43
elmi-tədqiqat işlərini davam etdirir. Eyni zamanda ölkəmiz
müstəqillik qazanan ilk günlərdən o, bazar iqtisadiyyatı
münasibətlərinə keçid və iqtisadi islahatların aparılması ilə
də məşğul olur.
A.K.Ələsgərov yuxarıda göstərilən şöbələrdə çalışarkən
bir sıra prioritet əhəmiyyətli problemləri kompleks tədqiq
etmişdir. Yeri gəlmişkən qeyd etmək lazımdır ki, o, direktiv
orqanların təklifi ilə 1974-1978-ci illərdə D.Bünyadzadə
adına Xalq Təsərrüfatı İnstitutunda elmi işlər üzrə prorektor
və "Siyasi iqtisad" kafedrasının müdiri vəzifələrində
işləyərək, institutda elmi-tədqiqat işlərinin təşkili və yüksək
ixtisaslı kadrların - ali təhsilli iqtisadçıların, elmlər
namizədlərin və elmlər doktorlarının hazırlanması ilə məşğul
olur. Bu işdə özünü yalnız müsbət cəhətdən göstərdiyi üçün
direktiv təşkilatlar onun bilavasitə elmi-tədqiqat işləri ilə
məşğul olmaq arzusunu nəzərə alaraq, müsabiqə yolu ilə
Azərbaycan SSR EA-nın İqtisadiyyat İnstitutuna keçməsinə
icazə vermiş və o, ötən dövr ərzində bu sahədə müvəf-
fəqiyyətlə çalışmaqdadır.
Ağasəlim Ələsgərovun iqtisad elminin tədqiqi və respub-
likanın sosial-iqtisadi inkişafı sahəsində maraq dairəsi
rəngarəng olmaqla çox genişdir. O, elmi fəaliyyətinin baş-
lanğıcından SSRİ-də aqrar sahənin ən kəskin və aktual
problemlərindən biri olan kolxozlarda maya dəyərinin
hesablanması metodikasının ilk dəfə ölkədə işlənilməsi,
istehsal edilən kənd təsərrüfatı məhsullarının xərclərinin
aşağı salınması yolları, istehsal vahidlərinin daxili təsərrüfat
hesabına keçirilməsinə dair nümunəvi əsasnamənin işlən-
məsi, maddi maraq prinsipinin tətbiqi, əmək məhsul-
44
darlığının yüksəldilməsi, kənd təsərrüfatı işlərinin normaları,
onların qiymətləri, əsas və əlavə əmək haqları verilməsi
qaydaları və digər vacib məsələlərin tədqiqi ilə intensiv
məşğul olmuşdur.
1955-1956-cı illərdə A.K.Ələsgərov SSRİ EA-nın
İqtisadiyyat İnstitutunda ölkənin ən məşhur nəzəriyyəçi və
aqrarçı alimləri ilə birlikdə ilk dəfə iqtisadiyyat elmində
kolxozlarda maya dəyəri kateqoriyasının obyektiv olaraq,
zəruriliyini və hesablanması üsulunun işlənməsinin müm-
künlüyünü isbat etmişdir. O, 1957-ci ildə nəşr etdirdiyi
"Kolxozlarda pambığın və taxılın maya dəyərinin hesab-
lanması məsələləri" əsərində maya dəyərinin hesablan-
masının elmi baxımdan iqtisadi əsasını və prinsiplərini
göstərmişdir. Sonra problemin ən ağır və mürəkkəb məsələsi
olan əmək haqqı xərclərinin müəyyənləşdirilməsi üçün əmək
günlərinin sistemlə dəqiq hesablanması və onların
qiymətləndirilməsini işləmişdir. Müəllif problemin həllinə
nail olmaq üçün istehlak edilmiş istehsal vasitələrinə çəkilən
xərcləri müəyyənləşdirmək məqsədilə təsərrüfatın özünün
istehsal etdiyi məhsullardan sərf edilən hissənin qiymət-
ləndirilməsi üsulunu tədqiq edərək, maşın-traktor stansiya-
larının gördüyü işlər üçün sərf edilən xərcləri aydınlaşdırmış,
toxum, iş heyvanlarına yem xərcləri, pul məsrəfləri,
amortizasiya fondunun hesablanması və yaradılması
yollarını göstərməklə yanaşı, təsərrüfatlarda başa çatdırılmış
istehsalı müəyyənləşdirdikdən sonra kolxozlarda maya
dəyərinin hesablanması metodikasının respublikada ilk dəfə
işlənməsini başa çatdıraraq, bu vacib iqtisadi kateqoriyanın
(göstəricinin) tərkibi və kalkulyasiyasını vermişdir.
