Türkiyə Ərəbistan, Sudan, Tripolitaniya, Mesopotamiya, Fələstin, Tripolotamiya,
Suriya və başqa əraziləri itirdi. Bununla belə, Türkiyənin əsas əraziləri saxlanıldı.
Kipr Türkiyəyə, Dodekanes adaları İtaliyaya, Egey dənizində bir sıra adalar
Yunanıstana güzəştə gedildi.
Türkiyədə işğal rejimi, beynəlxalq maliyyə nəzarəti, türk ordusu üzərindəki
məhdudiyyətlər ləğv edildi.
Boğazlar açıq elan edilirdi. İstanbul və Çanakkala boğazları hərbsizləşdirildi.
İstanbulda türk nümayəndəsinin sədrliyi ilə beynəlxalq boğazlar komissiyası təsis
olundu.
Ermənilərin Türkiyə ərazisində dövlət yaratmaq arzuları puça çıxdı. Uydurma
erməni məsələsi Lozannada dəfn edildi.
45.Paris sülh konfransı (1919) və onun qərarları
Antanta dövlətləri qələbə çaldıqdan sonra müharibədən sonrakı dünyanıntaleyini
müəyyənləşdirmək məqsədilə sülh konfransı çağırmaq qərarına gəldilər. Uzun
diplomatik mübahisələrdən sonra konfransın Parisdə çağırılması barədə razılıq əldə
edildi. Almaniya və digər məğlub dövlətlərlə sülh müqaviləsinin hazırlanması üçün
1919-cu il yanvarın 18-də Parisdə Versal sarayında sülh konfransı açıldı. 27 dövlətin
iştirak etdiyi konfrans Fransanın baş naziri Klemanso, Böyük Britaniyanın baş naziri
Lloyd Corc və ABŞ prezidenti Vudro Vilson tərəfindən idarə olunurdu. Rəsmi
nümayəndə heyətləri 4 kateqoriyaya bölünmüşdü:
1. Döyüşən və qalib gələn iri dövlətlər: ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, İtaliya və
Yaponiya. Bu dövlətlər konfransın bütün iclaslarında və komissiyalarda iştirak
edirdilər. Onlar ümumi xarakterli maraqlara malik idilər.
2. “Müəyyən xarakterli maraqları olan” döyüşən dövlətlər: Belçika, Braziliya, Böyük
Britaniya dominianları, Hindistan, Rumıniya, Portuqaliya, Serbiya, Çexoslovakiya,
Yunanıstan və s. Bu dövlətlər yalnız onlara aid olan məsələlər müzakirə edilən
iclaslarda iştirak etmək hüququna malik idilər.
3. Almaniya ilə diplomatik əlaqələri kəsmək vəziyyətində olan dövlətlər: Peru, Boliviya,
Ekvador və Uruqvay. Onlar da özlərinə aid məsələlər müzakirə ediləcəyi iclaslarda
iştirak edə bilərdilər.
