216
Risk götürmə qabiliyyəti – bankın strateji məqsədlərinə
çatmaq üçün üzərinə götürə biləcəyi riskin həcmidir.
Riskin qəbul edilməsi – kapitalın adekvatlığına dair
tələblərə riayət etmək şərti ilə bankın kapitalının hesabına
mümkün zərərin qarşılanmasıdır. Bank qəbul etdiyi risklərə qarşı
yetərli kapitala malik olmalıdır.
Riskin minimallaşdırılması – müxtəlif idarəetmə metodları
ilə risklərin azaldılmasıdır. Bu metodlar hər bir risk kateqoriyası
üzrə fərqli ola bilər.
Riskin ötürülməsi – bankın təhlükəli hesab etdiyi fəaliyyət
və əməliyyatların bankdan kənar tərəflərə ötürülməsidir.
Riskdən qaçma – təhlükəli hesab edilən əməliyyatların
həyata keçirilməməsidir.
Sərt pul siyasəti İnflyasiyanın azaldılmasına və
iqtisadiyyatda hərarətlə-nmənin azaldılmasına yönəldilmiş pul
siyasəti tədbiridir. Bu zaman Mərkəzi Bank özünün faiz
dərəcələrini artırır ki, bu da iqtisadiyyatda həm əmanətlər, həm də
kreditlər üzrə faiz dərəcələrinə artırıcı təsir göstərir.
Stress test – gözlənilməz, müstəsna, lakin mümkün şoklara
bankın həssaslığının qiymətləndirilməsi alətidir.
Son instansiya kreditoru Əsasən bankların maliyyə
vəziyyətinin sağlamlaşdırılması məqsədilə kommersiya bankları-
nın tələbləri əsasında Mərkəzi Bank tərəfindən verilən kreditlərdir.
Sonuncu instansiya kreditlərinin şərtləri bir qayda olaraq Mərkəzi
Bank tərəfindən müəyyən olunur.
Sterilizasiya əməliyyatları Artmış pul kütləsinin inflyasya
potensiala malik izafi hissəsinin dövriyyədən çıxarılmasına yönəl-
dilmiş əməliyyatlara Mərkəzi Bankın sterilizasiya əməliyyatları
deyilir. Bununla belə xarici valyuta bazarında revalvasiya
təhlükəsi yaradan artıq təklifin alınması əməliyyatlarını xarakterizə
etmək üçün də sterilizasiya terminindən istifadə edilir.
SVOP (məzənnə SVOP-u) Məzənnə riskindən sığortalan-
maq məqsədilə müəyyən müddətdən sonra yenidən əksinə
217
mübadilə edilməsi şərtilə milli valyutanın xarici valyutaya
mübadilə edilməsi.
Tədiyə Balansı - ölkənin beynəlxalq iqtisadi əlaqələrinin
mədaxil və məxaric formasında valyuta ilə ifadə olunmuş
dəyəridir. Başqa sözlə, tədiyə balansı beynəlxalq iqtisadi
ə
məliyyatların həyata keçirilməsi nəticəsində milli iqtisadiyyata
daxil olan və xaricə çıxarılan valyuta vəsaitləri arasında nisbəti
müəyyən edir. Başqa sözlə, tədiyə balansı ölkə rezidentlərinin
müəyyən dövr ərzində qeyri-rezidentlərlə apardığı iqtisadi
ə
məliyyatların məcmusunu əks etdirən statistik hesabat sistemidir.
İ
nstitusional vahidin rezidentlik statusu onun hər hansı bir ölkənin
iqtisadi ərazisini öz iqtisadi maraqlarının mərkəzi seçməsi və bu
ə
raziyə sıx bağlılığı ilə müəyyən edilir. Tədiyə balansi 4 hissədən
ibarətdir: 1. Cari Əməliyyatlar balansı; 2. Kapitalın və maliyyənin
hərəkəti balansı; 3. Ehtiyat aktivlərin dəyişməsi və 4.
Balanslaşdırıcı maddələr.
