Microsoft Word asiq ?L?SG?R. doc

_________________AzΩrbaycan Milli KitabxanasÕ_______________ 

10

AúÕq Ԥlԥsgԥr mԥclislԥrdԥ hɟç zaman özünü tԥbli÷ ɟlԥmԥz, Qurbanidԥn, Abbasdan, Xԥstԥ 

QasÕmdan, Valɟhdԥn vԥ baúqa ustadlarÕn úɟirlԥrindԥn oxuyar, öz úɟirlԥrini isԥ 

mԥclisdԥkilԥrin tԥlԥbindԥn sonra ifa ɟlԥrmiú. 

“Tԥmiz ad ilԥ” ɟllԥr dolaúan AúÕq hamÕ tԥrԥfindԥn sɟvilԥr, hԥr yɟrdԥ hörmԥtlԥ 

qarúÕlanardÕ. ùɟir-sԥnԥt xiridarlarÕ onunla dostluq ɟlԥmԥyi, onu ɟvindԥ qonaq saxlama÷Õ 

özlԥrinԥ úԥrԥf sayardÕlar. 

AúÕq Ԥlԥsgԥr AúÕq AlÕdan baúqa, AúÕq ùɟniklԥ, ùԥmkirli AúÕq Hüsɟynlԥ (dostcasÕna), 

Tiflisli AúÕq Ԥsԥdullahla, SisyanlÕ Dԥllԥk Ԥvԥzlԥ, Göyçԥnin Zod kԥndindԥn olan Molla Ta÷Õ 

o÷lu Mԥhԥmmԥdlԥ dɟyiúmiú; Gԥncԥdԥ, Qarba÷da mollalarla, úɟyxlԥrlԥ dini mԥsԥlԥlԥr 

ԥtrafÕnda ciddi mübahisԥlԥr aparmÕú, hԥmiúԥ dԥ qalib olmuúdur. 

AúÕq Ԥlԥsgԥrԥ Irԥvandan, ùԥmúԥddindԥn ba÷lamalar vԥ hԥcvlԥr göndԥrԥnlԥr dԥ 

olmuúdur. AúÕq bunlarÕn hamÕsÕna çox düzgün vԥ tutarlÕ cavablar vɟrmiúdir. 

Bu qԥdԥr kamil vԥ zԥngin bilik sahibi olan, hɟç bir sual qarúÕsÕnda aciz qalmayan Dԥdԥ 

Ԥlԥsgԥrin tԥvazökarlÕqla: “ùԥyirdlikdԥ can çürütdüm, hԥrgiz ustad olmadÕm”, yaxud da 

“YazÕq Ԥlԥsgԥrԥm, azdÕ kamalÕm, vacibdi ki, bir ustaddan dԥrs alÕm” dɟmԥyi, ԥslindԥ, onun 

ustadlar ustadÕ olma÷ÕnÕ tԥsdiq ɟlԥmirmi?! 

Amma biri ilԥ qarúÕlaúanda, dɟyiúmԥ mɟydanÕna çÕxanda rԥcԥz oxuyur, özünün nԥ qüdrԥt 

sahibi oldu÷unu açÕq úԥkildԥ söylԥyir: 

 

Hԥr kԥs sԥrdԥn kɟçib, mԥrdü mԥrdana 

Baú qoysun bu yolda, mɟydana gԥlsin. 

Dԥrya dilim dal÷a vurdu, bulandÕ, 

Qԥrq olmaq istԥyԥn ümmana, gԥlsin! 

 

AúÕq Ԥlԥsgԥrin çox böyük sԥnԥtkar oldu÷unu hԥlԥ onun sa÷lÕ÷Õnda ikԥn dövrünün 

ziyalÕlarÕ, ustad aúÕqlarÕ dönԥ-dönԥ ɟtiraf ɟlԥmiúlԥr. Fars, türk vԥ ԥrԥb dillԥrindԥ mükԥmmԥl 

tԥhsil görmüú, klassik ԥdԥbiyyatÕ vԥ aúÕq poɟziyasÕnÕ kamil bilԥn Mirzԥ Bԥylԥr dostunu 

ùԥrqin böyük úairi Hafiz ùiraziyԥ bԥrabԥr tutmuú, onun yaradÕcÕlÕ÷ÕnÕ yüksԥk 

qiymԥtlԥndirmiúdir. 

