287
Amma şatmaq məsələsi müşkül imiş. Bu yollara bələd olma-
yan qaraqoyunlular lap əldən-ayaqdan düşürlər. Hasan kişi də
tez-tez yarı zarafat, yarı gerçək Qoçuya deyir:
- Əyə Qoçu, xaloğlu xalayı filannıyım, sən bizim başımıza nə
oyun açmısan? Nə bilim “bağ belə, bostan belə” Bu nə müsüvətti
belə. Əyə bir ay da yeylax yolu olar belə.
Qoçu da hər dəfə gülə-gülə deyərmiş:
- Hayla, Hasan, hayla, daa bircə dömgə qalıfdı çatmağa.
Nəhayət, bir gücə-pisliklə onlar yaylağa çatırlar. Bundan bir
neçə gün sonra ferma müdiri Tanrıqululu Qara Musa oğlu Əvəz
yaylağa gəlir. Arada Qocu Əvəzi yanlayıb deyir ki, Hasannan bi-
zim yaylağın yolunu soruş. Əvəz kişi də Hasanın çox baməzə
adam olduğunu yaxşı bilirdi. Odur ki, bir dəfə dəyənin yanında
qalanmış ocağın işığında yeyib-içib keyfləri durulanda Əvəz Qo-
cuya göz vurub deyir:
- Hasan kişi, eşitmişəm Kəlvəcər yeylaxlarına yaman vurul-
musan. Gəlsənə bir də Qaraqoyunluya heç qayıtmıyasan. Bizim
kənddə qalıf çovannıx eliyəsən.
Hasan kişi başa düşür ki, arğac Qoçudan keşib. Bir bığaltı gü-
lümsəyir və demisini ağzından çıxarıb aramla deyir:
- Bir kənddə camaat gimgə yerində oturuf söhbət eliyirrərmiş.
Bir də görürəm ki, iki navələd adam yol axarı gəlir. Olar gəlif
adamlara salam vərif ötəndə gimgədəkilərdən biri nəvələd adam-
lardan hara getdiklərini soruşur. Olardan biri də uzaxda görünükən
dağları görkəzif deyir:
- Qardaşlar, uzaxda görükən o dağların axrasında bir dərə var.
Ora “Ölüm dərəsi” deyillər. Orada çoxlu ləli-cavahirət var. Biz
ora gedirik.
Ləli-cavahirət sözünü eşidən kimi oradakılardan bir neçəsi
də qalxır ki, onlarla getsinlər. Lakin onları başa salırlar ki, havayı
yerə o dərəyə “Ölüm dərəsi” deməyiblər. Oraya gedən 10 adam-
nan biri ya ikisi ya qayıdıb, ya qayıtmayıb. Hindi özüyüz bilin kim
ölümünü gözünün altına alıfsa gəlsin gedək. Amma biz cavabdeh
deyilik ha. Budu bu qədər adamın şahidliyi var. Bu sözdən sonra
288
getmək istəyənlərin hamısı qayıdıf yerində oturdu. Bir nəfər isə
olardan əl çəkmədi:
- Cəhənnəm ki, öləjəm. Belə yaşamaxdansa ölmək yaxşıdı.
Gedib qayıda bilsəm heç olmasa ölənə kimi bir insan kimi əməlli-
başlı yaşayaram.
Bəli, həmin adam da onlarla getməli olur. 3-4 gün olar zu-
lum-zillətnən gəlif yolun ən qorxulu yerinə çatıllar. Nabələd adam
görür ki, qarşılarında bir sərt, sıldırım qaya var. Yoldaşları ona
bildirir ki, “Ölüm dərəsi” deyilən yer elə buranın özüdü. Ləli-ca-
vahirət bu qayanın o üzündədi. Nabələd diqqətlə baxanda görür ki,
bu qorxunc qayanın ortasından lap dar bir cığır keçir. Bu mənzərə-
ni görəndə onun canını titrətmə tutur. Bir isdiyir ki, elə buradanja
qayıtsın. Amba daha kej idi. Yoldaşları cığıra girmişdilər. O da
canını dişinə tutuf əssə-əsə cığıra girdi. Bir təhər 10-15 addım
getmişdi ki, boğazı qurudu, gözləri qaralmağa başdadı. Yolun
qırağındakı iri bir kavı qucaxlayıb qorxa-qorxa aşağa uçuruma
baxdı. Diqqət yetirdikdə gördü ki, uçurumun altındakı dərə insan
sümühləri, insan kəllələri ilə doludu. Orda qarğa-quzgünnar uçu-
şur. Kişi vahimədən bir də gözdərini bərk-bərk yumur. Bir azdan
yavaş-yavaş gözdərini açıf ora-bura göz gəzdirir. Dəyandığı yerin
altında 15-20 addımlıxda bir insan kəlləsi bir daşa ilişif qalıf.