Xalis daxili aktivlər - Bank sisteminin mərkəzi hökumət,
rezident maliyyə təşkilatları və dövlət idarəetmə orqanları ilə
apardığı aktiv-passiv əməliyyatlarının saldosudur. O cümlədən
bank sisteminin ev təsərrüfatları, müəssisə və təşkilatlarla apardığı
kredit əməliyyatları xalis daxili aktivlər bölməsində öz əksini tapır.
Xalis xarici aktivlər - (kommersiya bankları üzrə)
Kommersiya bankları tərəfindən qeyri-rezidentlərlə xarici
valyutada, manatla və qiymətli metallarla aparılmış aktiv-passiv
ə
məliyyatların saldosudur.
Valyuta müdaxiləsi - Milli valyutanın məzənnəsini
tənzimləmək məqsədilə Mərkəzi Bank tərəfindən valyuta
bazarında həyata keçirilən xarici valyutanın alqı-satqısı
ə
məliyyatıdır. Mərkəzi Bank valyuta bazarında satışlar həyata
keçirərkən özünün xarici valyuta ehtiyatlarından istifadə edir.
Valyuta səbəti Müəyyən miqdarda götürülən xarici
valyutaların toplusudur. Valyuta səbəti məzənnə siyasətinin həyata
keçirilməsində istifadə olunur. Bu zaman Mərkəzi Bank milli
valyutanın hər hansı bir xarici valyutaya qarşı deyil, səbətə daxil
218
olan bir neçə valyutaya qarşı orta çəkili məzənnəsini tənzimləməyə
çalışır.
Valyuta mövqeyi – müvəkkil bankların bu və ya digər
valyutada (o cümlədən, bank metallarında) tələbləri və
öhdəlikləridir.
Açıq valyuta mövqeyi – müvəkkil bankların ayrı-ayrı
xarici valyutalarda tələblərinin və öhdəliklərinin (o cümlədən,
hesablaşmaları tamamlanmamış əməliyyatlar üzrə balansdankənar
tələblərin və öhdəliklərin) məbləğləri arasında, mübadilə
məzənnəsinin əlverişsiz dəyişməsi şəraitində itkilər riski yaradan
fərqdir.
Qısa açıq valyuta mövqeyi – hər hansı xarici valyutada
b
alans və balansdankənar öhdəliklərin məbləğinin balans və
balansdankənar tələlərin məbləğindən çox olduğu açıq valyuta
mövqeyidir.
Uzun açıq valyuta mövqeyi - hər hansı xarici valyutada
balans və balansdankənar tələblərin məbləğinin balans və
balansdankənar öhdəliklərin məbləğindən çox olduğu açıq
valyuta mövqeyidir.
Məcmu açıq valyuta mövqeyi - bütün uzun açıq valyuta
mövqelərinin manat ekvivalentində məbləğlərinin cəmi ilə bütün
qısa
açıq
valyuta
mövqelərinin
manat
ekvivalentində
məbləğlərinin cəmi arasında mütləq kəmiyyətcə böyük olan gös-
təricidir. Məcmu açıq valyuta mövqeyi sərbəst dönərli valyutalar
və qapalı valyutalar üzrə ayrılıqda hesablanır. Bu zaman açıq
valyuta mövqeləri “plyus”, qısa açıq valyuta mövqeləri isə
“minus” işarəsi ilə işarələnir.
Qapalı valyuta mövqeyi - hər hansı xarici valyutada
balans və balansdankənar tələblərinin məbləğinin balans və
balansdankənar öhdəliklərin məbləğinə bərabər olduğu valyuta
mövqeyidir.
Açıq valyuta mövqeyi limiti açıq valyuta mövqeyinin manat
ekvivalentinin bankın kapitalına nisbətinə Azərbaycan Respublikası
219
Mərkəzi Bankı (bundan sonra mətn üzrə “Mərkəzi Bank”)
tərəfindən təyin edilən kəmiyyət məhdudiyyətidir.
Yenidən maliyyələşdirmə əməliyyatları - Mərkəzi Bank
tərəfindən kommersiya banklarının likvidlik ehtiyaclarının
ödənilməsi məqsədilə müəyyən edilmiş qaydalara uyğun şəkildə
kreditlərin verilməsidir.
