9
M.Ö. 340 Yılında Dionysia Sonuçları
SINIF
OYUN
YAZAR
BAŞ OYUNCU
Satir Oyunu
Lykourgos
Timokles
“Eski” tragedya
Orestes
Euripides
Neoptolemos
Birincilik
Parthenopaios
Astydamas
Neoptolemos
Lykaon
Astydamas
Thettalos
İkincilik
Phrixos
Timokles
Thettalos
Oedipus
Timokles
Neoptolemos
Üçüncülük
Euaretos
Euaretos
Thettalos
e (bilinmiyor)
Euaretos
Neoptolemos
Oyuncu
Thettalos
Lenaia bizim takvimimizde Ocak ayına denk gelen Atina’nın Gamelion (“Evlilik”) ayında yapılırdı. Bu
festival Atinalıların ait olduğu etnik grup olan İyonya Yunanlılarının eski bir festivaliydi. Lenaia
ritüelleri ve yapılma nedenleri hakkında çok az bilgi sahibiyiz. Mistik öğeler Dionysos’un doğumunun
kutlanması veya sparagmos
6
ritüelini işaret eder. Bu etkinlikte “arabalardan yapılan şakalar”, seyirciyi
direk olarak aşağılama ve genel bir Dionysiak kendinden geçme durumunun yaşandığı bir geçit ayalı
gerçekleştirilir. Kanıtlar Lenaia kutlamalarının aslında agoranın güneydoğusundaki Dionysos
çevresinde değil agora gerçekleştirildiğini gösterir. Tiyatro da burada kurulmuştur. Kent Dionysiası
Atina’nın önde gelen devlet görevlisinin (archon eponymous) kontrolündeyken, Lenaia festivali ilk
dönem krallarının geleneksel dini rolünü üstlenen görevlinin (archon basileus) elindeydi.
Lenaia’da tragedya ve komedya yarışmaları M.Ö. 440 yılında yapılmaya başlandı. Bu daha düşün
seviyede bir festivaldi ve bazen acemilerin ilk önce Lenaia’da kendilerini gösterdikten sonra daha
önemli Dionysia’ya katılmaları beklenirdi. M.Ö. üçüncü yüzyılda İskenderiyeli bilim adamı
Eratosthenes, Lenaia’nın Dionysia düzeyinde kabul edilmemsi gerektiğini önermiştir
7
.
Acharnaeliler’de (M.Ö. 425) baş oyun kişisi “Bu Lenaia yarılmasıdır ve biz kendi başımızayız”
açıklamasını yapar. Yani, sadece Atinalılar ve oraya yerleşmiş yabancılar (metoikoi) oradadır. Buna
karşın Dionysia denizden gelenlerin ve elçilerin katılımına, Atina’nın müttefiklerinin getirdiği
armağanlara ve bu nedenle çok daha fazla uluslararası seyirciye sahne olur. Lenaia’da Atinalı
olmayanlar dansçı olabilir ve daha resmi Dionydsia’da izin verilmeyen choregoi görevini üstlenebilirdi.
Lenaia’da klasik dönemde dithyramb veya satir oyunu yapıldığına dair bir kanıt yoktur. Bu festivalde
resmi olarak sadece komedya ve tragedya gerçekleştirilirdi. Sahnelenen oyunların sayısı hakkında da
kesin bir kanıt yoktur. M.Ö. 418 yılına ait bir yazıt iki tragedya yazarının ikişer tragedya yazdığını
göstermekteyken, M.Ö. 363 yılına ait bir başka yazıt tragedya yazarlarının sayısını üç olarak verir.
Komedilerden Acharnaeliler (M.Ö. 425), Savaşçılar (M.Ö. 424, Eşek Arıları (M.Ö. 42) ve Kurbağaların
(M.Ö. 405) girişinde sadece üç oyun kayıtlıdır. İki Roma yazıtından elde edilen kanıtlar Lenaia’da
Pelopenes Savaşından önce ve sonra (M.Ö. 431‐404) beş komedinin sahnelendiği yönündedir.
6
Sparagmos: Canlı hayvanın veya hatta bazen insanın organlarının ayrılarak kurban edilmesini içeren antik
Dionysos ritüelidir. Sparagmos ritüelini sıklıkla omophagia (parçalara ayrılmış olanın çiğ etini yemek) izlerdi. Bu
ritüel Dionysos’a inananlar Maenads veya Bacchantes ile ilişkilendirilir.
7
Oxyrhynchos Papyrus. 2737. ii. 10–17, alıntının yapıldığı eser Ian C. Storey ve Arlene Allan,
A Guide to Ancient
Greek Drama, Blackwell Publishing, Malden, MA, 2005, s. 31.
