Microsoft Word Antol-18-Seki
Yüklə 3,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
430
Keçən sənə 143 fənni səyahət üçün Dəhnələrə getmişdik. Bura- da arzu etdiyimiz cecim xanasını görməyə müvəffəq olduq. Böyük Dəhnədə soraşıq edə-edə gəlib, nəhayət, bir xana toxu- nan həyata daxil olduq. Dedilər ki, axşama yavuq olduğuyçün həyatda qurulan xananı söküb evə aparmışıq, çıqarmaq və təzədən qurub işə salmaq çoq çətindir; bir qədər faraş gəlsəydiniz iş üstə çıxardınız və arzunuza çatmış olardınız. Bizim qayətdə bu hala təəssüf etdiyimizi görən arvatlar bizə hörmətə xananı evdən çıqarıb həyatda öz yerində qurmaq təşəbbüsündə bulundular. Əvvəlcə yerə yalnız palas qismi, şəddələr döşədilər. Yerdən bir qarış yüksəklikdə duran enli kürsünü də gətirib döşənəyin ortasına qoydular. Sarınmış halında bükülən cecim pəstayısını bu kürsünün üstə açdılar. Bu pəstayının bir ucunu aparıb yerə çaxılan iki ədəd qoşa mıxa qacarğa halında keçirdilər. Pəstayının ikimci ucunu aça-aça qarşısındakı qoşa duran iki mıxın səmtinə qədər uzadıb yerə qoydular. Sonra sicim gətirib pəstayının yerdəki ucunun qacarğa kötüklərinə bağlayıb səmtini mıxlara sarı çəkib bağladılar. Belə möhkəm surətdə pəstayını dört mıxa çidarladılar, cecim pəstayısının hər teli çalınsa saz simi kimi səs verərdi. Pəstayının toxunacaq məhəllinin qabağına başları bir yerə bağlanmış dört ağacı tik halında yerə oturdub varangələn ağacının oxlarını çatmanın boğazından asılı halında bağladılar. Xana toxuyan arvat da qıçlarını pəstayının üstündən aşırıb altındakı kürsünün üstündə oturdu və əlinə qılıncı alıb uzatmanın arasına soqdu. Bu münval(la) o arvat xana toxumaq vəziyyətini aldı. Biz də o vəziyyətdəki xananın şəklini götürdük. Şəkildə görünən yerə döşətmiş əsrarlar uzunu səkkiz metrə miqdarında boyu olan cecimdir. Arvad qılınc əlində sapların arası- nı toxmaqlayıb məkiyini atır. Qabağa sarı əyilmək vəziyyətini ala- ala ustası xanasını toxuyur. Həmin köndələn xananın toxuduğu qumaşların eni çox dar olur. Cecim pəstayısı iki qatdır - üst qatı toxunduqca dala tərəf aşırılır. Toxunan hissəsi alt qata döndərildikcə toxunmayan tərəfi qabağdan aşıb üst qata çöndərilir. Nəhayət, toxunub qurtaran ce- cim 16 – 17 metrə uzunluqda bir top qumaş əmələ gəlir. Bir arvat
431
ayda bir girvənkə ipəyi əyirib-bükdərə bilər və xanada gündə 4 3 metrə qumaş toxuya bilər. Arvatdan bir neçə sual etdik. Sualımıza verdiyi cavablar bunlardır: Xana çəkilən ağacların adı dörtmıxdır. Qabağımda duran dört dənə baş-başa çatılmış ağacın adı çatmadır. Çatmadan asılmış və pəstayının hər tayı üçün bir həlqə sarınmış kötüyün adı varangələndir. Varangələn ilə qoşa uzanmış ağacın adı közü ağacıdır. Pəstayının arasına, bükük çarmıxlara nəsb edilən kötüklə- rin adı döndərəcəkdir. Pəstayının keçmələrini döyüb yerinə oturdan yastı ağacın adı qılıncdır. Fərş üçün evin yerinə döşənən cecimin qumaşı cod və qalındır. Yorğan-döşək yüzünə çəkilmək üçün toxunan cecimlərin qumaşı zərif və incə olur. Əski zamanlarda bu qumaşlardan baş paltar toxunardı. Sadə bir rəng və əlvan cızıqlısı