Microsoft Word asiq ?L?SG?R. doc

_________________AzΩrbaycan Milli KitabxanasÕ_______________ 

16

layÕr. AúÕq Ԥlԥsgԥr gԥnclԥrin ailԥ qurmasÕ kimi çox mԥsuliyyԥtli bir mԥsԥlԥdԥ qarúÕlÕqlÕ 

mԥhԥbbԥti ԥsas hɟsab ɟdir. 

Dinimizin qanun-qaydalarÕna hԥmiúԥ lԥyaqԥtlԥ ԥmԥl ɟdԥn; hԥqiqԥti, tԥriqԥti, úԥriԥti, 

mԥrifԥti dԥqiq bilԥn; hԥr zaman Yaradana ibadԥt ɟdԥn aúÕq, hamÕnÕ mömin müsԥlman 

görmԥk istԥyirdi. O, insanlarÕn do÷ru yol tutmasÕnda din xadimlԥrinin nԥ qԥdԥr böyük rolu 

oldu÷unu yaxúÕ bilirdi. Lakin haqq aúÕ÷Õ bԥzԥn dinimizin müdafiԥçisi vԥ tԥbli÷atçÕsÕ sayÕlan 

mollalarÕn, axundlarÕn vԥ digԥr din xadimlԥrinin özlԥrinin haqq yolundan çÕxmasÕnÕ, 

davranÕú qaydalarÕnÕ pozmalarÕnÕ görԥndԥ susmamÕúdÕr. Odur ki, nԥ “úɟytan olan” mollalar, 

nԥ “lotu çÕxan” mԥúԥdi-kalvayÕlar AúÕ÷Õn tԥnqidindԥn kԥnarda qalmamÕúlar. 

Böyük sԥnԥtkar bɟlԥ úɟirlԥrinԥ görԥ onu mԥzԥmmԥtlԥyԥn din xadimlԥrinԥ vɟrdiyi 

cavabda dɟyirdi: 

 

Mԥzԥmmԥt ɟylԥmԥ mԥn binԥvanÕ, 

Sahibi-sԥltԥnԥt, ɟy gövhԥr kanÕ. 

Mԥnim sözüm yoldan çÕxan mollanÕ, 

ønúallah, qaytarar, müsԥlman ɟylԥr. 

 

Bu misaldan ԥldԥ ɟdilԥn bir nԥticԥ dԥ odur ki, “yoldan çÕxan molla”larÕ, ɟlԥcԥ dԥ bu 

qԥbildԥn olanlarÕ , ibadԥtlԥ mԥú÷ul olsalar da, ali dini tԥhsil görsԥlԥr dԥ, aúÕq onlarÕ 

müsԥlman hɟsab ɟlԥmir. Müsԥlman – ԥn nԥcib, ԥn yüksԥk müsbԥt insani kɟyfiyyԥtlԥri öz 

úԥxsindԥ cԥmlԥúdirԥn, dinimizin buyurduqlarÕna hԥssaslÕqla ԥmԥl ɟdԥn adamdÕr. AúÕq ɟlԥ 

hԥmin qoúmada sözünԥ davam ɟdԥrԥk dɟyir: 

 

Mԥn istԥrԥm, alim, mömin yüz ola, 

Mɟyli haqqa do÷ru, yolu düz ola, 

Diliylԥ zԥbanÕ üzbԥüz ola, 

Ԥlԥsgԥr yolunda can qurban ɟylԥr. 

 

AllahÕn varlÕ÷Õna inanan haqq aúÕ÷Õ mövcud olan dinlԥrin hɟç birinԥ mԥnfi münasibԥt 

bԥslԥmԥmiúdir. O, pɟy÷ԥmbԥrlԥrin hamÕsÕna ɟhtiramÕnÕ bildirmiú; 

Quran qԥdԥr, Incil, Zԥbur vԥ Tövrata da müqԥddԥs kitab kimi baxmÕúdÕr. Bununla bɟlԥ 

o, “Kԥbԥ qÕblam, dinim – Mԥhԥmmԥd dini”, – dɟyԥrԥk, müsԥlman olmasÕ ilԥ fԥxr ɟlԥmiúdir. 

AúÕq Ԥlԥsgԥrin yaradÕcÕlÕ÷Õnda halallÕqdan çox söhbԥt gɟdir. AúÕ÷a görԥ, dünyada baú 

vɟrԥn mԥnfi hallarÕn, insanlar arasÕnda mövcud olan pisliklԥrin sԥbԥbi halallÕ÷Õn 

gözlԥnilmԥmԥsidir. O, halallÕ÷Õ, hԥr úɟydԥn ԥvvԥl, nütfԥ paklÕ÷Õnda görür. Nütfԥdԥn pak 

olmayan insandan hԥr cür bԥdxahlÕq, hԥr cür pis ԥmԥl gözlԥmԥk olar. “Nütfԥsindԥn ԥyri olan 

tɟz göstԥrԥr isbatÕn”. Çünki, 

---

_________________AzΩrbaycan Milli KitabxanasÕ_______________ 

17

 “hԥr a÷ac kökündԥn bitԥr, hԥr mɟyvԥ gözlԥr zatÕn”. “Nütfԥdԥn pak olan özü pak olar”. 