Başqa bir sümük onun yanında görühmür. Kəllənin ətini çoxdan
qurd-quş yeyif, dişlər ağappax ağarır. Bunu görən kişi bir xeylax
ağaran dişlərə tamaşa edif fikrə gedir və sora dodaxaltı deyir:
- A bu kəllənin yiyəsi köpəkoğlu, sən əyər bu yolu birinci
dəfə gəlif burda ölmüsənsə, atan rəhmətdə. Yox, əyər bu yolu sən
bir dəfə görüf ikinci kərə bir də gəlif burda ölmüsənsə, sənin o
ağaran dişləriyi filan-filan eliyim.
Sözün axırı Hasan kişinin ağzınnan qutarar-qutarmaz orada-
kılar uğunuf özlərindən gedirlər. Hasan sözünə bir az ara verif
deyir:
- Vallah, a müdür, bu Kəlvəjərin tayı-baravarı yoxdu, suyu,
havası, irahat qoyun örüşdəri... Ox yolunnan, bircə bu yolları ol-
muyeydi. Piyadaçının lap anasını filannıyır...
289
Hacıbaba kişinin “qızılları”
30-cu illərdə kolxoz qurmaq adı altında caamatın var-dövləti-
ni əllərindən alıb “ümuma” qatırdılar. Var-dövləti qoyun-quzudan,
mal-qaradan ibarət olan qaraqoyunluların bəziləri uzun illərin zəh-
məti bahasına artırdıqları sürüləri satıb qızıla çevirirdilər. 1500-ə
yaxın doğar qoyunu, 500 balvaz erkəyi olan Hacıbaba və Hasan
qardaşlarını da başa salaraq belə etməyi məsləhət görürlər. Hacı-
baba kişi də onlara qulaq asaraq kiçik qardaşı Hasan və çobanları
ilə birlikdə gecəliklə sürünü qabaqlarına qataraq Yevlax tərəfə tər-
pənirlər. Səhər hava işıqlaşanda Xaldan yaxınlığına çatarlar. Sürü-
nün arxası ilə gedən Hacıbaba kişi fikirli-fikirli qoyun-quzuya,
quyruğu yerlə sürünən erkəklərə baxır və birdən çobanlara qışqı-
rır:
- Çöyürün qoyunun ağzını dala, öyə (evə) qayıdacayux!
Çobanlar heç nə başa düşməyərək döyükürdülər. Hacıbaba
bir də qışdırır:
- Əyə, demirəm dala qaytarın, nə dəyanmısınız?
Çobanlar qoyunu haylıya-haylıya qaytarmağa başlayırlar. Sü-
rünün qabağı ilə gedən Hasan qaça-qaça özünü Hacıbabaya çatdı-
rıb soruşur:
- Ay lələ (qaraqoyunlularda özündən böyüyə “lələ” deyə mü-
raciət olunur) nooluf (nə olub) habı boyda yol gəlif niyə dala qayı-
dırıx?
- Hacıbaba yenidən üzünü sürüyə tutub deyir:
- Ayə, ay Hasan, habı erkəklərin quyruğuna bax!
Mən həbələ quyruxlu erkəkləri aparıf sarı dəmirə nətəər də-
yişim?! Sürün gəlsin görüm!
Beləcə, sürünü qaytarılıb gəlirlər kəndə. Bundan 10-15 gün
keçməmiş Hacıbaba kişinin bütün mal-qarasını, qoyun-quzunun
əlindən alıb qatdılar kolxoz fermasına.
Dostları ilə paylaş: |