dəxi olardı. Zolaq cecimlərin rəngi bunlardır: ağ, qara, sarı, göy, yaşıl olardı. Zolağ cecimlər ya sadə toxunardı və yaxud üstə naxış tökülürdü. Sadə zolağ cecimə amanı qoşa tafta, yaxud alagöz deyərlər. Naxışlı cecimin adları bunlardır: çərkəz, ceyranı, quyrum, sandıq, qılıncburnu, keçidırnağı. Cecimlərin qumaşı çox illər davam edib ömür sürür. Məsələn, hə- mişə işlənən yorğan-döşəkdə 60-70 il davam edib durur. Bu cecimlər- dən rus məmurları bizdən alıb qapı və aquşqa 144 pərdəsi qayırardılar. Cecimin eni dar toxunmağına səbəb budur ki, bunu toxuyan arvat iki qolun arasındakı hövsələ uzununda olan qılınc alətini dutub bir dəfə vurmaq ilə keçəni toxmaqlayır və cecimin pəstayısında qılınc hövsələsinə uyğun uzadır. Lakin enli qumaşları tik qurulmuş xanalarda toxuyurlar. Bu xanaların toxmağı, həvənisi uzatma arasında bu başdan o başa qədər döyə-döyə gedir. Bu cəhətə görə tik xana nə endə olursa- olsun, onda toxunan qumaş parçaların eni də müxtəlifdir. Məsələn, palas, xurcun, çul, çuval, xaral kibi şeylər toxunur. Günü bu günəcən Dəhnələrdə yaşayan kənd əhlinin cümləsi kümdardır. Bunların ipək məhsulu özlərinə lazımdır. Hər ailədə 432
qız doğulan gündən başlamış onun anası, nənəsi o qıza müdam cəhaz
145 tədarükü görəcəklər. Kəndçi mülkünün quruluşu
Ən qədim zamandan bəri şəhər və kənd mülkləri yer əhlinin adət və ənənəsinə uyğun və təsərrüfatına əlverişli bir planda, bir səpkidə tikilərdi, bağbanlığa, tərəvəzə, arıçılığa, kümdarlığa, mal- darlığa, tavuqçılığa
mümkün qədər fürsətli olardı. Sair təsərrü- fatdan qəti-nəzər
hər ailədə kümçülük peşəsi xüsusi bir mövqe dutmuşdu. İpəkdən, kecidən bəzi qumaşlar toxunardı. Hüsula gələn baramanı əyirmək üçün hər həyatda 148 mancılıq olardı. İpək qumaşlar toxumağa bir neçə dəzgahlar, hacətlər quyraltmışdılar. Məsələn: Yüzü meşin qaytan dağarı - yeddi-səkkiz aşıqlarıyla; rəngbərəng, cürbəcür qaytan toxunardı. Tumanbağı toxumağa dəzğahı və çığları olardı. Sap əyirmək üçün evin gircənəsi, cəhrəsi, darağı olardı. Cecim, palas toxumağa xanası, karğahı var idi. Bafta toxumağa kargahı, girgidi, məkiyi olardı. Qüllab
tikişi üçün saxnağı, kargahı qurulardı. İlax. Əhali öz ehtiyacının dəfi üçün kümdarlıq edərdi, ipək çəkərdi və ipəyindən bu göstərdiyim şeyləri toxuyardı: qaytan, sap, şalvar bağları, dolaq, rübənd, heybə, xurcun, çul, qəcəri, süzəni, növbə- növ cecimlər olmuşdu. Mülkün dairəsi şəhərdə darısqal, lakin kəndlərdə çox geniş olur. Kənd mülkünün hasarı ikiqat olur: biri dışarı hasar, obiri içəri ha- sardır. Dışarı hasar mülkün ətrafının xəndəyindən və üstünün kom- lanmasından ibarətdir. Mülkün ortasında olan tikililərin ətrafına çə- kilən təpbə çəpər, yaxud barı içəri hasardır. Burada kəndçi ailəsinin sükunət etdiyi 150 evi və həyatı 151 vardır. Həyatında töylə, təndirxana, ağıl, hin, su anbarı (höyüt) vardır. İki hasarın arasında qitə-qitə salınmış xiyabanlardır. Bir parça yeri çekillik və caballıqdır; o biri tərəfi tərəvəzdir. Gerisi findıqlıq, meyvə ağaclığı və tənəklikdir.
Yüklə 3,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|