Microsoft Word antik yunan tiyatrosu
Yüklə 280,12 Kb. Pdf görüntüsü
|
13
Dramatik gösterimler yarışmaydı. Günümüzde dünya çapında kültürel etkinlikler (Akademi Ödülleri, Cannes’da Altın Palmiye, Emmy Televizyon Ödülleri, Grammy popüler müzik ödülleri v.b.) ödüle dayandığı için bunun bizi şaşırtmaması gerekir. Ayrıca Antik Yunanlıların son derece yarışmacı insanlar olduğunu bilmeliyiz. Onlar için yarışmaların döngüsü toplum yaşamının önde gelen etkinlikleriydi. Delphi’deki Pythian Oyunları aslında müzik ve şiir alanında yarışma olarak başlamış, ancak daha sonra atletizm yarışmaları eklenmiştir. “Müzik” dört yılda bir Atina’da yapılan Panthenaia (“tüm Atinalılar”) festivalinde geniş yer almıştır. M.Ö. altıncı yüzyılın sonunda Atina halkı on kabileye bölününce, her kabile elli yetişkin ve elli genç erkeğin katıldığı bir dithyramb gösterisi yaptı. Antik Yunanlılar açısından bu performansların değerlendirilmesi ve ödüllendirilmesi doğaldı. On kabilenin her birinden on jüri üyesi vardı. Jüri üyelerinin nasıl seçildiğini veya atandığını bilmiyoruz. Plutarch M.Ö. 468’de Dionysia hakkında strategoi’nin (bir yıllığına seçilen Atina’nın on politik ve askeri lideri) archon tarafından tragedya jürisi olmaya ve birincilik ödülünü yarışmaya ilk defa katılan Sophocles’e vermeye mecbur ettiğine dair bir hikâye anlatır. Ancak öykü oldukça geç yazılmıştır (y. M.S 100, yaklaşık olarak olayın geçtiği tarihten 500 yıl sonra) ve doğru olamayacak kadar kurgusaldır. Jüri üyeleri adil davranacaklarına ant içerlerdi ve her bir jüri üyesi oyunu genç erkekler ve yetişkin erkekler dithyramb’ı, tragedya ve komedya için seçim vazosuna atardı. Bu on oydan sadece beş tanesi kura ile seçilirdi. Kura Atina’da devlet görevlilerinin rüşvet almasının önüne geçmek için kullanılan bir yöntemdi. Ödüller de bu beş oya göre verilirdi. Lysias 4’daki konuşmacı düşmanının festivalde jüri üyesi olduğu ve “oyunu tablete yazdı, ancak kurada çıkmadı” 17 demektedir. Tabii kesinlikle problemler oluyordu. Hemen bir oyun yazarının on jüri üyesinin yedisinin oyunu almasına rağmen, kurada seçilemeyen beş oyun tamanının ona verilen oylar olduğu düşünülürse, bu yazarın jüri üyelerinin çoğunun oyunu almış olmasına rağmen kullanılan oylardan sadece ikisi ona geldiği akla gelecektir. Bu sorun nasıl çözüldü? Farzedelim ki bir tragedya yarışması A yazarı için iki, B yazarı için iki ve C yazarı için bir oy ile sonuçlandı. C’ye oy veren jüri üyesi sorunu çözmek için baskı mı yaptı, yoksa altıncı jüri üyesinin oyu mu kullanıldı? Sonuçların tartışmalı olduğu ve belki de meclisin gündeminde yarışmaların yönetimiyle ilgili bir madde olduğu düşünülebilir. Dramatik illüzyonu kırma ve dikkati bu şekilde çekme eğilimindeki komedya sıklıkla jüri üyelerinden söz eder ve hatta jüri üyelerine (kritai) direk olarak hitab eder. Hem Bulutlar (M.Ö. 423, 1115‐1130 numaralı satırlar) hem de Kuşlar (M.Ö. 414, 1102‐1117 numaralı satırlar) oyunlarında koro kendi dramatik rolü içinde kısaca jüriye hitab eder ve neden kendilerini birinci olarak seçmeleri gerektiğini söylerken, aksi bir kararın korkunç sonuçlarıyla tehdit eder. Assembly Women’da (M.Ö. 392, 1154– 1162 numaralı satırlar) kadınlar korosu jürinin dikkatini açıkça oyunun yazarına çeker. Tekil “bana” ve “beni” ifadesine dikkat edin: Jüriye biraz tavsiyede bulunmak istiyorum: aranızdaki zeki olana zekice bölümleri hatırlayıp bana oy vermesini istiyorum, aranızdaki gülmeyi sevenler, esprilerim için bana oy verin. Sadece herkesin bana oy vermesini istiyorum. Ve oyun sırası kurasının bize aksini söylemesine izin vermeyin, çünkü ilk seçilen ben oldum. Bunu aklınızda tutun ve yemininizi bozmayın, sadece tüm koroları adilane değerlendiririn ve sadece son aşığını hatırlayan ikinci sınıf fahişeler gibi davranmayın.
