
22
 
Aslı  Demirgüc-Kunt  və  Enrican  Detragiache.  Onların 
araştırmalarında  1980-1994-cü  illərdə  inkişaf  etmiş  və  inkişaf  et-
məkdə  olan  ölkələrdə  yaşanan  krizislər  araşdırılmış  və  bankçılıq 
krizislərini yaradan səbəblər, zəif inkişaf sürəti və yüksək inflyasi-
yanın şəkilləndirdiyi zəif makroiqtisadi quruluş ilə yanaşı ani sər-
mayə  çıxışları  və  bankçılıq  sektoruna    zəif  bünövrəsi  malik  olan 
banklar  göstərilmişdir.  Yaxın  zamanda  ortaya  çıxan  Asiya  krizisi 
üzərində  də  çox  araşdırma  aparılmışdır.  Bu  krizisin  mərkəzində 
maliyyə bünövrəsi zəif maliyyə qurumları, yetərsiz bank tənzimlə-
mə və hərəkət mexanizmi və şəffaflıqdan uzaq maliyyə cədvəlləri 
olduğu görünür.  
Bankçılıq  krizislərinə  səbəb  olan  kənar  faktorlar  arasında 
makroiqtisadi  yayınmalar  və  bunun  nəticəsində  banklarda  yarana 
biləcək  etibarsızlıq  da  təsirli  olmaqdadır.  Bununla  yanaşı  xarici 
ticarət  həcmindəki  dalğalanmalar  bankçılıq  krizislərinə  yol  açan 
kənar faktorlar arasındadır.  
Carpio və Klingeibel .  Carpio və Klingeibel  (1996) inkişaf 
etməkdə  olan  ölkələrin  75%  nin  krizisdən  əvvəl  ən  az  10%  lik  bir 
geriləmə yaşadıqlarını müəyyən etmişlər. Bu vəziyyət xüsusilə ixra-
ca üstünlük verən ölkələrdə daha  güclü hiss  edilmiş və digər dəyi-
ş
ikliklər  sabit  qəbul  edildiyində,  ixrac  olunan  malların  çeşidi  daha 
az olan ölkələrdə krizis təhlükəsinin yüksək olduğu görülmüşdür.
23
 
Kaufman  yaxınlaşması.  Kaufman  ölkə  rəhbərliyinin  səhv 
qərarlarının, dövlət xərclərin artımını və lazımi müflisləşmə xərc-
lərinin  xalqa  yükləndiyini  ifadə  edir.  Sistematik  riskə  yol  açacaq 
ə
sil təhlükənin bank müflisləşməsi deyil, sistematik riski önləmək 
                                                 
22
  Kaminsky  G.L.  ,  Reinhart  C.M.  The  twin  crizes.  International  Finance 
discussion Papers. FED, Number 544,March 1996. 
23
 Demirgüc A, Demirgüc K, Detragiache E, “Determinants off Banking Crises, 
Evidence  From  Developed  and  Developing  Contries”,  World  Bank  Policy 
Research Paper, №1828, May 1997, s.s. 19-20. 

---

 
27
üçün verilən amma əks təsir yaradan cəmiyyətlə (xalqla) bağlı qə-
rarların olduğu fikrini müdafiə edir və yaşanan krizislərin bazarlar-
da  yaşanan  mənfi  hadisələrə  görə  deyil,  daha  çox  hərəkət  və  tən-
zimləyici  qurumların  yanlışlıqlarından  meydana  gəldiyinin  ifadə 
edir.
24
 
Blanco  və  Garber.  Bankçılıq  krizisinin  “proqnozlaşdırıla 
bilməsi”  haqqında  çox  saylı  araşdırmalar  həyata  keçirilmişdir. 
Blanco  və  Garber    (1986)  bank  krizislərinin  olacağını  ölkə  daxili 
və  xarici  təməlllər  üzərində  qurmağa  çalışmışlar.  Bu  araşdır-
malarda xüsusi ilə modellərin görəcəyi zəyif proqnozlaşdırma gü-
cü problemi ilə qarşılaşmışlar. Bundan əlavə araşdırmada əldə edi-
lən nəticələr bəzən bir-birləri ilə tərs düşmüşdür
25
. 
Eichengreen  və  Rose.  Eichengreen  və  Rose  (1998)  kənar 
şə
rtlərin, xüsusi ilə beynəlxalq faiz nisbətlərinin bankçılıq krizislə-
rinin  proqnozlaşdırılmasında  əhəmiyyətli  bir  rol  oynadıqlarını 
müəyyən  etmişlər.  Real  valyuta  qiymətləri  böyümə  və  büdcə  əs-
kikləri  öz  sahələrində  proqnoz  gücünə  sahibdirlər.  Xarici  borcun 
vəziyyəti də əhəmiyyətli görülür.   
BVF  üçün  araşdırma  aparan  Eichengreen  və  Mason  (1998) 
və bir çox başqa iqtisadiyyatçı məzənnə sabitliyinin qısa sürməsi-
nin vacibliyini və vəziyyətdən çıxış üçün bir strategiya olmasının 
vacibliyini  vurğulamışlar.  Eichengreen  və  Mason  (1998)  əldə  et-
diyi nəticə budur. Məzənnənin qorunması üçün proqramın kömək 
edəcəyini gözləməmək lazımdır. Çıxışı ən optimal zamanda etmək 
lazımdır.   
Monetarist nəzəriyyə. Friedman,  Schwartz  Cagan maliyyə 
krizislərinə  bankçılıq  təlaşları  ilə  müəyyən  edir.  Friedman  və 
Schwartz ABŞ-nin pul tarixinə bağlı əhəmiyyətli araşdırmalarında 
ABŞ-da pul sabitliyinin  saxlanmasında bankçılıq təlaşların roluna 
                                                 
