Microsoft Word asiq ?L?SG?R. doc

_________________AzΩrbaycan Milli KitabxanasÕ_______________ 

7

lԥdiklԥrinԥ görԥ, Ԥlԥsgԥr dövrünün ziyalÕlarÕ vԥ din xadimlԥri ilԥ ünsiyyԥtdԥ olar, onlara 

tarixi, bԥdii vԥ dini kitablar oxutdurub, qulaq asma÷Õ çox sɟvԥrmiú. 

Dini mübahisԥlԥr zamanÕ mollalar, axund vԥ qazilԥr, hԥtta úɟyxlԥr onun dɟdiklԥri ilԥ 

razÕlaúmalÕ olurmuúlar. 

AúÕq Ԥlԥsgԥrin úɟirlԥrindԥ Firdovsinin, Nizaminin, Nԥsiminin, Füzulinin, Hafizin 

adlarÕnÕn çԥkilmԥsi, “Onlar da yazdÕ÷Õ, ayԥ, mԥndԥdi” dɟmԥsi tԥsadüfi sayÕlmamalÕdÕr. AúÕq 

dinlԥmԥ yolu ilԥ onlarÕn ԥsԥrlԥrindԥn çox úɟy öyrԥnmiúdir. 

YaradÕcÕlÕ÷Õnda rast gԥldiyimiz “ùԥninԥ dastan yazÕram, Rüstԥmin dastanÕ kimi”, 

“Rüstԥmin Rԥxúi kimi gԥtirir cövlana, dɟyin”, “Ürԥyim bir Kԥrԥmԥ, bir ùɟyx-Sԥnana yanÕr”, 

“Sԥxavԥtdԥ misli Hatԥm, sԥddԥ  øsgԥndԥr kimidi”, “Qԥlbdԥn yas tuturam Mԥcnuna, Fԥrhada 

bu gün”, “Hüsndԥ YusifsanÕ, kamalda Lo÷man kimidi”, “Hԥr yana ka÷Õz da÷ÕldÕ, Sülɟyman 

fԥrmanÕ kimi”, “Min yaúasÕn IsmayÕlÕ, nԥrԥsi Hɟydԥr kimidi”, “ȿrkԥk yan-yana kԥsildi, 

MinanÕn qurbanÕ kimi” vԥ b. ifadԥlԥr dɟyilԥnlԥri tԥsdiq ɟdir. 

AúÕq Ԥlԥsgԥrin bԥdahԥtԥn úɟir söylԥmԥsi dԥ hamÕnÕ hɟyrԥtlԥndirԥrdi. Onu görmüú, 

mԥclislԥrindԥ olmuú qocalarÕn, úԥyirdlԥrinin dɟdiklԥrinԥ görԥ, AúÕq, yɟri gԥlԥndԥ, sazÕ 

sinԥsinԥ basar, úɟri ɟlԥ oradaca bԥdahԥtԥn yaradar, hԥmin úɟirlԥrini yadÕnda saxlar, sonradan 

úԥyirdlԥrinԥ öyrԥdԥrmiú. 

Böyük sԥnԥtkarÕn qarúÕ-qarúÕya söhbԥt ɟlԥdiyi adamlarÕn fikrindԥn kɟçԥnlԥri bilmԥsi dԥ 

bir möcüzԥydi. Bԥlkԥ, ɟlԥ bu sԥbԥbdԥndi ki, AúÕq dɟyiúmԥ zamanÕ hɟç bir sual qarúÕsÕnda 

aciz qalmamÕúdÕr. 

HaqqÕnda söylԥnilԥn xatirԥlԥrdԥn, dastan-rԥvayԥtlԥrdԥn öyrԥnirik ki, o, hԥm dԥ baú 

vɟrԥcԥk bir çox hadisԥlԥri ԥvvԥlcԥdԥn yuxuda görürmüú. ùɟirlԥri içԥrisindԥ onun bɟlԥ bir 

ɟtirafÕ da diqqԥti cԥlb ɟdir: 

 

Oxuram inna-fԥtԥhna, 

Mԥtlԥb allam yuxuda; 

ùahi-Mԥrdan nökԥriyԥm, 

Dԥrsimi pünhan vɟrir. 