17 Lysias 4, 4.3 14
Antik Yunan draması çalışmalarında (özellikle komedyada) bu parça önemlidir, çünkü farklı türde alıntıda seyircinin varlığı, jürinin yemini, oyunların sırasının kura ile tespit edildiği ve yazarların oyunların sırasını öğrendikten sonra son oyunlarında dakika değişiklikleri yapabileceği yönünde kanıtlar vardır. Jüri seyircilerin tepkisini dikkate aldı mı? Günümüzde Akademi Ödüllerinde (Oscar) en fazla kazanç sağlayan ve en popüler filmler ödüller söz konusu olduğunda aynı başarıyı gösteremiyor, ancak jürinin haklın onayını veya reddini dikkate alıp almadığı merak ediliyor. Komedi direk olarak jüriye hitap eder, ayrıca seyirciye de hitap edebilir. Aslında Aristophanes Bulutlar 518 ve 562 ve Eşek Arıları 1043 ve 1059 numaralı satırlarda M.Ö. 423 yılındaki ilk Bulutlar’ın başarısızlığında jüriden çok seyirciyi suçlar:
Ve dahası Dionysos adına şarap üstüne yenim eder ki bundan [ilk Bulutlar] daha iyi bir komedi duymadınız ve hemen bunun farklına varamamaış olmanız sizin utancınız. Ama bizim yazarımız aranızdaki zekilerden daha az tanınmış biri değil… yani, sevgili dostlarım, bundan sonra yeni bir şeyler söylemek isteyen yazarları sevin ve neşelendirin. Bu itiraz seyirciyi kendisini “zeki” görmesi için pohpohlama denemesi olmasına rağmen, burada yine yazar seyircinin arasında beğenisi farklı olanlar olduğunu bildiriyor. Aristophanes tiyatroya giden sıradan insanı komediyi saflaştırma arayışı çerçevesinde onaylıyor. M.S. birinci yüzyılda Aelian 18
yapması bağırdığını, ancak oyunun üçüncü olduğunu bildirmiştir. Antik kültürde defne, sarmaşık ve gülden taçlar kutlamanın ve başarının sembolleriydi. Galibiyete ulaşan atletler, kazanan yazarlar, fedakarlık yapanlar, akşam yemeği eğlencelerinin ve bilimsel toplantıların, zaferler habercileri özel konumlarını göstermek için taç (stephanoi) takardı. Kazanan oyun yazarları ve choregos’lar son oyundan sonra taçlandırılırdı. Kazanan koro, oyun yazarı veya
kutlamalar mutlaka yapıldı. Plato Symposion adlı eserinde asıl eğlenceden sonra yapılan bir başka eğlenceyi betimler. Kurbağalar’da (M.Ö. 405) komik koro M.Ö. 366‐367’de bazı vatandaşların lanetli ilan edildiği ve festivalden dışlandığını bildirir. Bunlar arasında vatan hainleri, kötü şaka yapanlar ve ayrıca “sadece Dionysos’un atadan kalan ritüelleriyle alay ettiği diye yazarların ücretlerini kesen politikacılar” vardır. Politikacı hiç şüphesiz ekonomik kriz nedeniyle (yorumcular tarafından Archinos veya Agyrrhios olarak tanımlanır) oyun yazarının ücretini (misthos) düşürmeyi önerdiği için sorgulanmaktadır. Komedya yazarı bu teklifi kişisel nedenlere bağlar, ancak bu ifadeden yazarın devletten maddi destek aldığı sonucuna ulaşılır. Her şeyin ötesinde, bir veya bir grup oyunu sahnelemek aylar süren ve oyuncuların, koronun uygulamalı eğitimini gerektiren bir iştir. Oyun yazarı veya yönetmen oyunu sahneye taşımak için gerekli zamanı bulmalıdır. Yine dramanın böyle bir ortamda devlet desteği alırken ne kadar “politik” olduğu sorusu aklımıza gelir.
18 Claudius Aelianus (y. 175–y. 235), çoğunlukla Aelian olarak bilinir. Praeneste’de doğdu. Romalı retorik öğretmeni ve yazarıdır. Septimius Severus zamanında ünlendi ve olasıkla Elagabalus döneminde yaşadı. 235’de öldü. Çok iyi derecede Yunanca bilirdi Yüklə 280,12 Kb. Dostları ilə paylaş:
|