Microsoft Word antibohran-vidadi
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
10 İ kinci Dünya Müharibəsindən sonra 1948 - 1949-cu illərdə ABŞ və Kanadanı əhatə edən lokal iqtisadi böhran başlanmışdır. ABŞ-da sənaye məhsullarının həcmi 18,2 %, Kanada da - 12% en- miş; inkişaf etmiş kapitalist ölkələrin ümumi həcmi 6% azalmışdır. Lakin müharibədən sonrakı dövrdə ən iri iqtisadi böhran bütün kapitalist ölkələrini əhatə etmiş və yüksək inflyasiya səviyyəsi ilə fərqlənən 1974-1975 illərdə olmuşdur. Bu böhranın səciyyəvi xü- susiyyəti onun istehsalın əsas sahələrini – energetikanı, kənd təsər- rüfatı daxil olmaqla xammal sahələrini, həmçinin maliyyə sistemi- ni əhatə etmişdir. Müharibədən sonra ilk qlobal iqtisadi böhran 1957-ci ilin sonunda başlamış və 1958-ci ilin ortalarınadək davam etmişdir. O, ABŞ, Böyük Britaniya, Kanada, Belçika, Niderland və digər bəzi kapitalist ölkələrini əhatə etmişdir. İnkişaf etmiş kapitalist ölkələ- rində sənaye məhsulunun istehsalı 4% aşağı düşmüş, işsizlər ordu- su demək olar ki, 10 mln nəfərə çatmışdır. 1973-cü ilin sonunda ABŞ-da başlanmış iqtisadi böhran, müddət, dərinlik və dağıdıcı gücü baxımından 1957 - 1958-ci il dünya iqtisadi böhranını olduqca ötüb keçmiş və bir sıra xüsusiy- yətlərinə görə 1929 -1933-cü il böhranına yaxınlaşmışdır. Böhran dövründə sənaye istehsalı ABŞ-da 13%, Yaponiyada -20% AFR - 22% Böyük Britaniyada -10% Fransada - 13% İtaliyada 14% azal- mışdır. Səhmlərin kursu yalnız bir ilə (1973-cü ilin dekabr ayın- dan 1974-cü ilin dekabr ayına kimi) ABŞ-da 33%, Yaponiyada - 17% AFR – 10% Böyük Britaniyada -56% Fransada -33; İtaliyada -28% aşağı düşmüşdür. 1973-cü illə müqayisədə 1974-cü ildə müf- lisliyin sayı ABŞ-da 6%, Yaponiyada - 42; AFR – 40% Böyük Britaniyada -47%, və Fransada -27% təsir etmişdir. 1975-ci ildə inkişaf etmiş kapitalist ölkələrinp işsizlərinin sayı 15 mln. nəfərə çatmışdır. Bundan başqa, 10 mln. çox işçi yarımçıq iş həftəsinə kö- çürülmüş və ya müvəqqəti olaraq müəssisələrdən kənarlaşdırılmış- dır. Hər tərəfdə əhalinin real gəlirlərinin aşağı düşməsi müşahidə edilmişdir. 1973-cü ildə OPEK təşkilatına üzv olan ölkələrin neftin hasi- lat həcminin azaldılması haqqında qərarı ilə başlamış ilk energeti- ka böhranı baş vermişdir. Beləliklə, dünya bazarında neftin qiy- 11 mətini qaldırmaq təşəbbüsü göstərilmişdir. 1973-cü ilin 16 oktyab- rında neftin bir barelinin qiyməti 67% (3 dən 5 dollara) kimi yük- səlmiş və 1974-cü ildə isə neftin qiyməti 12 dollara çatmışdır. 1994–1995-ci illərdə Meksikada iqtisadi böhran baş vermişdir. 