Yumşaq pul siyasəti- Yumşaq pul siyasəti dedikdə əsasən
resessiyanın qarşısının alınması və iqtisadi aktivliyin artırılması
məqsədilə həyata keçirilən pul siyasəti nəzərdə tutulur. Bu zaman
məsələn Mərkəzi Bank özünün faiz dərəcələrini aşağı salır ki, bu
da həm əmanətlər, həm də kreditlər üzrə faiz dərəcələrinə azaldıcı
təsir edir.
220
TÖVSİYƏ OLUNAN ƏDƏBİYYAT
1.
Haciyev Ş.H, Bayramov Ə. Dünya iqtisadiyyatının
tarixi.Bakı- 2011.
2.
Zeynalov V. Z. Qlobal maliyyə böhranı kontekstində
dövlət monetar idarəetmə sistemində antiböhran siyasət: dünya
təcrübəsi və Azərbaycan modeli// AMEA-nın xəbərləri. İqtisadiy-
yat seriyası. №2, 2010.c. 5-15.
3.
Zeynalov V. Z. Maliyyə. Azərnəşr. Bakı, 2009.
4.
Zeynalov V.Z. Bеynəlxalq maliyyə. Azərnəşr. Bakı, 2010.
5.
Zeynalov V.Z. Azərbaycanda investisiya siyasəti. Bakı, 2012.
6.
Аникин А.В. История финансовых потрясений от
Джона
Ло до Сергея Кириенко.- М.: Олимп – Бизнес, 2002.
7.
Аникин А.В. Финансовые кризисы в России, Азии ,
Латинской
Америке (сравнительный анализ) // Мировая
экономика
и международные отношения, 2000,№ 12.
8.
Анулова Г.Н. Денежно- кредитное регулирование:
опыт
развивающихся стран.- М.: Финансы и статистика, 1992.
9.
Антикризисное управление предприятиями и бан-
ками
- М.: Дело, 2001
10.
Анатомия глобальной экономики // О.Т. Богомолов –
М
.:ИКЦ «Академкнига»,2003
11.
Кризис: альтернативы будущего. / Антология под
ред
. Бузгалин А., Линке П.. — М.: Культурная Революция,
2010. — 368 с.
12.
Мировая финансовая система после кризиса. Оценки
и
прогнозы. — М.: Маросейка, 2009. — 220 с.
13.
Мировой финансовый кризис и экономическая
безопасность
России. Анализ, проблемы и перспективы. —
М
.: Экономика, 2010. — 208 с. —
14.
Аттали Ж. Мировой экономический кризис А что
дальше
? — СПб.: Питер, 2009. — 176 с.
15.
Гаджиев Ш.Г. Финансово-банковская система Азер-
байджана
в условиях глобального кризиса: изменение акцен-
221
тов
международных сравнительных оценок // Центральная
Азия
и Кавказ, Глобализация. 4-5, - 2009. с. 84- 103.
16.
Гаджиев Дж.Ф. Международный банк Азербайджана:
устойчивое
развитие в условиях мировой финансовой неста-
бильности
//Академия государственного управления при пре-
зиденте
Азербайджана, научно-практическая конференция
"Глобальный финансовый кризис и антикризисная политика в
системе
государственного управления: мировой опыт и азер-
байджанская
модель". 4 июня , 2010, Бakу.
17.
Гаджиев Дж.Ф. Денежно-банковская система и
МБА
.М.:«Финансы и статистика», 2008.
18.
Гринин Л. Е., Коротаев А. В. Глобальный кризис в
ретроспективе
. Краткая история подъёмов и кризисов от
Ликурга
до Алана Гринспена. М.: Либроком/URSS, 2009
19.
Ершов М. В. Мировой финансовый кризис. Что
дальше
? — М.: Экономика, 2011. — 295 с.
20.
Зейналов В. З. Ф. Антикризисная политика в банков-
ской
сфере: Турция, Российская Федерация и Азербайджана
(сравнительный анализ) // Экономика и управление. - 2010. -
№
9. c.3 – 25.
21.
Зейналов В. З. Проблемы развития банковского
сектора
Азербайджана в условиях глобального кризиса//
Экономика
и управление.-2011.- № 7.
