4
lərin inkişafı üçün əlverişli şərait yaratmışdır. Bununla belə, bu sahələrin inkişafına
maliyyə və tələb amillərinin təsiri ilə yanaşı, onların fəaliyyətinin dövlət tənzim-
lənməsi, onların restrukturizasiyası, onların fəaliyyətinin bazar prinsipləri əsasında
qurulması və s. amillər amillər təsir göstərir.
Beləliklə, qeyd olunanalar, bazar iqtisadiyyatı şəraitində istehsal infrastrukturu-
nun inkişaf məsələlərinin tədqiqinə həsr olunmuş magistr dissertasiyasının
mövzusunun aktuallığını göstərir.
Tədqiqatın məqsədi
bazar münasibətləri şəraitində ölkədə istehsal infrast-
rukturun inkişafının mövcud vəziyyətinin kompleks təhlili əsasında bu sahənin
inkişaf istiqamətlərini müəyyənləşdirmək və bu istiqamətdə elmi cəhətdən
ə
saslandırılmış təklif və tövsiyələr işləyib hazırlamaqdan ibarətdir.
Tədqiqatın məqsədinə uyğun olaraq aşağıdakı vəzifələrin həll edilməsi qarşı-
ya qoyulmuşdur:
- infrastruktur sahələrin mahiyyətinin açıqlanması və onların xarakterik xüsu-
siyyətlərinin öyrənilməsi;
- infrastruktur sahələrinin inkişafına təsir göstərən amillərin müyyən edilməsi;
- ölkədə infrastruktur sahələrin inkişafının mövcud vəziyyətinin öyrənilməsi;
- ölkədə istehsal infrastrukturunun inkişafına təsir edən amillərin
araşdırılması;
- ölkədə infrastruktur sahələrinin inkişaf istiqamətlərinin müəyyən olunması;
Tədqiqatın obyekti
kimi Azərbaycan Respublikasında istehsal infrastrukturu
sahələri seçilmişdir.
Tədqiqatın predmetini
bazar münasibətləri şəraitində istehsal infrastruktu-
runun inkişaf məsələlərinin tədqiqi təşkil edir.
Tədqiqatın nəzəri və metodoloji əsasını
iqtisad elminin klassiklərinin və apa-
rıcı iqtisadçı alimlərin əsərləri, Azərbaycan Respublikasının müvafiq qanunları,
Respublika Prezidentinin fərmanları, Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamları,
digər hüquqi-normativ sənədlər təşkil edir.
Tədqiqatın informasiya bazasını
Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika
Komitəsinin və Nəqliyyat Nazirliyinin məlumatları, qtisadiyyat Nazirliyinin və
5
digər dövlət qurumlarının ilkin hesabatları, elmi-praktik konfransların materialları
təşkil edir.
Tədqiqatın elmi yeniliyi aşağıdakılardan ibarətdir:
- infrastruktur sahələrin mahiyyətinin açıqlanmış və onların iqtisadi inkişafda
rolu müəyyən edilmişdir;
-infrastruktur sahələrinin inkişafına təsir göstərən amillər aşkar edilmişdir;
- ölkədə infrastruktur sahələrin mövcud vəziyyətinin öyrənilmişdir;
- ölkədə infrastruktur sahələrinin perspektiv inkişaf istiqamətləri göstərilmişdir;
Dissertasiyanın quruluş
u və
hə
cmi.
Dissertasiya işi giriş, üç fəsil, nəticə və
istifadə olunmuş ədəbiyyat siyahısından və 84 səhifədən ibarətdir.
Dissertasiya işinin birinci fəsli “ nfrastruktur sahələrinin inkişafının nəzəri əsas-
ları” adlanır. Bu fəsildə infrastruktur sahələrin mahiyyəti açıqlanmış, onların xarak-
terik xüsusiyyətləri müəyyənləşdirilmiq, infrastruktur sahələrinin inkişafına təsir
göstərən amillər öyrənilmişdir.