4. Bitərəf dövlətlər və yeni yaranmış dövlətlər: Onlar ölkələrinə aid məsələ müzakirə
ediləndə ya yazılı, ya da şifahi çıxış edə bilərdilər. Paris sülh konfransının başlıca
məqsədi Almaniya və onun müttəfiqləri ilə sülh müqaviləsi bağlamaq idi. Konfransda
qalib dövlətlər arasında dünyanı bölmək uğrunda ziddiyyətlər üzə çıxırdı. ABŞ dünya
ağalığına, mənəvi rəhbərliyə can atırdı. O, Almaniya və Türkiyədən alınmış ərazilərin
yaradılması nəzərdə tutulan Millətlər Cəmiyyətinin nəzarəti altına verilməsini tələb
edirdi. ABŞ Millətlər Cəmiyyətini özünə tabe etməyə ümid bəsləyirdi. 1919-cu il
iyunun 28-də Sarayevo qətlinin il dönümündə Parisdə Versal sarayında Almaniya ilə
sülh müqaviləsi imzalandı. Müqaviləyə görə, Almaniya və onun müttəfiqləri müharibə
təqsirkarları elan edildilər. Onlar vurulan ziyana görə təzminat ödəməli idilər. Paris
sülh müqaviləsinin şərtlərinə görə: Almaniyanın Elzas və Lotaringiya vilayətləri, Saar
kömür hövzəsi Fransanın mülkiyyəti elan olundu. Fransa həmçinin Almaniyanın Toqo
və Kamerun müstəmləkələrinin bir hissəsini, Suriya və Livanı aldı. Saar kömür
mədənləri 15 il müddətinə Millətlər Cəmiyyətinin nəzarətinə verildi. Bu müddət
bitdikdən sonra onun taleyi yerli əhalinin sorğusu ilə həll olunmalı idi. İngitərə
Toqonun digər hissəsini və Tanqanikanı, Şərqi Akrikadakı alman mülklərini, Fələstini,
İraqı aldı. İtaliya Triyesti aldı, Avstriya ilə sərhəd zolağına yiyələndi. Belçika Eyren
dairəsini və Malmedi aldı, həmçinin Ruanda və Urundini, Almaniyanın Cənub-Qərbi
Afrikadakı müstəmləkələrini ələ keçirdi. Danimarka Şlezviqin şimal hissəsinə sahib
oldu. Yaponiya Sakit okeandakı Marşal, Marian və Karolin adalarına sahib oldu. Polşa
Poznan, Pomeraniya, Qərbi və Şərqi Prussiya və Sileziyanın yuxarı hissəsinə yiyələndi.
Almaniya Poşanın müstəqilliyini tanıyaraq Dansiqdən əl çəkdi. Bu liman Millətlər
Cəmiyyətinin himayısi altında azad şəhər elan olundu.
46. 1920-ci illərin əvvəllərində beynəlxalq münasibətlərin səciyyəvi cəhətləri
Ziddiyyətlərlə dolu olan Versal müqaviləsi faktiki olaraq müharibə dövründə
imzalanmış müttəfiqlik haqqında müqavilələri ləğv etdi. Versal sülh konfransından
sonra yaranan ziddiyyətlər yeni problemlər meydana çıxartdı. Bu vəziyyətdən istifadə
edən Almaniya hər vasitə ilə Versal sülh müqaviləsinin şərtlərinin həyata keçirilməsinə
mane olmağa başladı. Yaxın Şərqdə də siyasi vəziyyət gərginləşməyə başlamışdı. Belə
vəziyyətdə Fransa və İngiltərə bu problemləri həll etmək üçün birləşmək qərarına
gəldilər. Təzminat məsələsi və Yaxın Şərq problemini həll etmək məqsədilə konfrans
çağırmaq qərara alındı. 1921-ci il fevralın 21-dən martın 14-nə kimi keçirilən I London
konfransında təzminat və Yaxın Şərq məsələləri müzakirə edildi. Konfransda
Türkiyənin tələbi aşağıdakılardan ibarət idi: Türkiyənin 1913-cü il sərhədlərinin bərpa
edilməsi; İzmirin yunanlardan azad edilməsi və türklərə qaytarılması;
Boğazlardan sərbəst keçid şəraitində Türkiyənin suverenliyinin və təhlükəsizliyinin
təmin edilməsi;
Türkiyəyə özünü müdafiə etmək üçün hərbi dəniz donanmasının saxlanılması
hüququnun verilməsi.
Martın 3-də İngiltərə və Fransa Almaniyaya bəyannamə təqdim etdilər. Bu
bəyannamədə Almaniyadan Versal sülhünün şərtlərinə əməl olunması tələb olunurdu.
Əgər Almaniya martın 7-ə qədər şərtləri qəbul etməsəydi, müttəfiqlər Reyn çayının sağ
sahilindəki əraziləri tutmalı idilər. Almaniya qoyulan müddətlə razılaşmadığından
müttəfiqlər onun bir sıra ərazilərini tutub Almaniyaya qarşı iqtisadi sanksiyalar tətbiq
etdilər. Almaniya şərtləri qəbul etməyə məcbur oldu. Martın 11-də Fransa və İtaliya
Türkiyəyə, İngiltərə isə Yunanıstana bəzi təkliflər
etdilər: Müttəfiq qoşunları Türkiyədən çıxarılır.
