Avropa və
Amerika ölkə
lə
ri tarixi fə
nnində
n imtahan suallarının
cavabları (az)
1.Yunanıstanda ictimai-siyasi hə
yat
Qədim Yunanıstanda cəmiyyətdə insanlar kölələr və azad insanlara ayrılırdı.
nanılan dinə, cinsiyyətə, əhəmiyyətli bir mövqedə olan qohuma sahib olmağa ya
da soylu olmağa görə ictimai vəzifə və məsuliyyətlərdə fərqliliklər var idi.
Afinadakı ictimai həyat Spartadakı ilə müqayisədə Yunan dünyasına daha çox
nümunə olmuşdur.
Yunan şəhər dövlətlərində yalnız azad insanlar qanunların qəti qorumasına
malik idi. Roma xaric digər heç bir şəhərdə ictimai sinif fərqlilikləri xüsusi
haqqlara sahib olunmasına icazə vermirdi. Məsələn birinin hər hansı bir ailəyə
mənsub olaraq doğulması həmin şəxsə birbaşa bir haqq gətirməzdi. Afinada əhali
gəlir vəziyyətinə görə dörd təbəqəyə ayrılmışdı. Pul qazanaraq zəngin olan insanlar
üst sinfə keçə bilərdilər. Spartada bütün kişi vətəndaşlar təhsil təhsillərinə davam
etdikləri müddətcə bərabər idi. Kölələr hər hansı bir haqqa ya da ictimai statusa
sahib deyillərdi. Evlənib yuva qurma haqqları olmasına baxmayaraq siyasətlə
məşğul olma və ya səs vermə haqqları yox idi. E.ə 600-cü illərdə kənardan kölə
gətirmə adəti başladı. E.ə V əsrdə kölələr artıq əhalinin üçdə birini təşkil edirdi.
Afinada əhalinin beşdə ikisi (bəzi yazarlara görə beşdə dördü) kölə idi. Sparta
xaricində demək olar ki, heç bir yerdə kölələr qiyam qaldırmamışdır, çünki digər
yerlərdəki kölələr mütəşəkkil ola bilmək üçün çox seyrək və dağınıq idilər. Bir çox
ailə ev işlərində və insan gücünə ehtiyac duyulan işlər üçün kölədən istifadə edirdi.
Ə
n kasıb ailələrin belə kölələri var idi. Sahiblərin kölələri döymə ya da öldürme
kimi bir haqqları yox idi. Sahibləri kölələri daha çox işlətmək üçün zaman zaman
onları gələcəkdə azad edəcəklərini söyləyirdi. Roma xaric, azad edilən kölələr yenə
də bir vətəndaş olaraq qəbul edilməzdi, onun yerinə digər şəhərlərdən gəlib rəsmi
olaraq şəhərdə yaşamalarına icazə verilmiş metik adı verilən qrupa qarışırlardı. Bu
qrupdakılar nə azad bir vətəndaş kimi haqqlara sahib idilər, nə də bir kölə kimi
çalışdırılırldı
Bundan başqa şəhər dövlətləri də kölələrə sahib idi. Öz özlərinə yaşayan və
yalnız müəyyən vəzifələr icra edən dövlət kölələri, xüsusi kölələrdən (ayrı-ayrı
şə
xslərə məxsus kölələr) daha çox haqqa sahib idi. Dövlətə işləyən bu kölələrdən
Afinada olanlar yalnız bazarda olan saxta pullara nəzarət etməklə vəzifəli idi.
Bəziləri isə məbədlərdə təmizlik işlərinə baxırdılar.
Sparta bütün şəhər dövlətlərindən daha fərqli bir köləlik sisteminə sahib idi.
Helot adı verilən hər bir kölə Spartalıların döyüş əsirləri idi. Bunlar dövlət
tərəfindən tutular və ailələrə təsis edilərdi. Sparta vətəndaşları, öz şəhərlərindən
olanları kölə etməzdi.Sahibləri Spartadakı kölələrə çox sərt və incidici
davrandığından bir çox qiyamlar baş vermişdi.