 

Yɟnԥ söylԥnilԥn dastan-rԥvayԥtlԥrdԥn vԥ xatirԥlԥrdԥn mԥlum olur ki, Dԥdԥ Qorqud kimi 

AúÕq Ԥlԥsgԥrin dԥ alqÕúÕ vԥ qar÷ÕúÕ böyük tԥsir gücünԥ malik imiú. Dԥli AlÕya hԥsr ɟlԥdiyi bir 

müxԥmmԥsindԥ dɟyilir: 

 

Hԥr mԥclisdԥ duaçÕyam, 

Günbԥgün ucalÕr sԥsim; 

Barilahim, irԥhm ɟylԥ, 

Yɟrԥ düúmԥsin nԥfԥsim; 

O÷ul vɟr iki qardaúa, 

Bir qurban da özüm kԥsim... 

---

_________________AzΩrbaycan Milli KitabxanasÕ_______________ 

8

Dԥli AlÕnÕn dostlarÕndan olan bu “iki qardaú” Goranboyun QaramusalÕ kԥnd sakinlԥri 

Ԥsԥd ilԥ Molla QasÕmdÕr. AúÕ÷Õn bu duasÕndan sonra Allah onlara bir yox, bir nɟçԥ o÷ul 

bԥxú ɟlԥmiú vԥ bu münasibԥtlԥ Dԥdԥ Ԥlԥsgԥr qurban kԥsmiúdi. 

DastanlarÕmÕzÕn bir çoxunda oldu÷u kimi, AúÕq Ԥlԥsgԥrԥ dԥ yuxuda vɟrgi vɟrilmԥsini 

söylԥyԥn aúÕqlar onun “Qabaqda” rԥdifli qoúmasÕnÕn dɟyilmԥsini bununla ԥlaqԥlԥndirirlԥr. 

Özünün ԥxlaqÕ, xasiyyԥti, davranÕúÕ ilԥ hamÕya nümunԥ olan, yaratdÕ÷Õ úɟirlԥrdԥ 

dinlԥyԥnlԥrԥ düzgün yol göstԥrԥn, ԥdalԥtli olma÷Õ, haqqÕn tԥrԥfini saxlama÷Õ tԥbli÷ ɟdԥn aúÕq 

bütün bunlara görԥ “Haqq aúÕ÷Õ” adlandÕrÕlmÕú, hԥmiúԥ ona pԥrԥstiú ɟlԥnmiú, çԥtin iúԥ 

düúԥnlԥrsԥ ondan nicat dilԥmiú, vԥfatÕndan sonra qԥbrini ziyarԥtgaha çɟvirmiúlԥr. 

AúÕq Ԥlԥsgԥr müstԥqil aúÕqlÕ÷a baúlayandan sonra bu sԥnԥtԥ mɟyl göstԥrԥnlԥrin böyük 

bir qismi onun himayԥsi vԥ qay÷ÕsÕ sayԥsindԥ püxtԥlԥúmiú, “aúÕq” adÕna yiyԥlԥnmiúdir. 

Ԥlԥsgԥr úԥyirdliyԥ qԥbul ɟlԥdiklԥrini bu müqԥddԥs sԥnԥtin sirlԥrinԥ onlar tam 

yiyԥlԥnmԥyincԥ, yanÕndan buraxmaz, müstԥqil aúÕqlÕq ɟlԥmԥsinԥ icazԥ vɟrmԥzmiú. Nԥ qԥdԥr 

ki, püxtԥlԥúmԥyib, onlara öz adlarÕ ilԥ müraciԥt ɟlԥr, ɟlԥ ki sԥnԥtԥ yiyԥlԥndiyinԥ ԥmin oldu, 

onlarÕn adlarÕnÕn ԥvvԥlinԥ bir “aúÕq” sözünü dԥ ԥlavԥ ɟdԥrmiú. Bu sözdԥn sonra úԥyirdi 

bilԥrmiú ki, ustadÕ onun müstԥqil aúÕqlÕq ɟlԥmԥsinԥ razÕlÕq vɟrmiúdir. ùԥyirdlԥrinin 

qabiliyyԥtindԥn asÕlÕ olaraq, onlarÕn bԥzilԥri 4-5 ilԥ, bԥzilԥri isԥ daha artÕq müddԥtdԥ 

ustadÕndan úifahi “aúÕq” vԥsiqԥsini ԥldԥ ɟdԥrmiú. ùԥyird “aúÕq” adÕnÕ alan günü úadyanalÕq 

ɟlԥrmiú. Mԥúhur AúÕq Ԥsԥd, özünün ɟtirafÕna görԥ, AúÕq Ԥlԥsgԥrin yanÕnda 10 il úԥyirdlik 

ɟlԥmiúdir. 