22.
Зейналов В. З. Влияние кризиса на реформирование
банковского
сектора Турции. 10 декабря 2009 г. Первый Рос-
сийский
экономический конгресс (РЭК-2009) . Москва с 7 по
12 декабря 2009 года в помещениях Московского государс-
твенного
университета им. М.В. Ломоносова под эгидой Но-
вой
экономической ассоциации (НЭА) и Секции экономики
Отделения
общественных наук РАН.
23.
Звонова Е. А. Международное внешнее финансиро-
вание
в современной экономике.- М.:ОАО НПО изд. Эконо-
мика
, 2000.
24.
Зомбанакис М. А. Причины и последствия мирового
финансового
кризиса. — М.: Едиториал УРСС, 2009. — 32 с.
222
25.
Кобяков А. Б., Хазин М. Л. Закат империи доллара и
конец
Pax Americana, М.: Издательство «Вече», 2003.
26.
Maмeдов З. Ф. Влияние кризиса на логику реформи-
рования
банковской системы.– СПб: Изд-во СПбГУЭФ, 2005.
27.
Maмeдов З. Ф.Банковский кризис и реформирова-
ние
банковского сектора в контексте глобализации. Баку:
Азернешр
, 2007.
28.
Maмeдов З. Ф. Кризис на фондовом рынке – отраже-
ние
общей динамики экономики // Экономика и управление .-
2005. - № 3.
29.
Maмeдов З. Ф. Роль кризиса в реформировании бан-
ковского
сектора стран формирующихся рынков // Журнал
«Финансы и кредит», 10(250) - 2007 март
30.
Maмeдов З. Ф. Банковская система в условиях
глобального
финансового кризиса// Финансы и кредит.- 2010.-
№
48.c. 8-15.
31.
Mameдов З. Ф. Банковский кризис и реформирова-
ние
банковского сектора в контексте глобализации. Баку:
Азернешр
, 2007.
32.
Мамедов З.Ф.Анатомия финансового кризиса. –
CПб: Изд-во СПбГУ, 2005. -322 c.
33.
Рустамов Э.С. Глобальный кризис и антикризисная
политика
Центрального банка Азербайджана // Деньги и
кредит
.- 1/2010.
34.
Рустамов Э.С. Проблемы реформирования макро-
экономических
институтов в послекризисный период// Деньги
и
кредит.- 9/2010.
35.
Нижегородцев Р. М., Стрелецкий А. С. Мировой фи-
нансовый
кризис. Причины, механизмы, последствия. — М.:
Либроком
, 2008. — 64 с.
36.
Сорос Д. Первая волна мирового финансового
кризиса
. Промежуточные итоги. Новая парадигма финансовых
рынков
. — М.: Манн, Иванов и Фербер, 2010. — 272 с.
223
37.
Майкл Льюис. Большая игра на понижение. Тайные
пружины
финансовой катастрофы . — М.: «Альпина
Паблишер
», 2011. — 288 с.
38.
Colak O. F. (2002), Kriz ve İMF politikaları.İstanbul.
Alkım yayınevi.
39.
Cokhan Karabulut. Celismekte olan olkelerde finansal
krizlerin nedenleri. İstanbul. Der Yayinlari . 2002..
40.
Karacon A.İ. (1997) Bankacilik ve kriz. İstanbul.
Creative yayincilik.
41.
Zeynalov V. Z. Küresel mali krizin Azerbaycan
ekonomisine etkileri ve Azerbaycan Merkez Bankasinin monetar
politikasinin analizi // T.C. Marmara Üniversitesi Financial
Arasdirmalar ve calismalar dergisi. Uluslararası hakemli
dergi.Yayın № 773. -2010 c. 73-95
42.
Zahid Farrux Mamedov. Küresel dalgalanmalar ve Fi-
nans sektörüne yansımaları // Türkiyə Cümhüriyyəti Marmara Üni-
versitesi Bankacılık və Sigortacılık Yüksəkokulu 19 dekabr 2008.
43.
Zeynalov Vidadi. Küresel mali kriz ortamında sektoru-
nun yeniden yapılandırılması // Kriz sonrasi surecte finans sekto-
ru-real sector iliskisi. Uluslararasi finans sempozyumu 2010. 10
Aralik 2010. TC. MU.
