34
Qeyd. Cədvəl Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatları əsasında tərtib edilmişdir.
Ölkədə qaz nəqli xidmətlərinin təşkili, qaz paylayıcı şəbəkələrinin tikintisi və
yeraltı qaz anbarlarının yaradılması, onların istismarı, yenidən qurulması və qazın
paylanması Dövlət Neft Şirkəti tərəfindən həyata keçirilir. Cədvəl məlumatlarından
göründüyü kimi, 2007-2014-cü illər ərzində qaz istehsalı əhəmiyyətli artsa da, qaz
istehlakında əhəmiyyətli dərəcədə dəyişiklik baş verməmişdir. Ölkədə qazdan
ə
sasən iki istiqamətdə istifadə edilir. Bunlardan birincisi, elektrik enerjisinin
istehsalıdır. Hazırda ölkədə istilik elektrik stansiyalarında yalnız qazdan istifadə
edilir. Əvvəllər istilik elektrik stansiyalarında mazutdan istifadə edilirdi ki, bu da
neft emalı müəssislərində neftin emal dərinliyini artırmağa imkan vermirdi. Belə ki,
tələb olunan həcmdə mazut istehsalı halında emal dərinliyiniu artılrmaqla istehsal
edilən benzini satmaq imkanları məhdud idi. Nəticədə, bu amil neft emalı
müəssislərinin fəaliyyətinin səmərəliliyinə mənfi təsir göstərirdi. kinci istiqamət
isə əhalinin qazla təhcizatıdır.
Ölkədə su təchizatını və kanalizasiya xidmətinin təşkilini dövlət təşkilatı olan
“Azərsu” ASC tərəfindən həyata keçirilir. Təkcə,
2014-cü ildə “Azərsu” ASC
tərəfindən mənbələrdən istehlakçılara 285 milyon kubmetr içməli su verilmiş, 184
milyon kubmetr tullantı sularının axıdılması ximətləri göstərilmişdir. Bu şirkət
tərəfindən istehlakçıların içməli su və kanalizasiya xidmətlərindən istifadəsini
yaxşılaşdırmaq məqsədilə il ərzində 1185 km içməli su, 325 km kanalizasiya xətləri
çəkilmiş, 39 ədəd su anbarı tikilmiş, 10 ədəd artezian və subartezian quyuları
qazılmış, 142 mini smart olmaqla 146 min sayğac quraşdırılmış, bu il ərzində
abunəçilərin sayı 113 min artaraq 1 milyon 322 minə çatmışdır.
Son illərdə ölkədə su təchizatı və kanalizasiya sisteminin uzun müddətli
istismar nəticəsində köhnəlmiş, istismara yararsız hala düşmüş hissəsinin yenidən
qurulması istiqamətində irimiqyaslı işlər yerinə yetirilmiş, əhaliyə verilən suyun
keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması, su təchizatı və kanalizasiya sisteminin normal
istismarının təmin edilməsi üçün digər zəruri tədbirlər həyata keçirilmişdir. 2004-
2013-cü illər ərzində regionlarda 3,4 min kilometrdən çox su, 1,2 min kilometrdən
çox kanalizasiya xətti çəkilmiş, 96 su anbarı tikilmişdir.
35
stehsal infrastrukturunun tərkib hissəsi olan nəqliyyat maddi istehsal sahə-
lərində yüklərin daşınması işinə xidmət edir. Bu zaman istehsal prosesində məhsul
istehsalının kəmiyyət və keyfiyyətcə tərkibi dəyişmir, lakin o, istehsal prosesinin
fasiləsizliyinə xidmət etməklə maddi istehsalın davamı kimi qiymətləndirilir.
Müasir bazar iqtisadiyyatı şəraitində dövlətlərarası iqtisadi əlaqələrin inki-
ş
afında nəqliyyat amili xüsusi rol oynayır. Belə ki, malların hər hansı bir istehlak
nöqtəsinə çatdırılması ancaq müvafiq nəqliyyat növləri vasitəsilə həyata keçirilə bi-
lər. Bu baxımdan, nəqliyyat istehsal və sosial infrastrukturun tərkib hissəsi kimi
xarakterizə olunmaqla yanaşı, o, milli iqtisadiyyatın və əhalinin nəqliyyat xidmətlə-
rinə olan ehtiyacının ödənilməsində, yüklərin təhlükəsiz və tez çatdırılmasında,
ölkənin ərazi bütövlüyünün və iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin olunmasında ən mü-
hüm amillərdən biri kimi çıxış edir.
Azərbaycan Respublikasında SSR -nin vahid nəqliyyat sisteminin tərkib
hissəsi kimi nəqliyyat kompleksi müəyyən inkişaf mərhələsi keçmişdir. Ölkədə
nəqliyyat sisteminin bütün müasir növləri formalaşmış və inkişaf etmişdir. Bu
sistemdə dəmiryolu, dəniz, avtomobil, boru-kəmər nəqliyyatı aparıcı rol oynayır.