AúÕq Ԥlԥsgԥrin yanÕnda “aúÕq” adÕ qazananlarÕn sayÕ çoxdur. Hԥlԥ XIX ԥsrin sonlarÕnda 

söylԥdiyi bir qoúmasÕnda: 

 

AdÕm Ԥlԥsgԥrdi, mԥrdü mԥrdana, 

On iki úԥyirdim iúlԥr hԥr yana. 

 

– misralarÕ ilԥ bu sԥnԥtin inkiúafÕnda böyük xidmԥtlԥr göstԥrdiyini fԥxrlԥ bildirԥn AúÕq, 

bԥlkԥ, bundan sonra daha nɟçԥ-nɟçԥ úԥyird yɟtiúdirmiúdir! 

Bilavasitԥ AúÕq Ԥlԥsgԥrin himayԥsindԥ ԥrsԥyԥ gԥlԥn aúÕqlardan çoxlarÕnÕn adÕ mԥlumdur. 

Bunlardan Göyçԥnin Daúkԥnd kԥndindԥn olan AúÕq Nԥcԥf, QÕzÕlvԥngdԥn AúÕq Mustafa vԥ 

AúÕq Yusif, QÕzÕlbulaqdan (ÇaxÕrlÕdan) AúÕq HüsɟynalÕ, Hüsɟynqula÷alÕdan (NԥrimanlÕdan) 

AúÕq Isa vԥ AúÕq MikayÕl, Zoddan AúÕq QasÕm vԥ AúÕq A÷ayar, Kԥsԥmԥndԥn AúÕq Na÷Õ, 

Böyük Mԥzrԥdԥn AúÕq Qiyas, SarÕyaqubdan AúÕq Mԥhԥmmԥdԥli vԥ AúÕq Paúa, Böyük 

Qaraqoyunludan AúÕq SadÕq vԥ AúÕq Ԥsԥd, Zԥrzibildԥn AúÕq Na÷Õ, A÷kilsԥdԥn AúÕq 

Qurban, AúÕq TalÕb, AúÕq Nԥcԥf, Dԥrԥçiçԥk mahalÕnÕn Torpaqqala 

---

_________________AzΩrbaycan Milli KitabxanasÕ_______________ 

9

kԥndindԥn AúÕq AlÕ vԥ b.-nÕn adlarÕnÕ çԥkmԥk olar. QÕsacasÕ, Göyçԥdԥ adlarÕ bizԥ bԥlli 170-

dԥn artÕq aúÕ÷Õn çoxu AúÕq Ԥlԥsgԥrin úԥyirdlԥri vԥ ya úԥyirdlԥrinin úԥyirdlԥridir. 

AúÕq Ԥlԥsgԥr bu sԥnԥtin çox mԥsuliyyԥtli oldu÷unu yaxúÕ bilirdi. O, “aúÕq” adÕ 

daúÕyanlarÕn saz çalÕb söz oxumalarÕ ilԥ vԥzifԥlԥrini bitmiú hɟsab ɟlԥmirdi. Onun nԥzԥrindԥ 

aúÕq “oturub-durmaqda ԥdԥbin bilԥn”, “xalqa hԥqiqԥtdԥn mԥtlԥb qandÕran”, “úɟytanÕ öldürüb, 

nԥfsin yandÕran”, “danÕúdÕ÷Õ sözün qiymԥtin bilԥn”, “mԥrifԥt ɟlmindԥ dolu”, “ɟl içindԥ pak 

oturub, pak duran”, “dalÕsÕnca xoú sԥdalÕ gԥrԥkdi”. Bu tԥlԥblԥrԥ layiqincԥ ԥmԥl ɟdԥn vԥ digԥr 

bir çox nԥcib insani kɟyfiyyԥtlԥri öz úԥxsindԥ cԥmlԥúdirԥn Dԥdԥ Ԥlԥsgԥr özü ɟl içindԥ çox 

böyük hörmԥt qazanmÕúdÕ. 