2. Antik Yunan mədəniyyəti
Qədim Yunanıstanda yaranan mədəniyyət müasir dövrün sivilizasiyasının təməli
olmuşdu. Bu dövrdə yaranmış və inkişaf etmiş bir sıra elmlər: riyaziyyat, nücum,
təbiətşünaslıq, astronomiya və s.müasir elmdə çox hallarda ehkama çevrilmişdi.
Qədim Yunan mədəniyyəti dünya sivilizasiyasının inkişafında güclü təsir
göstərmişdir.
Qədim Şərq mədəniyyətləri – Mesopotamiya, Fələstin, Finikiya, Suriya, Hettlər,
Elam, ran ilk sivilizasiyalarının təməlini qoymuş, sonralar sönməyə başlayaraq
b.e.ə.I minillikdə zəngin Şərq mədəniyyətinin davamı Aralıq dənizinin ərazilərində
yerləşən regionlarında davam etmişdi. Qeyd olunan regionda b.e.ə.VII əsrdən
başlayaraq Yunanıstan mədəniyyət mərkəzinə çevrilmişdi. Yunanıstan qədim
dövrlərdə yaranmış sivilizasiyalarının bir növ varisi olmuş, sonralar onu daha da
zənginləşdirmişdi. Qədim yunan mədəniyyətinin yaranmasına Krit-Miken,
Finikiyalılar, Misir, ran sivilizasiyalarının böyük tövhəsi olmuşdu.
Qədim Yunanıstan (Qədim Ellada) tarixi şərti olaraq doqquz inkişaf
mərhələlərinə bölünür:
1)Paleolit dövrü
2)Neolit dövrü
3) lk və orta tunc dövrü
4)Tunc dövrünün son mərhələsi
5)Dəmir dövrü
6)Polis quruluşunun yaranması və inkişafı
7)Quldarlıq quruluşunun klassik dövrü
8)Ellinizm inkişafı və möhkəmlənməsi
9)Ellenizm dövlətlərinin tənəzzülü, Roma tərəfindən Yunanıstanın işğal
edilməsi.
Qədim Yunanıstan mədəniyyətinin keçdiyi tarixi yol adətən Krit-Miken
dövründən başlanır. Krit-Miken mədəniyyətinə aid Minoy mədəniyyəti
(e.ə.təqribən 3-2-ci minilliklər) mərkəzi Knos olan Krit dövlətində yaranmışdı.
Kritdə piktoqrafik yazı sistemi yayılmışdır. Balkan yarımadasında Minoy
mədəniyyəti ilə eyni dövrdə yaranan Ellada mədəniyyəti də Krit-Miken
mədəniyyətinə aiddir. Ellada mədəniyyətinin son mərhələsi Mikena mədəniyyəti
ilə səciyyələnir. Mikenada müdafiə tikililəri, saraylar, hökmdar sərdabası, ticarət-
sənətkarlıq məhəllələrinin qalıqları aşkar edilmişdir. Kiklad mədəniyyəti (Mərkəzi
Melos) e.ə.təqribən 1400 ildən sonra Minoya və Ellada mədəniyyətinin təsirinə
məruz qaldı. Avropa ərazisində Krit-Miken mədniyyət dövründə ilk dəfə sinifli
cəmiyyət və dövlət, yazı yaranmış, memarlıq, heykəltəraşlıq və s.yüksək inkişaf
etmişdi.
B.e.ə.XI-IX əsrlərin Qədim Yunan mədəniyyəti Homer dövrü adlanır. Homerin
məşhur “ liada” və “Odisseya” əsərləri ilə dünya ədəbiyyatı siyahısına töhfə bəxş
etmişdir.
B.e.ə.VIII əsrin ortaları VI əsrin axırları arxaik dövr kimi qiymətləndirilərək
Yunanıstanda müstəqil polislərin təşəkkül tapdığı çağdır.Arxaik dövrün məbədləri
ə
sasən dorik üslubla tikilirdi.
Arxaik dövr incəsənətinin mühüm sahələrindən birini də heykəltəraşlıq təşkil
edirdi. Arxaik çağın xüsusiyyətlərindən birini də elmin inkişafı təşkil edirdi.
Xüsusilə, fəlsəfi sistemin – natur fəlsəfənin əsasının qoyulması ilk antik fəlsəfi
məktəbin yaranmasınan sübutu idi. Pifaqor və onun ardıcılları, mövcud cisimlərin