Müttəfiqlərin Türkiyədəki beynəlxalq maliyyə nəzarət komissiyasında türklər də iştirak
edir.
Yunan qoşunları İzmirdə qalmaq şərti ilə burada türk suverenliyi bərpa olunur. Nə
türklər, nə də yunanlar bu şərtləri qəbul etmədi. Konfrans uğursuzluqla nəticələndi.
Yunanlar hərbi əməliyyatlara başladılar, türklər isə ruslarla danışıqlara başladılar. 1921-
ci il aprelin 29-dan mayın 5-nə qədər keçirilən II London konfransında Almaniyanın
təzminat ödəməsi məsələsi müzakirə edildi. Müttəfiqlər Almaniyadan 132 mlrd. qızıl
marka təzminat ödəməyi, tərksilah keçirməyi və müharibə canilərini təhvil verməyi
tələb etdilər. Almaniya müqavimət göstərsə də, mayın 11-də bütün şərtləri qəbul etdi.
Yunanlar Sakarya döyüşündə türklərə məğlub olduqdan sonra 1921-ci il oktyabrın 20-
də Fransa ilə Türkiyə arasında Ankara müqaviləsi imzalandı. Bu müqaviləyə görə,
hərbi əməliyyatlar dayandırılır, fransız qoşunları Kilikiyadan çıxarılır, türk dəmir
yollarında fransızlar konsessiya alır. Bu müqavilə İngiltərənin böyük narazılığına səbəb
oldu. Beləliklə, Versal sistemində ilk çatlar meydana gəldi. Avropada gərgin beynəlxaq
münasibətlər iri dövlətlərdən başqa digər dövlətlər arasında da baş verirdi. Belə ki,
Almaniya, Çexoslovakiya, Avstriya, Polşa və Macarıstan arasında da kəskin
ziddiyyətlər yarandı. Fransa Mərkəzi və Cənub-Şərqi Avropa ölkələrini Almaniyaya
qarşı qoymaq üçün onların ittifaqını yaratmaq qərarına gəldi. 1921-1922-ci illərdə
Rumınya, Çexoslovakiya və Yuqoslaviya ayrı-ayrılıqda müqavilələr imzalayaraq “Kiçik
Antanta” ittifaqı yaratdılar. Bu ittifaqı yaratmaqla Fransa Avropada hegemonluğa nail
olmağa və məğlub dövlətlərin Avropadakı iddialarının qarşısını almağa çalışırdı.
47. I Dünya müharibəsindən sonra Avropada siyasi vəziyyət
1922-1923-cü illərdə Versal sistemində əsası qoyulan cəbhələşmə meyllərinin
əleyhinə gedən mübarizə Millətlər Cəmiyyətinin adı altında aparılırdı. Belə ki, Millətlər
Cəmiyyətinin 1922-ci ilin sentyabrında keçirilmiş asambleyasının 14-cü qətnaməsində
Millətlər Cəmiyyətinin üzvləri arasında kollektiv təhlükəsizlik müqaviləsinin
bağlanması nəzərdə tutulurdu. Bu ideyanı inkişaf etdirmək üçün 1923-cü ildə qarşılıqlı
yardım müqaviləsinin layihəsini müzakirə obyektinə çevirdilər. Lakin müqavilə
iştirakçıları arasında bir-birinə qarşılıqlı yardım mexanizmi ətrafında kəskin
ziddiyyətlər meydana çıxdı. Lakin Rur böhranından sonra və Böyük Britaniya və
Fransada yeni siyasi qüvvələrin hakimiyyətə gəlməsilə beynəlxalq vəziyyətdə kəskin
dəyişiklik baş verdi.