“YaxúÕ hörmԥt ilԥ, tԥmiz ad ilԥ” “Qafqaz ɟlini” dolanan, qocaya “ata”, cavana “qardaú” 

dɟyԥn, qÕz-gԥlini ana-bacÕ gözündԥ görԥn Ԥlԥsgԥr gԥzdiyi yɟrlԥrdԥ, kɟçirdiyi mԥclislԥrdԥ nԥ 

qԥdԥr cazibԥdar gözԥllԥr görüb onlarÕ min dillԥ vԥsf ɟtsԥ dԥ, ilk mԥhԥbbԥtinin u÷ursuzlu÷u 

tԥsir ilԥ 40 yaúÕna qԥdԥr ɟvlԥnmԥmÕúdÕ. 

Nԥhayԥt, ata-anasÕnÕn, digԥr a÷saqqal-a÷birçԥklԥrin danla÷Õ vԥ öyüd-nԥsihԥtindԥn sonra 

Kԥlbԥcԥrin Yanúaq kԥndindԥn olan Nԥbi (“QÕrxayaq Nԥbi” dɟyirmiúlԥr) adÕnda bir kiúinin 

AnaxanÕm adlÕ qÕzÕ ilԥ sԥmimi ailԥ qurmuú vԥ ömrünün axÕrÕna qԥdԥr onunla yaúamÕúdÕr. 

AúÕq Ԥlԥsgԥr ɟvlԥnԥndԥn 3-4 il sonra Yanúa÷a köçmüú, bir il orada yaúadÕqdan sonra, 

yɟnԥ dԥ do÷ma kԥndinԥ qayÕtmÕúdÕr. Bu zaman onun Nigar adlÕ bir qÕzÕ vardÕ. “AúÕq Ԥlԥsgԥr 

Yanúaqda” adlÕ dastan-rԥvayԥtdԥ AúÕ÷Õn AnaxanÕmla ɟvlԥnmԥsi vԥ bu köç ԥhvalatÕ bԥdii 

ԥksini tapmÕúdÕr. 

AúÕq Ԥlԥsgԥr böyük bir ailԥnin qay÷ÕsÕnÕ çԥkmiú, Bԥúir, Ԥbdülԥzim, QalÕb adlÕ üç o÷ul; 

Nigar, Xɟyransa, Gülnisԥ, Bԥsti, Ԥsli vԥ Zümrüd adlÕ altÕ qÕz böyüdüb boya-baúa çatdÕrmÕú, 

ɟv-ɟúik sahibi ɟlԥmiúdi. 

AúÕq Ԥlԥsgԥrin o÷lanlarÕndan hԥr üçünün úairlik tԥbi varmÕú; saz götürüb aúÕqlÕq ɟdԥni 

yalnÕz AúÕq TalÕb olubdur. QÕzlardan isԥ saz çalÕb, söz qoúanÕ olmamÕúdÕr. 

AúÕq Ԥlԥsgԥr zԥhmԥti çox sɟvirmiú. Ԥlԥsgԥr ԥkin vaxtÕ kotanÕn macÕndan yapÕúar, 

toxumu öz ԥli ilԥ sԥpԥr, biçin vaxtÕ isԥ kԥrԥntini götürüb, hamÕdan qaba÷a düúԥrmiú. AtasÕ 

kimi, onun ԥlindԥn dülgԥrlik iúlԥri gԥlirmiú. 

ùԥyirdlԥrinin, qohumlarÕnÕn dɟmԥyinԥ görԥ, AúÕq Ԥlԥsgԥr sazÕ solaxay çalarmÕú. 

HavalarÕ çox mԥharԥtlԥ ifa ɟdԥn hԥmiúԥ dԥ, özünü a÷Õr vԥ tԥmkinli aparan. AúÕq Ԥlԥsgԥr 

dastanlarÕ çox ustalÕqla söylԥyԥr, dinlԥyicilԥri dastanda cԥrԥyan ɟdԥn hadisԥlԥrin 

do÷rulu÷una inandÕrarmÕú. QocalarÕn dɟmԥyinԥ görԥ, bir dԥfԥ Göyçԥnin QÕzÕlbulaq kԥndindԥ 

kɟçirilԥn toy zamanÕ AúÕq Ԥlԥsgԥr “Ԥsli vԥ Kԥrԥm” dastanÕnÕ söylԥmiú, onun sԥhԥrisi günü 

hԥmin kԥnddԥn olan Dԥli ùirin adlÕ biri yolda kɟúiúԥ rast gԥlԥndԥ, xԥncԥri çԥkib onu 

öldürmԥk istԥmiú, lakin yanÕndakÕlar onun bu faciԥni törԥtmԥsinԥ imkan vɟrmԥmiúlԥr. 

---