Microsoft Word ashabanov236. doc
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
7 Müxtəlif vaxtlarda ayrı-ayrı tədqiqatçılar tərəfindən istehsal infrastrukturuna müxtəlif aspektdən yanaşılmış, onun mahiyyəti və xarakterik xüsusiyyətləri haqda çoxsaylı fikirlər formalaşmışdır. Müasir qərb iqtisadçılarından K.R.Makkonel və L. Bryu təyinatından asılı olmayaraq istehsal infrastrukturunun dövlət tərəfindən təş- kili və tənzimlənməsi fikirlərini irəli sürmüşlər. Onlar göstərmişlər ki, iri kompleks layihələr tələb edən su təchizatı, yanacaq-enerji kompleksi, istehsalat tullantıları və yüklərin daşınması, konstruksiya işləri, bank xidmətləri və s. ağır əmək tutumlu sa- hələr olduğundan yalnız dövlət və ya ixtisaslaşmış firmalar tərəfindən yaradılmalı- dır. 3
tələbatını ödəyən xidmətlər göstərən sahələrin: yollar, anbarlar, nəqliyyat, kom- munal, məişət xidməti və başqa sahələrin məcmusu kimi yanaşırlar. Bu qaydada yanaşma iqtisadi kateqoriya kimi istehsal infrastrukturunu müxtəlif aspektdən ə ks etdirdiyindən bir çoxları tərəfindən qəbul edilir. Bununla yanşı, rus iqtisad- çısı E.Vlasov infrastrukturun təyinatı istehsal üçün ümumi şəratin yaradılması və əsas istehsalın fəaliyyətinin təmin edilməsində görür. 4 Professor T.Vəliyev infrastrukturları istehsal, sosial, kommunal-məişət və bazar infrastrukturları kimi təsnifləşdirmişdir. 5 Bu infrastrukturlar özləri də birbaşa ikinci və bəzən üçüncü yarımqruplara, komponentlərə ayrıldığından, bu qruplaşmanı infrastrukturlar sahəsin- də iri, böyük təsnifat adlandırmışdır. stehsal infrastrukturunu isə ilk növbədə maddi istehsal sahələrinə və müvafiq yarımqruplara bölmüşdür. Bilavasitə maddi istehsal sahələrini isə müasir bölgü ilə aşağıdakı kimi təsnifləşdirmişdir: sənaye, kənd təsərrü- fatı, tikinti, meşə təsərrüfatı, ovçuluq-balıqçılıq, istehsalata xidmət edən rabitə, yük nəqliyyatı, energetika təsərrüfatı, maddi-texniki təchizat, ticarət (istehsalın davamı ilə ə laqədar olaraq) və ictimai iaşə. Fikrimizcə, bazar iqtisadiyyatında infrastruktur bir- biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan müxtəlif bazar subyektlərinin – istehsal, sosial, bazar, maliyyə-kredit, institusional, kommersiya, ekoloji və informasiya sistemlərinin ümumi şəraitini təmin edən sahələrin məcmusunu əhatə etməlidir. stehsal amillərinin
3
Пер . с англ. Т.2, М.: ИНФРА-М, 2003. 4 Борисов Е.Ф. Основй экономики. Юрист, 2012. 5 Vəliyev T.S. nfrastrukturlar: mahiyyəti, təsnifatı və əhəmiyyəti, Bakı, “Elm”, 2000.
8 qarşılıqlı əlaqəsinə, istehsalın təbiət və xüsusiyyətlərinə, eləcə də müasir iqtisadi baxışlara əsaslanaraq istehsal infrastrukturuna isə aşağıdakı kimi yanaşmaq, fikrimizcə daha məqsədəuyğun olardı: stehsal infrastrukturu - istehsalın inkişafına xidmət edən, enerji-yanacaq, yük nəqliyyatı, rabitə-informasiya, su təchizatı və kanalizasiya kimi kompleks xarici mühit amilləri dəstidir. Buradan aydın olur ki, istehsal infrastrukturu ayrı-ayrı sahələrə xidmət göstərən özəklərin məcmusudur. O, bir sahəyə xidmət göstərməklə öz funksiyasını yerinə ye- tirir. stehsal infrastrukturuna, əsasən, kollektiv istehlak xarakteri aid edilir. steh- sala və ya yardım etdiyi başqa sahəyə xidmət edən infrastruktur qurum həmin pro- sesə bilavasitə təsir göstərsə də, oradakı texnoloji və digər müvafiq prosesdən, adə- tən, kənardadır. Beləliklə, infrastruktur dedikdə, yerinə yetirdiyi funksiyalardan irəli gələn, mahiyyətinə uyğun olaraq iqtisadi sistemin əsası, onun daxili quruluşu başa düşülür. stehsal infrastrukturu özünəməxsus xarakterik xüsusiyyətləri ilə digər sosial-iqtisadi sahələrdən fərqlənir. Belə ki, onun başlıca xüsusiyyətlərindən biri fərdi yox, kollektiv və ictimai tələbatların ödənilməsinə xidmət etməsidir. O, əsasən xalq təsərrüfatının mühüm sahələri olan sənaye və kənd təsərrüfatı istehsalı kompleksini əhatə edir. Nəzəri-iqtisadi baxımdan yanaşıldıqda istehsal, sosial və bazar infrastrukturları bir-birindən fərqlənirlər. stehsal inrastrukturuna ölkənin maddi istehsalı ilə bilavasitə əlaqədar olan sahələr: bütün nəqliyyat növləri və nəqliyyat təsərrüfatı (dəmiryol dayanacaqları, dəniz və çay limanları, anbarlar, neft və qaz kəmərlərinin fasiləsiz işini təmin edən obyektlər və s.), müxtəlif miqyaslı enerji sistemlərini ə mələ gətirən elektrik xətləri, məlumatların verilməsi və işlənilməsinin qarşılıqlı tə- sir vasitələrinin məcmusu, təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadəni təmin edən obyekt- lər və maddi nemətlər istehsalında bilavasitə istifadə edilməyən, lakin istehsalın normal davam etməsi üçün lazım ilan sistemlər və qurğular, eləcə də mexaniki təchizat sistemi, rabitə, su təchizatı, mühəndis qurğuları, kanallar, avtomat idarəet- mə sistemləri, limanlar, anbar təsərrüfatı və s. aid edilir. stehsal infrastrukturunun qurğuları və obyektləri, xalq təsərrüfatında onların bolluğu bütövlükdə istehsalın səmərəliliyini müəyyənləşdirir. Sosial infrastruktur isə işçi qüvvəsinin təkrar isteh-
Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|