Dissertasiya işinin ikinci fəsli “Azərbaycanda istehsal infrastrukturunun
inkişafının mövcud vəziyyətinin təhlili” adlanır. Bu fəsildə ölkədə infrastruktur sa-
hələrin mövcud vəziyyətinin təhlil edilmiş, istehsal infrastrukturunun mövcud
vəziyyətinin iqtisadi inkişafa təsirinin qiymətləndirilmişdir.
Dissertasiya işinin üçüncü fəsli “Bazar iqtisadiyyatı şəraitində ölkədə istehsal
infrastrukturunun inkişaf istiqamətləri” adlanır. Bu fəsildə infrastruktur sahələrinin
inkişaf perspektivləri müəyyən edilmiş, onların bazar münasibətlərinin tələblərinə
uyğunlaşdırılması istiqamətləri göstərilmişdir.
6
I FƏ
S L
NFRASTRUKTUR SAHƏ
LƏ
R N N NK Ş
AFININ
NƏ
ZƏ
R Ə
SASLARI
1.1. stehsal infrastrukturunun mahiyyə
ti və
istehsalın inkiş
afında rolu
stehsal infrastrukturu dedikdə, ayrı-ayrı istehsal sahələrinin səmərəli
fəaliyyətinə xidmət edən, bu sahələrin xarici mühitini təşkil edən enerji-yanacaq,
nəqliyyat, rabitə-informasiya, su təchizatı, kanalizasiya, anbar təsərrüatı,
topdansatış ticarət və digər sahələrin məcmusundan ibarət vahid bir sistem başa
düşülür. “ nfrastruktura” anlayışı latınca infro (alt, aşağı), struktura (quruluş,
bünövrə) sözlərindən ibarət olmaqla alt quruluş mənasını daşıyır.
nfrastrukturlar, o cümlədən istehsal infrastrukturlarının mahiyyəti haqqında
iqtisadçıların fikirləri heç də birmənalı deyildir. Məhz buna görə də, müasir bazar
iqtisadiyyatı sistemində, mülkiyyət münasibətlərinin dəyişdiyi, istehsal münasibət-
lərinin inkişaf etdiyi müasir şəraitdə yerinə yetirdiyi funksiyalar nəzərə alınmaqla,
bir iqtisadi kateqoriya kimi, istehsal infrastrukturunun və xarakterik xüsusiyyətləri
dəqiqləşdirilməlidir. stehsal infrastrukturunun tədqiqində əsasən iki mühüm cəhətə
diqqət yetirilməlidir. Bunlardan birincisi, onun təkrar istehsal prosesində istehsalın
inkişafına təsiri, ikincisi isə istehsal infrastrukturunun özünün inkişafı və təkmilləş-
dirilməsində dövlətin tənzimləyici rolunun yüksəldilməsi nəzərə alınmalıdır.
Məsələn, amerika iqtisadçısı Pol Samuelson qeyd edirdi ki, dövlət tərəfindən həyata
keçirilən investisiyaların əsas hissəsi xüsusi bölmənin müvəffəqiyyətli inkişafı üçün
ə
lverişli şərait yaradır.
1
D.Sözələnd və digərləri də bu mövqedən çıxış edərək qeyd
edirlər ki, infrastruktura əmək bölgüsünün asanlaşması, texnologiyanın yayılması və
yeni təşkilati metodların tətbiqi, və ya daha iri bazarlara daxil olmaq, yeni resurslar
və aralıq məhsullar əldə etmək imkanı vermək kimi yollarla buraxılışın artımına
təsir göstərir.
2
1
Самуэльсон П., Нордхаус В., Экономика. М., БИНОМ, 1997, 860 с.,
2
Douglas Sutherland, Sonia Araujo, Balázs Égert, Tomasz Kozluk. Infrastructure investment: links
to growth and the role of public policies. Economics Department Working Paper No. 686
ECO/WKP(2009)27.