10
Kır Dionysiası Attica’nın çeşitli bölgelerinin hakları tarafından gerçekleştirilirdi
8
. Özellikle en büyükleri
Acharnai, Eleusis ve Ikaron’dan başlamak üzere en az on beş
demos’ta dithyramb, tragedya ve
komedya performansının yapıldığına dair kanıtlar vardır. Attica’nın güneydoğusunda Thorikos’da
küçük bir demos tiyatrosu günümüze kadar ulaşmıştır ve liman şehri Peiraieus’un önemli bir tiyatrosu
olduğu bilinmektedir. Bu tiyatroda Euripides oyun sahnelemiş ve Sokrates seyirci olarak katılmıştır.
Plato bir Kır Dionysiasından diğerine giden tiyatro delisi seyircilerden söz eder. M.Ö. 405’te hem
Aristophanes hem de Sophokles’in Eleusis’de Dionysos kutlamalarında oyun sahnelediği
kaydedilmiştir. Bu temsillerin Atina’da daha önemli festivallerde sahnelenen oyunların yenilenmesi
olduğu düşünülebilir. Böylece şehre gelerek oyunları izleme olanağı bulamayanlara oyun izleme
imkanı sağlanmış olur. Bunlarda tıpkı kentlerdeki gibi yarışma biçiminde yapılırdı. Kanıtlara göre
çeşitli demos tiyatroları farklı türleri tercih etmekteydi: Aixone, Rhamnous ve Anagyros sadece
komedya sahneliyorken, Paiania’da sadece tragedya sahnelenirdi. Üç yarışma (dithyramb, tragedya,
komedya) Eleusis için geçerliydi. M.Ö. beşinci yüzyıla ait çok ilginç bir yazıt Eleusis’e aittir. Bu yazıtta
iki choregeia ile Sophokles ve Aristophanes zaferi doğrulanır:
Timokedes’in oğlu, Timagoros’un oğlu Anaxandrides komedya choregoi’si
olarak kazandılar. Aristophanes yönetmendi (didaskalos
9
). Onlar ayrıca
tragedyada da kazandılar. Yönetmen Sophokles idi.
10
Aristophanes’ten öğrendiğimize göre temsilin başlaması için verilen komut “Koronu göster”dir. İstekli
yazarlar festival aylarında görevli memura koro için başvurur ve kabul edildiğini birdiren teknik terim
“koro verildi”dir. Lenaia’da archon basileus ve Dionysia’da archon eponymous olan görevli memurlar
görevlerine bizim takvimimizde Temmuz ayına denk gelen Atina resmi yılının başlangıcında göreve
gelirler ve olasılıkla yaklaşan festivaller için hemen çalışmaya başlarlar. Archon’a ne kadar tragedya
veya komedya yazarının başvurduğu veya geçmiş başarıların, gençliğin veya kişisel bağlantıların
seçimde ne kadar rol oynadığı konusunda kesin bilgimiz yok. Komedi daha aşağı bir Gnesippos’un
11
lehine Sophocles’i geri çeviren bir archon hakkında oldukça sert ifadeler kullanır:
Sophocles’e koro vermeyen [archon], Kleomachos’un [Gnesippos] oğluna verdi.
Onu ne benim için ne de Adonia için oyunlar koymaya değer bulmuyorum.
12
Burada konuşan bir
choregos, bir başka
archon veya sadece tragedyanın kendisi olabilir.
Yazarlar seçilince archon’ların bir sonraki görevi dithyramb koroları için yirmi, tragedya için üç (her bir
oyun için bir tane) ve komedi için beş tane (yine her bir yarışmacı için bir tane) choregoi bulmaktı.
8
Demos: Kentten farklı olarak kırsal bölge veya köy. Cleisthenes’in gerçekleştirdiği demokratik reformlarda
(M.Ö. 508‐507) Attica’da demos bölgesel ve devlet yönetiminde söz sahibi oldu. Atticanın demosları kendi polis
gücüne, ibadet biçimlerine ve devlet memurlarına sahipti. 18 yaşına gelen erkekler demosların kayıtlı üyesi
olurdu. Üyeler demosların meselelerini karara bağladı ve emlak vergilerinin kayıtlarını tuttu. Her demos Atina
soylular meclisine büyüklüğü oranında temsilci gönderdi. Bu terim Helenistik ve Roma dönemlerinde de yerel
bölgeleri tanımlamak için kullanıldı. Kayıtlara göre klasik dönemde Atina’da 139 demos vardı.
9
Didaskalos kelimesi “öğretmen” anlamına gelir ve oyunu sahneye kolay kişi için kullanılır. Bu kişi genellikle,
ancak asla her zaman değil, yazardır. Bu kelimenin açıklaması için “yönetmen”den çok “yapımcı” kelimesi daha
uygundur, ancak yönetmen olarak tanımlamak modern oyunların ve sinemanın yönetmenleriyle karıştırılması
tehlikesini doğurur.
10
J. Kirchner, Inscriptiones Graecae: voluminum ii et iii editio minor (2 vols; Berlin:
Reimer, 1916–35), s. 3090.
11
Tragedya yazarı.
12
Kratinos parça. 17