AúÕq Ԥlԥsgԥrlԥ ɟyni zamanda AúÕq AlÕya úԥyirdlik ɟlԥmiú olan AlçalÕ AúÕq Mԥhԥrrԥm 

haqq aúÕ÷ÕnÕn Azԥrbaycan aúÕq poɟziyasÕ, aúÕq sԥnԥti tarixindԥ tutdu÷u mövqɟdԥn söhbԥt 

açarkԥn dɟyir: 

 

Hɟç mahalda ustad yoxdu 

AúÕq Ԥlԥsgԥr kimi; 

Yüz yɟrdԥn qԥtrԥ oynadÕ, 

Bɟlԥ ümman gԥlmԥdi. 

 

XX ԥsr öz gԥliúi ilԥ xalqÕmÕz tarixindԥ silinmԥz iz qoyan faciԥli hadisԥlԥr dԥ gԥtirdi. Bu 

faciԥlԥri yaúayan böyük sԥnԥtkarÕn hԥyatÕnda da a÷rÕlÕ-acÕlÕ 

---

_________________AzΩrbaycan Milli KitabxanasÕ_______________ 

11

günlԥr baúladÕ. 1905-ci ildԥ dünyada baú vɟrԥn ictimai-siyasi çalxantÕlar, Qafqazda isԥ 

ɟrmԥnilԥrin törԥtdiklԥri fitnԥ-fԥsadlar vԥ bunun acÕ nԥticԥlԥri Dԥdԥ Ԥlԥsgԥrin narahatlÕ÷Õna, 

zԥmanԥdԥn acÕ-acÕ úikayԥtlԥnmԥyinԥ sԥbԥb oldu. 

1908-ci ildԥ Tԥxminԥn, 28 illik Sibir sürgünündԥn vԥtԥnԥ tԥzԥcԥ qayÕtmÕú olan Molla 

Rԥhimi (o, Ԥlԥsgԥrin xalasÕ o÷lu idi) Bԥúirin bilmԥdԥn güllԥ ilԥ vurub öldürmԥsi dԥ aúÕ÷Õn 

hԥyatÕnda ԥn faciԥli hadisԥlԥrdԥn biri olur. O, mԥúhur “Kԥsildi” rԥdifli qoúmasÕnÕ Molla 

Rԥhimin cԥnazԥsi üzԥrindԥ göz yaúlarÕ axÕda-axÕda söylԥmiúdi. 

1915-ci ildԥ qardaúÕ o÷lu vԥ ԥn sɟvimli úԥyirdi AúÕq QurbanÕn ölümü yalnÕz qohumlarÕ 

yox, bütün kԥndi yasa batÕrmÕúdÕ. Bu a÷Õr itki AúÕq Ԥlԥsgԥrԥ ɟlԥ dԥrin tԥsir ɟlԥmiúdi ki, 

bundan sonra o, aúÕqlÕq sԥnԥtindԥn ԥl çԥkmiú, bir daha ԥlinԥ saz almamÕúdÕ. 

Bundan sonrakÕ illԥrdԥ dԥ Ԥlԥsgԥri qԥm dԥryasÕna qԥrq ɟdԥn hadisԥlԥr bir-biri ilԥ ԥvԥz 

olunmuúdur. 1916-cÕ ilin yayÕnda kԥndin kovxasÕ Mԥúԥdi QasÕm Ԥlԥsgԥrin ortancÕl o÷lu 

Ԥbdülԥzimi iúԥ göndԥrmԥk istԥyԥndԥ, Ԥbdülԥzim onun sözünԥ baxmamÕú, buna görԥ kovxa 

onu qamçÕ ilԥ döymüú, xԥbԥri ɟúidԥn Bԥúir kovxanÕ güllԥ ilԥ vurub aradan çÕxmÕúdÕ. Bu iúin 

üstündԥ Ԥbdülԥzimi vԥ aúÕ÷Õn qardaúÕ Xԥlili tԥqsirli bilib hԥbs ɟlԥmiúdilԥr. On bir ay 

divanxanalar qapÕsÕna ayaq döyԥn aúÕq Tiflisԥ gɟtmiú, dustaqlarÕ hԥbsdԥn azad ɟlԥtdirԥ 

bilmiúdi. 