1997 - 1998-ci illərdə cənubi Asiya ölkələrində maliyyə böh- ranı başlanmışdır. Onun səbəbləri arasında regionun milli və CŞA ölkələrinin cari əməliyyatlar balansının yüksək defisit səviyyəsi durur. İqtisadçılarının hesablamalarına görə, Asiya böhranı dünya ÜDM 2 trln. dollara kimi azaltmışdır. Məlum olduğu kimi, qlobal maliyyə böhranı (2007-2008) dünya maliyyə böhranı Amerikanın daşınmaz əmlak bazarında möhtəkirlikdən başlanmışdır. Bundan başqa, törəmə maliyyə alət- lərinin yaranma səbəblərindən biri risklərdən qorunmaq olsa da, onların spekulyativ məqsədlə istifadəsi sürətlə artdı. İpoteka “kö- püyü” partlayaraq, bütün dünyada bank sektorundakı böhrana tə- kan vermişdir ki, bu da öz növbəsində, dünyanın bütün dövlətləri- nin iqtisadiyyatında real sektorda resesiya səbəb olmuşdur. Bütün bunlar maliyyə bazarlarında güvən amilinin itməsinə və panikanın yayılmasına gətirib çıxardı. Amerikanın bank sistemində başlayan böhran sürətlə dünya- nın inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrinə yayıldı. Beləliklə, 2007 - 2008 –ci illərdə başlanan və indiyədək da- vam edən qlobal maliyyə böhranını 4 mərhələyə bölmək olar: 1. Anglo- sakson maliyyə böhranı ( 2007 –ci ilin yaz ayın- dan 2008 - ci ilin mart ayınadək). Qlobal böhranının ilk mərkəzi ABŞ ipoteka bazarında problemlərin yaranması ilə meydana çıxdı və ABŞ-ın ən iri ipoteka Bankının “Bear Stearns” qurtarılmasına yönəlik başlanan əməliyyat oldu. 2. Hüdüd çəkmə vəya sərhəd çəkmə (decoupling, mart- av- qust 2008- ci il). Böhran bütünlüklə iqtisadi cəhətdən inkişaf et- miş ölkələrə yayıldı, ancaq bununla yanaşı ümid var idi ki, böhran inkişaf etməkdə ölkələrə təsir etməyəcək və nəticədə onların dinamik iqtisadi inkişafı burulğan içində olan ölkələrin xilas edilməsində əsas katalizator olacaqdır. 3. Kredit daralma əməliyyatı (deleveraging, sentyabr- noyabr 2008 ci il). Qlobal böhranın inkişaf etməkdə ölkələrə bulaşması və 12 inkişaf etmiş ölkələrdə resesiyanın başlanması haqqında rəsmilərin etirafları. Dünyanın bir çox ölkələrində bank sisteminin kollaps təhlükəsinin başlanğıcı. 4. Emissionla vurulmaq vəya doldurmaq (quantitative easing, noyabr 2008 –ci ilin sonundan indiyədək olan müddətə). Dünya öl- kələrinin əksər hökümətləti istehsalat kollapsına yol verməmək üçün monetar və fiksal xarakterli çox çesidli tədbirlər paketi hazır- ladı və məqsəd ilk növbədə, pul təklifini artırmaqla tələbi stumal- laşdırmaqdır 2 . Son məlumatlara görə hazırki maliyyə böhranı nəticəsində dünya üzrə bankların məcmu itkiləri 700 mlrd dollardan çox təşkil edir, bunlardan yarıya qədəri Amerika banklarının payına düşür. Banklar bu məbləğin təxminən 50%-ni artıq yeni kapitalın cəlb olunması hesabına kompensasiya edə biliblər. Lakin BMF-nun son hesablamalarına görə bankların itkilərinin məbləği iki dəfədən də çox-1,6 trln. dollaradək arta bilər. Beləliklə, Qlobal maliyyə böhranı (2008) və postkrizis sse- narisinin inkişafı ardıcılıqla aşağıdakı kimi olmuşdur: 1. ABŞ ipoteka kreditləşmə sisteminin çöküşü; 2. kredit həcminin azaldılması və kredit xəttinin açılmasına ciddi nəzarət; 3. Fond indekslərinin aşağı doğru meyli; 4. büdcə defisitlərinin artımı; 5. Real sektorda geriləmə; 6. işsizliyin güclənməsi; 7. istehlak xərclərinin azalması. 2 Qaydar E.T. Финансовый кризис: в России и в Мире. M., Prospekt, 2009. с . 43 Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|