Microsoft Word Avropa v? Amerika olk?l?ri tarixcavablar Benovse doc
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
mahiyyətini kəmiyyət münasibətlərində görürdü. Dövrün ən nəhəng filosoflarından biri Heraklit (b.e.ə.554-483) idi.B.e.ə.VI əsrə doğru yunan ədəbiyyatında təmsil xüsusi bir janr kmi təşəkkül tapır. Onun görkəmli nümayəndəsi Ezop hesab edilir. Qədim yunan mədəniyyətinin çiçəklənmə dövrlərindən birini də b.e.ə.VI əsrləri ə hatə edən klassik dövr təşkil edir. Bu dövr erkən klassika (b.e.ə.VI-V əsrin I yarısı), orta klassika (b.e.ə.V əsrin ortaları) və son klassika (b.e.ə.V-VI əsrin sonları) çağlarına bölünür. Dövrün ən məşhur müdriki Sokrat (b.e.ə.470-399), Demokrit idi. Orta klassik dövründə ədəbiyyatda irəliləyiş Esxil, Sofokl, Evripid, Aristofan kimi yazarların adı ilə bağlıdır. Esxil klassik yunan faciəsinin banisi hesab edilir. Teatra dekorasiya, maskaların daxil edilməsi Esxilin adı ilə bağlıdır. Dövrün digər faciə ustadı Sofokl hesab edilir. Klassik dövrünün məşhur komediya ustadı Aristofan hesab edilir. Son klassika dövrünün məşhur filosofları Platon və Aristotel idi. Beləliklə, qədim yunan mədəniyyətində klassika dövrünün, onun ayrı-ayrı çağların çox böyük rolu vardır. Qədim Yunanıstanda şərab tanrısı Dionisin şərəfinə təşkil edilmiş bayram, onun barəsində əfsanələrin səhnələşdirilib nümayiş etdirilməsi ilə qədim yunan teatrının ə sası qoyuldu. Qədim Yunanıstanda teatra "böyüklər üçün məktəb" deyirdilər. E.ə. VI əsrin sonu V əsrdə Afinada açıq havada tamaşa göstərmək üçünilk teatrlar tikildi. Yunan sözü olan "teatr" "tamaşa yeri" deməkdir. Xorun çıxış etdiyi yer "orkestra", aktyorların oynadığı yer "skena" adlanırdı. Yunanlar e.ə. II minillikdə unutduqları öz yazılarına bir daha qayıtmadılar. Onlar e.ə. IX əsrdə finikiyalıların əlifbasına sait səsi bildirən 2 işarə əlavə edib 24hərfdən ibarət yunan əlifbasını tərtib etdilər. Onlar mətni papirus, gil lövhə, üzərinə mum çəkilmiş taxta parçası üzərində stil adlanan metaldan düzəldilmiş ucu ş iş çubuqla yazırdılar. Azad yunanların uşaqları 7 yaşından məktəbə gedirdi. Sənətkar və kəndli uşaqları ibtidai məktəbdə, dövlətli uşaqları 18 yaşınadək gimnaziyada oxuyurdu. Onlar Homerin, Hesiodun və başqa yazıçıların əsərlərini ə zbər bilirdilər. Şagirdlərə şəkil çəkməyi, rəqs etməyi, mahnı oxumağı və lirada çalmağı, valideynlərinə və yaşlılara ehtiramla yanaşmaq qaydalarını öyrədirdilər. Qızlar və qullar oxumurdular.