HalallÕ÷Õn ԥn ԥsas úԥrtlԥrindԥn biri dԥ insanÕn ruzu halallÕ÷ÕdÕr. Yԥni hԥrԥ öz zԥhmԥtinin 

barÕnÕ yɟmԥli, baúqasÕnÕn malÕna göz dikmԥmԥlidir. Ԥgԥr bu iki vacib úԥrt pozulubsa, aúÕ÷Õn 

öz sözlԥri ilԥ dɟsԥk, birisi “lo÷madan kԥc”, “nütfԥdԥn ԥyri”dirsԥ, nԥ qԥdԥr oxumuú olur 

olsun, istԥr alimlik dԥrԥcԥsinԥ yüksԥlsin, o, “pür kamala yɟtiúmԥz”. Odur ki, dahi sԥnԥtkar: 

“Kԥsb ɟylԥ özünԥ halaldan maya”, “Zinakar, haramxor yɟtiúmԥz baya”, – dɟyԥrԥk, hԥr kԥsi 

düz yola ça÷ÕrÕr. AúÕ÷Õn: 

 

Sövdԥ qÕl haqq ilԥ, ԥl çԥk haramdan, 

Halaldan mԥtlԥbin al, qoca baxtÕm! 

 

– misralarÕndakÕ tövsiyԥsi “ZiyanÕn yarÕsÕndan qayÕtmaq da xɟyirdir” atalar sözlԥrinin 

baúqa úԥkildԥ ifadԥsidir. 

AúÕq Ԥlԥsgԥrin yaradÕcÕlÕ÷Õnda diqqԥti cԥlb ɟdԥn mԥsԥlԥlԥrdԥn biri dԥ dostluqdur. AúÕq 

dostluqdan söhbԥt açarkԥn mԥhz sԥmimi dostlu÷u vԥ tԥmԥnnasÕz nԥzԥrdԥ tutur vԥ dɟyir ki, 

“Dost dostdan inciyԥr, qԥlbindԥ dönmԥz”. 

Dostun bir mԥzԥmmԥtli sözünü ɟúitmԥk düúmԥnlԥ vuruúmaqdan çԥtindir, “Dostun 

mԥzԥmmԥtli adam öldürür”. “Dost odur ki, dosta yalan satmasÕn”. 

AúÕq dostluqda bir müqԥddԥslik dԥ görür; “Dosta xain baxan kor olacaqdÕr”. Dost 

u÷runda çԥkilԥn zԥhmԥtԥ, ɟlԥcԥ dԥ ԥziyyԥtԥ görԥ incimԥk olmaz. Dostlu÷un ɟniúli-yoxuúlu 

yollarÕ çoxdur. 

 

Ya dost olma, ya zԥhmԥtdԥn incimԥ, 

Dost yolunda boran, qar olacaqdÕr. 

 

Dost dostun úԥn günlԥrinԥ sɟvindiyi kimi, onu kԥdԥrli günlԥrinԥ dԥ úԥrik olmalÕ, yɟri 

gԥlsԥ, canÕnÕ bɟlԥ ԥsirgԥmԥmԥlidir. 

Hԥr yɟrdԥ düzlük axtaran aúÕq, yalançÕlÕ÷Õ ԥn böyük qԥbahԥt sayÕr, “yalan dɟyib, qɟybԥt 

ɟtmԥ, rԥhmin gԥlsin canÕna” dɟyԥrԥk, yalançÕlarÕ, úԥr-böhtan söylԥyԥnlԥri dԥhúԥtli gün 

gözlԥdiyini onlara ԥvvԥlcԥdԥn xatÕrladÕr. Onun “DanÕúanda do÷ru danÕú, sözün çÕxmasÕn 

qԥlԥt” misrasÕndan isԥ bɟlԥ bir nԥticԥ ԥldԥ olunur ki, söhbԥt ɟlԥyԥn hԥr kԥs dɟyԥcԥyi sözü 

ölçüb-biçmԥli, fikrindԥ bircԥ yalan söz vԥ ifadԥ bɟlԥ olmamalÕdÕr. Odur ki, böyük söz ustasÕ 

dɟyir: 

 

Ԥylԥúԥndԥ, a÷Õr ԥylԥú, 

DanÕúanda, az danÕú: 

ȿúidԥnlԥr ԥhsԥn dɟsin 

Sana hԥr yandan, gԥda! 