YaralanmÕú kovxanÕ Ԥlԥsgԥrin dostu, Göyçԥnin QanlÕ kԥndindԥn olan mԥúhur hԥkim 

HacÕ Na÷Õ müalicԥ ɟtdikdԥn sonra, düúmԥnçilik aradan götürülmüú, Bԥúir isԥ çar 

hakimiyyԥti yÕxÕlana qԥdԥr qaçaq yaúamÕúdÕ. 

Bir il sonra, 1917-ci ildԥ Xԥlilin dünyasÕnÕ dԥyiúmԥsi AúÕ÷Õn dԥrdlԥrini bir qԥdԥr dԥ 

a÷ÕrlaúdÕrmÕúdÕr. 

ȿrmԥnilԥrin 1918-ci ilin mart ayÕnda tԥkrarԥn törԥtdiklԥri fitnԥkarlÕq bütün göyçԥlilԥrin 

a÷Õr faciԥsi ilԥ nԥticԥlԥnir. Mԥnfur düúmԥn ԥlԥ kɟçirdiyi adamlarÕ qÕrÕr, qalanlarÕn da çoxu 

da÷ aúÕrÕmlarÕnda borana düúüb mԥhv olurlar. 

OnlarÕn arasÕnda ömrünün sonuna qԥdԥr Ԥlԥsgԥrԥ hԥsrԥtlԥ baxÕb köks ötürԥn SԥhnԥbanÕ 

da var idi... 

Ailԥsi üç il köçkün yaúadÕ÷Õ müddԥtdԥ AúÕq Ԥlԥsgԥr çox mԥnԥvi ԥzabԥziyyԥt çԥkir. Bir 

çoxlarÕna görԥ Ԥlԥsgԥr qaçqÕn yaúadÕ÷Õ vaxt ɟhtiyac üzündԥn dԥyirmançÕlÕq ɟlԥmԥyԥ mԥcbur 

olmuúdur. Bu, tamam yanlÕú fikirdir. AúÕq TalÕbÕn söylԥmԥsinԥ görԥ, bir dԥyirmanÕ olan 

QanlÕkԥnd kԥndi ilԥ ȿllԥzallar kԥndi arasÕnda düúmԥnçilik yarandÕ÷Õna görԥ, hɟç kԥs cԥsarԥt 

ɟdib dԥyirmana gԥlԥ bilmirmiú. Undan sarÕ korluq çԥkԥn bu kԥndlԥrin a÷saqqallarÕ AúÕq 

Ԥlԥsgԥrin yanÕna gԥlib, ondan xahiú ɟlԥmiúlԥr ki, hɟç kԥs sԥnin yanÕnda birbirinԥ ԥl 

qaldÕrmaz; ara düzԥlԥnԥ qԥdԥr dԥyirmana gԥlib-gɟdԥnԥ nԥzarԥt ɟlԥ, camaat dolansÕn. AúÕq 

ɟlin sözünü yɟrԥ salmamÕú, bir müddԥt gününü dԥyirmanda kɟçirmԥli olmuúdur. 

---

_________________AzΩrbaycan Milli KitabxanasÕ_______________ 

12

AúÕq Ԥlԥsgԥr onu “dԥyirmançÕ” ɟlԥyԥn zԥmanԥdԥn úikayԥtlԥnmiúdir. Bu barԥdԥ 

“DԥyirmançÕ aúÕq” dastan-rԥvayԥtindԥ ԥtraflÕ söhbԥt açÕlmÕúdÕr. 

ȿrmԥnistanda úura hakimiyyԥti qurulandan sonra bütün göyçԥlilԥr kimi, AúÕq Ԥlԥsgԥrin 

dԥ ailԥsi do÷ma yurda qayÕtmÕúdÕr. Hökumԥt AúÕq Ԥlԥsgԥri Irԥvana aparmaq üçün iki dԥfԥ 

nümayԥndԥ göndԥrmiú, lakin AúÕq bu tԥkliflԥri qԥbul ɟlԥmԥmiúdir. 

Dɟyilԥnlԥrԥ görԥ, AúÕq uca boylu, ɟnlikürԥkli, qarayanÕz, çatma qaúlÕ, qara gözlü, dolu 

sifԥtli, pԥhlԥvan gövdԥli, yaraúÕqlÕ bir adam imiú. O, ԥyninԥ uzun ԥtԥkli arxalÕq, üstündԥn 

çuxa gɟyԥr, baúÕna Buxara papaq qoyar, bɟlinԥ göy qurúaq ba÷larmÕú. 

