Microsoft Word antibohran-vidadi doc
Yüklə 2,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
106 Qoldşteynin, Kaminskinin və Reynhartın əsərində 88 bank və valyuta böhranlarının yaranma ehtimalını artıran göstəriciləri təd- qiq olunmuş, böhranın bir növünün digərinin yaranma ehtimalının artımına qarşılıqlı təsiri göstərilmişdir. Müəyyən olunmuşdur ki, bank böhranının mövcudluğu valyuta böhranının ən mühüm amil- lərindən biridir, bank böhranını isə valyuta böhranı ilə müqayisədə proqnozlaşdırmaq daha çətindir. Əsərdə valyuta və bank böhranla- rının indikatorları və onların böhranların proqnozlaşdırılması za- manı əhəmiyyəti tədqiq olunmuşdur. BVF-nun Kaminsky mode- lində istifadə etdiyi siqnal yanaşmaya əsasən 25 indikatorun proq- noz imkanları öyrənilmiş və göstərilmişdir ki, inkişaf edən ölkə böhrana yaxınlaşdıqca bir çox indikatorlar böhranın yaranma ehti- malı haqqında 10-18 ay qabaq siqnal verirlər. Böhranların yayıl- masının zəncirvarı reaksiyası ehtimalını əks etdirən indeks yaradıl- mışdır, həmin indeksdə böhranların keçidinin aşağıdakı dörd mexanizmi nəzərə alınmışdır: 1) ikitərəfli ticarət əlaqələri; 2) üçüncü ölkələrdə ticarət rəqabəti; 3) müxtəlif bazarlarda qiymətlərin enib-qalxmasının qarşılıqlı əlaqəsi; 4) kreditləşmənin dəyəri. Müəyyən olunmuşdur ki, böhranların yayılmasının zən- cirvarı reaksiyası inkişaf edən ölkələrin makroiqtisadi göstəricilə- rinə ciddi təsir göstərir; o, qlobal yox, daha çox regional miqyasda ə həmiyyətlidir. Ölkələrin zəifliyi reytinqi onların keçən böhranları dəqiq proqnozlaşdırması nəzərə alınmaqla ölçülmüş böhran indikatorlarının məbləğinin orta qiyməti kimi hesablanmış zəif- liyin “kompozisiya” indeksi əsasında tərtib olunmuşdur. Ölkələrin zəifliyi reytinqi təqdim olunmuş və yanlış siqnalların səbəblərinin təhlili verilmişdir. Əsərdə inkişaf edən ölkələrin valyuta və bank 88 Goldstein M., Kaminsky G., and Reinhart C. Assessing Financial Vulnera- bility: An Early Warning System for Emerging Markets. – Washington: Institute for International Economics, 2000. – s. 144. 107 böhranlarından sonra normal iqtisadi həyata qayıtması sürətinin tədqiqi aparılmışdır. Qeyd olunmuşdur ki, iqtisadiyyata daha böyük mənfi təsir bank böhranı zamanı göstərilir. Orta hesabla ölkələrin iqtisadi inkişafının böhrandan qabaq illərin orta səviyyəsinə qədər bərpası valyuta böhranı baş verdikdən sonra təxminən iki il təşkil edir, bank böhranından sonra iqtisadi inkişafın bərpası isə dörd ildən çox davam edə bilər. Statistik modellərin nöqsanlarına cavab olaraq müəlliflər valyuta və bank böhranlarının proqnozlaşdırılma- sına dair yanaşmaları ölkələrin zəifliyi reytinqlərinin istifadəsi əsa- sında, təkmilləşdirməyi təklif edirlər və onları bank sistemlərinin keyfiyyət göstəricilərinin təhlili və maliyyə böhranlarının zəncir- varı reaksiyasının yayılması ilə bağlı yeni indikatorların uçotu ilə tamamlayırlar. Əsərdə bazar qiymət təyin etmələrinin və reytinq agentliklərinin reytinqlərinin proqnoz xüsusiyyətləri tədqiq olun- muş və onların nöqsanları qeyd olunmuşdur. Maliyyə böhranlarının zəncirvarı reaksiyasının