44.
Zeynalov Vidadi . Azerbaycan bankaçılığının yapısı ve
özellikleri. // Kriz sonrasi surecte finans sektoru-real sector iliskisi.
Uluslararasi finans sempozyumu 2010. 10 Aralik 2010. TC. MU.
45.
Secil Uyar. Bankacilik krizleri. Ankara, 2003.
46.
Takan Mehmet. Bankacilik, Teori, Uygulama ve
yonetim. Nobel yayinlari.Ankara. 2010.
224
M Ü N D Ə R İ C A T
Giriş ................................................................................................ 3
I FƏSİL.Maliyyə böhranının definisiyası .................... 6
1.1.
Maliyyə böhranlarının yayğınlaşmasının tarixi inkişafı .......... 7
1.2.
«Maliyyə böhranı» anlayışının elmi şərhi ............................ 13
1.3. Bank böhranı maliyyə böhranının əsas komponenti kimi ..... 25
1.3.1. Bank böhranı haqqında nəzəri mülahizələrin təhlili .......... 25
1.3.2. Bank böhranının səbəbləri .................................................. 31
1.4. Valyuta böhranı maliyyə böhranının tərkib hissəsi kimi ....... 37
1.5. Valyuta və bank qeyri-sabitliyi (İkiqat böhran) ................... 42
1.6. Borc və fond böhranı maliyyə böhranının tərkib elementləri
kimi ............................................................................................... 48
1.7. Qloballaşma və liberallaşma proseslərinin maliyyə
böhranına təsiri ............................................................................. 55
II FƏSİL. Müasir maliyyə böhranların səbəb
və nəticələri ................................................................... 65
2.1.Maliyyə bazarında böhranların səbəbləri və ifadə
formaları ........................................................................................ 66
2.2. Maliyyə sabitliyinin pozulmasının səbəb olan risklərin
xarakteristikasına sistemli yanaşma...... ........................................ 75
2.3. Müasir qlobal maliyyə böhranının xüsusiyyətləri ................ 97
III FƏSİL. Maliyyə böhranlarının qarşısının
alınmasında sistemli yanaşma modelləri ................ 101
3.1. Böhranların qarşısının erkən alınmasının müasir
modelləri ..................................................................................... 102
225
3.2. Maliyyə bazarında böhranların qarşısının alınması
sisteminin əsas istiqamətləri ....................................................... 124
3.3 Maliyyə silkələnmələri ilə bağlı iqtisadiyyatın indikatorları
və sistem diaqnostika .................................................................. 153
3.4. Bank sistemində stress test sistemi və bank sferasında
diaqnostik sistem ......................................................................... 159
IV FƏSİL. QLOBAL BÖHRANIN AZƏRBAYCAN
İ
QTISADİYYATINA TƏSİRİ VƏ TƏTBİQ
OLUNAN ANTİBÖHRAN SİYASƏTİN
NƏTİCƏLƏRİ...........................................................169
Qlobal böhranın Azərbaycan iqtisadiyyatına təsiri və tətbiq olunan
antiböhran siyasətin nəticələri .................................................... 170
IV FƏSİL QLOBAL PROSESLƏR FONUNDA
BEYNƏLXALQ MALİYYƏ SİSTEMİNİN
TƏKMİLLƏŞDİRİLMƏSİ PROBLEMLƏRİ ....... 183
Qlobal proseslər fonunda beynəlxalq maliyyə sisteminin
təkmilləşdirilməsi problemləri .................................................... 184
Təklif və tövsiyələr ..................................................................... 195
Ə
sas anlayışlar ............................................................................ 205
Tövsiyə olunan ədəbiyyat ........................................................... 218
226
Çapa imzalanmış 31.07.2012.
Format 60x84 1/16.
Fiziki çap vərəqi 14.
Ofset çap üsulu. Tiraj-500
Qiyməti müqavilə ilə.
“RS Poliqraf” MMC-nin mətbəəsində
hazır diapozitivlərdən çap olunmuşdur.
Dostları ilə paylaş: |