45
1960-cı ildə onun "Kolxozlarda pambığın maya dəyə-
rinin aşağı salınması yolları", 1963-cü ildə "Kənd təsərrüfatı
məhsullarının maya dəyəri və onun aşağı salınması yolları"
və başqa kitabları nəşr edilmişdir.
A.K.Ələsgərov respublikada ilk dəfə kolxozlarda istehsal
vahidlərinə (briqadalarda, fermalarda, yardımçı müəssisələr-
də və digər təsərrüfat bölmələrində) daxili təsərrüfat
hesabının tətbiqi üçün göstərilən sahədə tədqiqat işləri aparır
və bir sıra elmi əsərlər çap etdirir. Onlardan "Kolxozlarda
təsərrüfat hesabının tətbiq edilməsi və maddi maraq
prinsipinin bəzi məsələləri", "Azərbaycan SSR kolxozlarında
daxili təsərrüfat hesabına dair nümunəvi əsasnamə və onun
tətbiq edilməsi üzrə metodiki göstərişlər" və başqalarını
göstərmək olar.
Müəllif müəssisədaxili təsərrüfat hesabının konkret
vəzifələrini müəyyənləşdirmiş, təsərrüfat hesablı bölmələrin
tərkibini vermiş, təsərrüfat hesablı istehsal vahidlərinin
qarşılıqlı münasibət qaydaları və kolxozun idarə heyəti ilə
onların əlaqəsi, məhsul çıxımının artırılması üzrə əsas
təşkilat-texniki tədbirlər planının tərtibi qaydalarını və
istehsalat vahidlərinə məsariflərin limitinə dair təsərrüfat
hesabı tapşırıqlarının verilməsi metodikasını işləmişdir.
İstehsal vahidlərində daxili təsərrüfat hesabının konkret
olaraq tədqiq edilməsinin tam təmin edilməsi məqsədilə
A.K.Ələsgərov respublikanın bir sıra aqrar sahədə çalışan
alimləri ilə birlikdə "Azərbaycan SSR kolxozlarında əsas
kənd təsərrüfatı işlərinin təxmini normaları, onların
qiymətləri, əsas və əlavə əmək haqqı verilməsi qaydaları"nı
işləyib təsərrüfatlarda tətbiq etmişlər. (Bu əsər Azərbaycan
46
KP MK-nın kənd təsərrüfatı istehsalına rəhbərlik üzrə
bürosunun 1963-cü il fevralın 25-də keçirilmiş iclasında
bəyənilmiş və 1963-cü ildən tətbiq olunması kolxozlara
tövsiyə edilmişdir).
Müəllifin bu problemə həsr etmiş olduğu "Kolxozlarda
təsərrüfat hesabının tətbiq edilməsi və maddi maraq
prinsipinin bəzi məsələləri" adlı digər kitabında isə prob-
lemin elmi tərəfləri ətraflı açıqlanmışdır. A.K.Ələsgərovun
60-70-ci illərdə diqqətini cəlb edən məsələlərdən biri də
respublikamızda pambıqçılığın iqtisadi səmərəliliyinin
yüksəldilməsi idi. Belə ki, "Azərbaycan SSR-də pambığın
tədarük qiymətinin yaxşılaşdırılması məsələləri" adlı elmi
əsaslandırılmış tövsiyə 1962-ci ildə Azərbaycan KP MK və
Nazirlər Sovetinə təqdim edilmişdir. Həmin il Daşkənd
şəhərində pambığın dövlət tədarükü qiymətlərinə həsr
edilmiş Ümumittifaq müşavirəsində bu məsələ müəllif
tərəfindən yenidən əsaslandırılmış və SSRİ hökuməti
tərəfindən nəzərə alınmışdır. 1963-cü ildə ilk dəfə respub-
likada nəşr edilmiş "Azərbaycan SSR-in pambıqçılıq
təsərrüfatlarında əmək məhsuldarlığı və onun yüksəldilməsi
yolları"na həsr edilmiş kollektiv monoqrafiyada "Canlı və
əşyalaşmış əməyə qənaət və əmək məhsuldarlığı" adlı
mürəkkəb fəsildə istehsal xərclərinin formalaşmasının
anatomiyasını tədqiq edərək, ayrı-ayrı maddələr üzrə zəruri
proporsiyaları göstərməklə onların səmərəli aşağı salınması
yolları və bu prosesin əmək məhsuldarlığının yüksəldil-
məsinə təsiri səviyyəsinin mexanizmi verilmişdir.
1965-ci ildə Azərbaycanda A.Ə.Ələsgərovun iştirakı ilə
ilk dəfə müəlliflər kollektivi tərəfindən "Kolxoz və sovxoz
Dostları ilə paylaş: |