I. Peloponez müharibəsi, e.ə 460 - 446-cı illər arasında, Spartanın əsas güc olduğu Peloponnes Birliyi ilə Afina mperatorluğu və bəzi müttəfiqləri arasında reallaşan bir silsilə bir müharibədir. Müharibə bir neçə səbəblə izah olunur. Bunlar, Afinanın şəhər ilə liman arasında "uzun divarlar"ı tikməsi, Attikadakı Megara şəhərinin Peloponnes Birliyindən ayrılması və Afina mperatorluğunun inkişafından Spartanın narahat olmasıdır. Müharibə e.ə 460-cı ildə başlamışdır. Afina döyüşün ilk mərhələlərində üstün donanması sayəsində dənizdə bəzi müvəffəqiyyətlər əldə etmişdir. Quru müharibələrində də müvəffəqiyyətli nəticələr ə ldə etdilər. Bununla birlikdə e.ə 457-ci ildə Sparta və müttəfiqləri qarşısında məğlubiyyətə uğradılar. Ancaq Afinanın Misirə göndərdiyi donanma və ordunun e.ə 454-cü ildə məğlubiyyətə uğraması vəziyyəti Afina baxımından pisləşdirmişdir. Bunun üzərinə Sparta ilə beş illik bir atəşkəs andlaşması edilmişdir. Bu atəşkəs müddətinin sona çatmasının ardından e.ə 448-ci ildə müharibə yenidən başlamışdır.I. Peloponnes müharibəsi, Afina ilə Sparta arasında, Otuz il sülhü olaraq bilinən bir barış andlaşmasıyla sona çatdırılmışdır. Andlaşma MÖ 446 - 445 qışında edilmişdir. Bu andlaşmanın hökmlərinə görə hər iki tərəf də öz torpaqlarına çəkiləcək. Afina dənizdə hakim vəziyyətini davam etdirərkən Sparta da quruda hakim vəziyyətdə qalmışdır. Döyüş sonunda Megara Peloponez Birliyinə qayıtdı. Aegina isə Delos Birliyinin vergisini ödəyən bir üzv oldu. II Peloponnes müharibəsi (e.ə 431-404), Antik Yunanıstanda böyük şəhər dövlətlərindən Afina və onun imperatorluğunun, Sparta və Peloponnes Birliyi qarşısında iştirak etdiyi döyüşdür. E.ə 431-ci ildə Afina və Sparta arasındakı müharibənin səbəbi qaynaqdan qaynağa dəyişir, amma bütün bunların arasında ən tutarlıları köhnə Yunan tarixçiləri Fukidid və Plutarxının söylədikləridir. Yazılanlara görə Korinf və koloniyalarından biri olan Korfu, Afinanın təsiri ilə bir-birinə düşmən olur. Daha sonra Afina ilə Korinf arasında Potidaeanın idarəsi üzərinə, Afinanın Potidaeanı mühasirəsi ilə nəticələnən bir rəqabət başladı. Sonunda Afina, Megoria Fərmanı adı ilə iqtisadi fərmanlar silsilə qəbul etdi və bununla 30 illik Peloponnes Sülh Andlaşmasını pozmaqla günahlandırıldı. Beləcə, hər iki tərəfin də əvvəldən qərarlaşdırdıqları hökmlərə əsasən Sparta, Afinaya müharibə elan etdi. Afina ilə Sparta arasında uzun zamandan bəri münaqişə mövcud idi. Bunun əsas səbəblərindən biri onların fərqli dövlət quruluşlarına malik olmasında idi. Afinada demokratiya, Spartada isə oliqarxiya üsul-idarəsi bərqərar idi. Hər iki tərəf onlara müttəfiq olan polislərdə eyni idarə üsulunu hakim etməyə çalışırdı. Bunlardan ə lavə münaqişənin səbəblərindən biri də bu şəhərlərin əhalisinin fərqli xalqlara mənsub olmasında idi, belə ki, afinalılar (və onların müttəfiqlərinin böyük hissəsi) ioniyalı, öz növbəsində spartalılar və onun müttəfiqləri dorilər idi. Tarixçilər ənənvi olaraq Peloponnes müharibəsini iki hissəyə bölür. Birinci mərhələdə (Arxidam müharibəsi) spartalılar müntəzəm olaraq Attikaya soxulur, afinalılar isə Peloponnes ətrafında dəniz reydləri edir və öz mütttəfiqləri arasındakı narazılıqları yatırırdılar. Bu mərhələ e.ə. 421-ci ildəki Niki sülhü ilə başa çatdı. Lakin bu sülh Peloponnesdəki toqquşmalara görə uzun sürmədi. E.ə. 415-ci ildə afinalılar Sirakuzaya hücum etmək məqsədilə, Siciliyaya ekspedisiya yolladılar. Hücum afinalıların sarsıdıcı məğlubiyyəti ilə bitdi; ekspedisiya qüvvələri tamamilə məhv edildi. Bu müharibənin son mərhələsi olan Dekeliya və ya oniya müharibəsi adlanır. Bu dövrdə randan böyük yardım alan Sparta qüdrətli donanma yaratdı. Bu da onlara Egey dənizi və oniyada yerləşmiş, Afinadan asılı olan dövlətlərə yardım göstərməyə, Afinanın qüdrətini tamamilə yox etməyə və afinalıların dənizdəki ağalığına son verməyə imkan verdi. E.ə. 405-cü ildə Eqospotam döyüşündə Afina donanmasının tamamilə məhv edilməsi nəticəsində onların müharibəni davam etdirmək imkanları tamamilə tükəndi və Afina sonrakı il təslim oldu. Müharibəni Sparta qazanmasına baxmayaraq, bu iqtidar mübarizəsindən zamanla Afina qalib çıxmışdır. E,ə 480-479 Kserkesin məğlubiyyətindən sonra Pelopennes müharibəsinin başlanğıcına qədər olan müddət başda Afina olmaqla,
Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|