---

_________________AzΩrbaycan Milli KitabxanasÕ_______________ 

18

– dɟyir. AúÕ÷Õn bu tövsiyԥsi az danÕúma÷Õn gözԥlliyindԥn xüsusi olaraq bԥhs ɟdԥn 

Nizaminin, “Gԥr çox istԥrsԥn, Füzuli, izzԥtin, az ɟt sözü” – dɟyԥn Füzulinin fikirlԥri ilԥ 

sԥslԥúir. 

AúÕ÷Õn “Gԥlԥndԥ ustad kalamÕ, köhnԥ yaram qan vɟrir”, – dɟmԥsini tԥsadüfi hɟsab ɟtmԥk 

olmaz. “Ustad kalam”larÕ çox yÕ÷cam, söylԥnmiú olan öyüd-nԥsihԥtlԥrin bԥdii ifadԥsidir. 

AúÕq olmaq fikrinԥ düúԥnlԥrԥ mԥúhur “Gԥrԥkdi” rԥdifli qoúmasÕnda bir sÕra faydalÕ mԥslԥhԥt 

vɟrԥn ustad onlardan hԥm dԥ “xalqa hԥqiqԥtdԥn mԥtlԥb” qandÕrmalarÕnÕ, “danÕúdÕ÷Õ sözün 

qiymԥtin” bilmԥlԥrini, hԥr bir “kԥlmԥsindԥn lԥlü gövhԥr süzülmԥsini” tԥlԥb ɟdirdi. 

AúÕq Ԥlԥsgԥrin gözü-könlü tox olmuú, hɟç var toplamaq fikrinԥ bɟlԥ düúmԥmiúdir: 

 

Mԥn Allahdan istԥmirԥm, 

Çox dövlԥtim, malÕm ola; 

Bir babatca güzaranÕm, 

Dolanma÷a halÕm ola; 

Min batman zԥrim olunca, 

Bir misqal kamalÕm ola... 

 

“Babatca güzԥran”la kifayԥtlԥnԥn AúÕq çox var toplama÷Õn ԥlɟyhinԥ dԥ çÕxmÕr. Bu úԥrtlԥ 

ki, var-dövlԥt halal maya, halal zԥhmԥtlԥ qazanÕlmÕú olsun. 

Hԥm dԥ yÕ÷Õlan mal-dövlԥtdԥn xalqÕn rifahÕ naminԥ istifadԥ olunsun; kasÕblara, çörԥyԥ 

ɟhtiyacÕ olanlara, ԥlillԥrԥ kömԥk ɟdilsin. Baúqa sözlԥ, var-dövlԥt sahibinin hԥm dԥ böyük 

sԥxasÕ olsun. 

Sԥxavԥtlilik insanÕn ԥn nԥcib kɟyfiyyԥtlԥrindԥndir. Sԥxavԥt göstԥrmԥklԥ qazanÕlan 

savabÕn daha üstün oldu÷u fikrini AúÕq bir úɟrindԥ dԥ bɟlԥ ifadԥ ɟlԥmiúdir: 

 

øbadԥt ɟylԥyԥn mömin sayÕlÕ, 

Sԥxavԥtin ondan çoxdur savabÕ. 

 

Böyük sԥnԥtkar tԥriflԥdiyi mԥrd igidlԥrdԥ özünü qabarÕq úԥkildԥ göstԥrԥn bu 

xüsusiyyԥtlԥri dԥ qɟyd ɟlԥmԥyi yaddan çÕxarmamÕúdÕr. Göyçԥ mahalÕnda igidliyi ilԥ ad-san 

qazanmÕú, “Dost yolunda baúÕn qoyub, düúmanÕnÕn canÕn üzԥn”  øsgԥndԥri ona görԥ tԥriflԥyir 

ki, o, hԥm dԥ “YoxsullarÕn ԥlin tutan, ac doyuran, ԥskik düzԥn”dir. Dԥli AlÕnÕ çox böyük 

ilhamla vԥsf ɟdԥn aúÕq onu tԥqdir ɟlԥyir, çünki o, igiddir, dövlԥtlidir, cah-calallÕdÕr, hԥm dԥ 

“hatԥm sԥxalÕ söylԥnir”. 

AúÕq Ԥlԥsgԥri bütövlükdԥ, Azԥrbaycanda baú vɟrԥn digԥr ictimai-siyasi hadisԥlԥr dԥ 

narahat ɟdirdi. Çar üsul-idarԥsinin milli azlÕqlarÕ istismar ɟlԥmԥ- 

---