24
  Kaufman G, “Bank Failure, Sistematic Risk, Bank Regulation”, The Carto 
Journal, Conference Paper, Vol16, №1; November 1995, s.2. 
25
 Blanko h, Garber p.m. recurrent devaluation and speculative attacks on the 
Mexican peso. Journal of political economy, 1986 94/1. 148-166. 

---

 
28
xüsusi  bir  əhəmiyyət  vermişlər.  Onlara  görə  bankçılıq  təlaşların 
pul  üzərindəki  təsirləri  və  buna  bağlı  iqtisadi  fəaliyyətlərə  təsiri 
səbəbindən  əhəmiyyətlidir.  Bankçılıq  təlaşları  pul  dövriyyəsindək 
daralmanın ən əhəmiyyəli mənbələrindən biri  olduğu üçün ümumi 
iqtisadi fəaliyyətində daralmaya yol açır. 
Friedman  və  Schwartz  bankçılıq  təlaşlarını  xalqın  bankların 
vəsaitlərini nəğdə çevirmə güclərinə olan etibarı itirmələri səbəbin-
dən meydana  gəldiyini bildirirlər. Etibarın itirilməsi bəzi əhəmiy-
yətli maliyyə qurumlarının ödəmə gücünü itirməsi ilə sürətlənir.    
Bank  müflisləşmələrinin  makroiqtisadi  nəticələri  ola  bilər. 
Maliyyə istiqrazsızlığı inflyasiyadan yarana bilər. Inflyasiya görü-
nən  qiymətləri  dəyişdirdiyi  kimi  faiz  nisbətləri  də  qeyri-sabitliyə 
səbəb  ola  bilər  və  kredit  verənlərin  kredit  faiz  nisbəti  riski  proq-
nozlaşdıranları çaşdıra bilər. Bu isə bəzən həddən artıq kredit ve-
rilməsinə,  bəzən  də  vasitəçilik  işlərinin  yetərsizliyinə  səbəb  ola 
bilər.  Qiymətlər  artımında  gözlənilməyən  dəyişikliklər  bank  və-
saitlərinin riskliyini artırar və müflisliyə yol aça bilər.  
       Fisher-Minsky-Kindleberger. Maliyyə krizislərin pul üzərin-
dəki təsiri çox güclüdür.  Əsas etibarı ilə bank krediti ilə ödənən və 
bütünlüklə  borcla  maliyyələşdirilən  bu  prosess  sənədləşdirmə  və 
pul  sərfini  artıraraq  qiymətləri  yüksəldir.  Dövriyyə  sürəti  artır  və 
bu da genişləşməni gücləndirir. Qiymətlərin artması nominal borc-
dakı  artımı  aradan  qaldırır,  mövcud  borcun  real  dəyərini  düşürür 
və daha çox borclanmağa məcbur edir. Bu prosess “ümumi həddən 
artıq borcluluq” vəziyyətinə, yəni ödəməni itirmə şansının lazımsız 
yerə artdığı borcluluq vəziyyətinə qədər davam edir. 
Fərdlər, firmalar və banklar borcları ödəyəcək yetərli imkan-
lara  sahib  olmadıqları  zaman  həddən  artıq  borclu  vəziyyətinə  dü-
ş
ür. Belə bir vəziyyətdə borclular və ya alacaqlıların mühakiməsin-
dəki  dəyişmə  krizisi  gücləndirə  bilər.  Borclarını  ödəyə  bilməyən 
və ya borclrını ödəyə bilmək üçün yeni borc tapa bilməyən borclu-
lar  alacaqlılar  tərəfindən  çox  çətin  bir  vəziyyətə  düşə  bilərlər.  Bu 
vəziyyət çoxalır və pul avtoritetlərinin müdaxiləsi iiə prosesin isti-
qaməti dəyişdirilməzsə, o zaman dərin bir problemin fitili atəşlən-

---