yayılma me- xanizmlərinin icmalı H.Huanın əsərində 89 verilmişdir, həmin əsər- də maliyyə sarsıntılarının ötürülməsinin valyuta, bank və fond yol- larının əhəmiyyəti qeyd olunmuşdur. Maliyyə böhranlarının qarşısının alınmasına sistem yanaşma baxımından daha maraqlı olan D.Bartonun və digər müəlliflərin ə sərində 90 iqtisadiyyatın real və bank sektorlarının vəziyyətini, həmçinin daxilə kapital axını ilə bağlı olan milli və beynəlxalq fond bazarlarının vəziyyətini əks etdirən, bir-biri ilə bağlı olan və böhranın inkişafına təsir edən beş sahə tədqiq olunmuşdur. Qeyd olunan sahələrin vəziyyətini əks etdirən göstəricilər sistemi və onların qiymətləndirmə üsulları təklif edilmişdir. Müəlliflər qeyd edir ki, böhranları əvvəlcədən görmək və onları idarə etmək olar. 89 Huang H. Financial contagion: ABC Channels. IMF Research Bulletin. Vol. 1, No 2, 2000. 90 Barton D., Newell R., and Wilson G. Dangerous Markets: Managing in Financial crisis. – Hoboken, New Jersey: John Wiley&Sons, 2002. – s. 300. 108 ş də iqtisadiyyatın real sektorunun yığılmış mənfi potensialının və maliyyə böhranının inkişafı prosesində həmin potensialın bank sektoruna təsiri xüsusi qeyd olunur. Yerli, milli və beynəlxalq səviyyələrdə böhranların aradan qaldırılmasının çox saylı nümunələri və üsulları müzakirə olunmuşdur. QXS(Qabaqcadan xəbərdarlıq sistemi) - nin effektivliyinin artırılmasının mühüm üsulu böhranların proqnozlaşdırılması mo- dellərinin keyfiyyətinin yaxşılaşması və məlumatın işlənilməsi üzrə yeni metodikaların istifadəsidir. Son zamanlar böhran indika- torlarının işlədilməsinə yeni yanaşmalar meydana gəlmiş və böh- ranların proqnozlaşdırılmasına siqnal və reqress yanaşmanın istifa- dəsinə əsaslanan köhnə metodikalar təkmilləşdirilmişdir. Nagın və Mitranın əsərində 91 QXS modelinin yaradılması üçün süni neyro- şə bəkələr metodikası istifadə olunmuşdur. 1980-1998 illər üzrə ndoneziya, Malayziya və Tailand haqqında aylıq məlumatların təhlili əsasında onun göstəricilərinin Kaminskinin indikator modeli ilə müqayisəsi aparılmışdır. Neyroşəbəkə modellərinin əsas üstünlüyü dəyişənlərin qarşı- lıqlı əlaqəsinin kompleks uçotunun çevikliyi və mümkünlüyüdür. Çatışmayan cəhətlərdən biri onların işinin qeyri-şəffaflığıdır. Də- yişənlərin əmsallarının olmaması və onların qarşılıqlı əlaqəsinin xarakterinin aşkar şəkildə olmaması səbəbindən onlardan hansının böhran həddinə gəlib çatdığını və böhran ehtimalının inkişafına təsir etdiyini müəyyən etmək çətindir. Hər ölkənin spesifik xüsu- siyyətinin müəyyənləşdirilməsi məqsədilə dəyişənlərin müəyyən dəsti istifadə olunmuşdur: 13-dən başlayaraq – ndoneziya üçün və 23 qədər – Malayziya üçün. Hər ölkənin tədqiqi üçün müxtəlif neyroşəbəkə modelləri və həmin modellərin istiqamətləndirilməsi və təlimi üzrə xüsusiləşdirilmiş “genetik alqoritm” istifadə olun- muşdur. Nöqsanlar modellərin özlərinin, təlimin genetik alqoritmi- 91 Nag A. and Mitra A. Neural Networks and Early Warning Indicators of Currency Crisis. Reserve Bank of India Occasional Papers 20(2), 1999. – S. 183-222. Yüklə 2,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|