Elektrik enerjisi istehsalının ölkədə sürətli inkişafı nəticəsində respublikanın bütün
ə
razisini əhatə edən vahid elektron nəqliyyat sistemi inkişaf etmişdir.
Ölkənin əlverişli siyasi-coğrafi mövqeyi Azərbaycanın ərazisində nəqliyyatın
bütün növlərinin mövcud olması ilə xarakterizə edilir. Respublikada güclü infrast-
ruktura malik dəmiryolu, avtomobil, şəhər sərnişin nəqliyyatı, eləcə də dəniz, neft
və qaz boru kəməri, hava nəqliyyatı fəaliyyət göstərir. Dəmir yollarını istismar
uzunluğu 2122 km, onlardan 815 km ikixətlidir, 1270 km yol elektrikləşdirilmişdir.
Ümumi isitfadədə olan nəqliyyat yollarının uzunluğu 18823 km, onlardan 11 km-i
sement-beton, 6926 km-i asfalt-beton, 8467 km-i çınqıl, 3224 km-i isə qara örtüklü
yollar təşkil edir. Azərbaycan Dövlət Xəzər Gəmiçiliyinə məxsus ticarət
donanmasında ümümi dedveyti (gücü) 436 min ton olan 75 gəmi istimar edilir,
onlardan bir hissəsi Xəzər dənizindən kənara qitənin müxtəlif limanlarında işləyir.
Ölkənin dəniz ticarət donanmasının yeniləşməsi üçün yeni neft və quru yük
daşıyan gəmilər alınmış, liman qurğuları və terminallar istismara verilmişdir.
36
Mülki aviasiya donanmasının modernləşməsi nəticəsində Azərbaycana məxsus
ə
n müasir “Aerobus”, “Boinq”, ATR tipli təyyarələri ilə MDB, Avropa, Asiya,
Yaxın Şərq ölkələrinə uçuşların təhlükəsiz və sistemli şəkildə yerinə yetirilməsinə
nail olunmuşdur. Keçən dövrdə Heydər Əliyev Beynəlxalq Hava Limanının,
Naxçıvan və Gəncə hava limanlarının yenidənqurulması layihələri həyata keçirilmiş
və orada beynəlxalq uçuşları yerinə yetirən təyyarələrin qəbul edilməsi üçün imkan
yaranmışdır. Bundan başqa, bir sıra transmilli nəqliyyat proqramları və layihələri
çərçivəsində, o cümlədən TRASEKA və Şimal-Cənub beynəlxalq dəhlizlərinin
Azərbaycan seqmentində avtomobil magistrallarının tikintisi və yenidənqurulması,
regionlarda, xüsusən kənd və dağ rayonlarında yol şəbəkəsinin bərpası və təkmil-
ləşdirilməsi işləri həyata keçirilmişdir. Dövlət büdcəsinin vəsaiti və xarici kreditlər
hesabına həyata keçirilmiş investisiya layihələri nəticəsində yeni avtomagistrallar
və respublika əhəmiyyətli avtomobil yolları istifadəyə verilmişdir. Bakı şəhərinin
nəqliyyat sisteminin təkmilləşdirilməsi proqramı çərçivəsində bir neçə müxtəlif
səviyyəli nəqliyyat qovşaqları və ötürücüləri, piyada keçidləri inşa edilmiş, bir sıra
şə
hər avtomagistralları yenidən qurulmuşdur.
Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə arasında imzalanmış “Bakı-Tbilisi-Qars
yeni dəmiryol xətti haqqında” Sazişə müvafiq olaraq Türkiyə və Gürcüstanın
ə
razilərində dəmir yolu xətlərinin inşası və yenidənqurulması işləri aparılır və yaxın
gələcəkdə Türkiyə ilə Azərbaycan arasında birbaşa dəmir yolu əlaqəsinin
yaradılması ilə Qara dəniz və Xəzəryanı ölkələrinin Avropanın dəmir yolu
şə
bəkəsinə qoşulması mümkün olacaqdır.
2004-2013-cü illər ərzində ölkədə 8,3 min kilometr respublika və yerli
ə
həmiyyətli avtomobil yolları tikilmiş və ya təmir olunmuş, regionlarda 307 yeni
körpü və yol ötürücüsü tikilmiş və ya təmir edilmiş, Naxçıvan, Gəncə, Lənkəran,
Zaqatala, Qəbələ və Yevlax şəhərlərində hava limanları istifadəyə verilmişdir.
1990-cı ildə Azərbaycan SSR nəqliyyat sisteminin ümümi yük dövriyyəsi
277,7 mln ton-km təşkil edirdi. Nəqliyyat sektorunda ümümi yük dövriyyəsinin 29
faizi dəmiryol, 7 faizi dəniz, 55 faizi avtomobil və 10 faizi neft və neft məhsulları
daşınan boru-kəmər nəqliyyatının payına düşürdü. SSR dağıldıqdan sonra
Dostları ilə paylaş: |