Dünyadan köçԥcԥyi günü ԥvvԥldԥn xԥbԥr vɟrԥn Dԥdԥ Ԥlԥsgԥr 1926-cÕ il martÕn 7-dԥ 

hԥyatla vidalaúmÕúdÕr. Onun mԥzarÕ A÷kilsԥ kԥndinin qԥrbindԥki köhnԥ qԥbiristanlÕqdadÕr. 

RԥssamlarÕmÕzdan S.ùԥrifzadԥ, B.Mirzԥzadԥ, M.Abdullayɟv, N.Xԥlilov, C.Quliyɟv vԥ b. 

aúÕ÷Õn portrɟtini yaratmÕúlar. 

AúÕ÷Õn anadan olmasÕnÕn 150 vԥ 175 illik yubilɟylԥri dövlԥt sԥviyyԥsindԥ qɟyd 

ɟdilmiúdir. 

 

*** 

 

YazÕ-pozu bilmԥyԥn qüdrԥtli ɟl sԥnԥtkarÕnÕn yaratdÕ÷Õ ԥsԥrlԥr onun sa÷lÕ÷Õnda yazÕya 

alÕnmadÕ÷Õna görԥ, böyük bir qismi unudulmuúdur. Buna baxmayaraq, ԥldԥ ɟdilԥn sԥnԥt 

incilԥri bu barԥdԥ söhbԥt açma÷a imkan vɟrir. 

AúÕq Ԥlԥsgԥr incԥ qԥlbli, hԥssas, hԥr úɟyi düzgün qiymԥtlԥndirmԥyi bacaran, gözԥlliklԥri 

duyan, onu minbir dillԥ vԥsf ɟdԥn qüdrԥtli söz ustasÕdÕr. 

Tԥbiԥtdԥ vԥ cԥmiyyԥtdԥ ɟlԥ vacib bir mԥsԥlԥ yoxdur ki, bu vԥ ya digԥr úԥkildԥ aúÕq ona 

toxunub, öz münasibԥtini bildirmԥmiú olsun. 

AúÕq Ԥlԥsgԥr, hԥr úɟydԥn ԥvvԥl, böyük bir ɟúq ԥhli, gözԥllik aúiqidir. Bu ɟúq, mԥhԥbbԥt 

vԥ gözԥllikdԥn zövq almaq duy÷usu ömrünün sonuna qԥdԥr onu tԥrk ɟtmԥmiúdir. O, tԥbiԥt 

gözԥlliklԥrinin vur÷unu; vԥtԥnini, ɟlini sonsuz mԥhԥbbԥtlԥ sɟvԥn ԥsil xalq aúÕ÷ÕdÕr. 

AúÕq Ԥlԥsgԥrin yaratdÕ÷Õ sԥnԥt incilԥri ilԥ Vԥtԥnin “qüdrԥtdԥn sԥngԥrli, qalalÕ 

da÷larÕndan Azԥrbaycan aúÕq poɟziyasÕna bir ucalÕq, qÕjÕltÕ ilԥ axan çaylarÕndan bir 

coúqunluq, dumduru bulaqlarÕndan bir úԥffaflÕq, saatda yüz çiçԥk açan” sԥfalÕ yaylaqlarÕndan 

dinlԥyicini mԥst ɟdԥn bir ԥtir axÕr gԥlir. 

AúÕq Ԥlԥsgԥrin adÕ çԥkilԥndԥ Göyçԥ mahalÕ, Göyçԥ mahalÕnÕn adÕ çԥkilԥndԥ AúÕq 

Ԥlԥsgԥr yada düúür. O, “AdÕm Ԥlԥsgԥrdi, Göyçԥ mahalÕm”, “AdÕm Ԥlԥsgԥrdi, ԥslim 

göyçԥli”, “Göyçԥnin qona÷a çoxdu hörmԥti” – dɟyԥrԥk, bɟlԥ bir diyarÕn övladÕ olmasÕ ilԥ 

fԥxr ɟdir. Göyçԥ mahalÕnÕn, ɟlԥcԥ dԥ bütün AzԥrbaycanÕmÕzÕn zԥngin tԥbii gözԥlliklԥri, orada 

yaúayan vԥfalÕ, ali- 

---