Fransanın baş naziri Errio Millətlər Cəmiyyətinin əsas fəaliyyəti kimi dünya
siyasətinin partsivist cərəyanını formalaşdırmışdır və bunu digər dövlətlərə qəbul
etməyi təklif etdi. Partsivizm beynəlxalq münasibətlərdə qlobal və hərtərəfli sistem
kimi qəbul edilərək bütün ölkələrin bərabərhüquqluluğuna və güc tətbiq
olunmamasına əsaslanır. Millətlər Cəmiyyətinin nəzarəti ilə beynəlxalq arbitr kollektiv
təhlükəsizlik formalaşdırılır. Effektli tərksilah sistemi təmin olunurdu. Bu ideyaların
həyata keçirilməsi üçün beynəlxalq münasibətlərin dinc vasitələrlə həll edilməsi
haqqında Cenevrə protokolunun layihəsi hazırlandı. Bu layihəyə əsasən bütün
dövlətlər mübahisəli məsələləri həll etmək üçün onu beynəlxalq məhkəmənin daimi
orqanına verməyi öz öhdələrinə götürməli idilər. Bu arbitrajdan imtina edən hər bir
dövlət işğalçı kimi qəbul olunurdu. Millətlər Cəmiyyətinin şurasında üzvlərinin 2/3
hissəsinin razılığı ilə bu dövlətə qarşı lazımi tədbirlər həyata keçirilməli idi.
1924-1925-ci illərdə bu layihə iri dövlətlər arasında müzakirə obyektinə çevrilmiş
oldu. Nəticədə ingilis diplomatiyası onu qəbul etmədi. Böyük Britaniya hökuməti
partsifist siyasətini Avropada “bərabər səviyyə” və “qüvvələrin idraki nisbəti” sistemi
kimi qəbul edirdi.
Avropada “bərabər səviyyə”li sistemin yaradılmasında və mübahisəli
problemlərin nizamlanmasında atılmış ilk addımlar “rus və alman məsələləri”nin həll
edilməsi oldu. 1924-cü ildə SSRİ-nin tanınma dövrü başlandı. Sovet ittifaqı ilə ilk rəsmi
diplomatik münasibət yaradan Böyük Britaniya Makdonaldın leyborist hökuməti oldu.
Bu dövrdə bir sıra dövlətlər SSRİ-ni tanıdılar. Bu tanımaların ardınca SSRİ-nin iqtisadi
əlaqələri də genişləndi. Lakin 1930-cu ilin əvvəllərinə qədər SSRİ beynəlxalq
münasibətlər inkişafında əsas rol oynamadığı üçün onu Millətlər Cəmiyyətinə qəbul
etməmişdilər.
Rur münaqişəsindən sonra Fransanın Böyük Britaniya ilə ziddiyyətləri daha da
kəskinləşdi. Hər 2 dövlət bir-birlərinin xarici siyasətini tənqid atəşinə tuturdular.
Fransa Reyn və Bavariyada yaranan separatçı hərəkatları müdafiə etməyə başladı. 1923-
cü ilin oktyabrında Fransa müstəqil Reyn Respublikasını tanıdı. Almaniyada gərgin
ictimai siyasi vəziyyət yarandı. Ölkədə solçu və nasional sosialist təşkilatlarının
fəaliyyəti gücləndi. 1923-cü ilin noyabrında Bavariyanın mərkəzi Münhendə A.Hitlerin
rəhbərliyi ilə nasional sosialist təşkilatının “pivə qiyamı” adlanan hadisəsi baş verdi.
Fransa Rur sənayeçiləri ilə 1923-cü ilin noyabrın 23-də müqavilə imzaladı. İlk baxışdan
bu Fransanın qələbəsi olsa da, o, özü də ağır iqtisadi çətinliyə düşmüş oldu. Ağır
vəziyyətə düşmüş Almaniya təzminatı ödəməkdən imtina etdi. 1923-cü ilin avqustunda
Almaniyanın borcu 1300 bilion markaya çatmışdı.
48. Lokarno sazişləri
Fransa Ruru işğal etdikdən sonra Avropada təhlükəsizlik üçün etibarlı təminat
yaradılması məsələsi böyük dövlətlər arasında müzakirə obyektinə çevrildi. Fransanın
beynəlxalq mövqeləri getdikcə zəifləyirdi. Onun mövqelərinə təsir edən məsələlərdən
biri də Fransanın Suriyada yerli əhaliyə qarşı apardığı hərbi əməliyyatlar idi. 1925-ci
ildə Millətlər Cəmiyyətinin Mosul rayonunu İraqa verməsi Türkiyə tərəfindən böyük
narazılıqla qarşılandı. Belə bir şəraitdə təminat qərarının imzalanması məsələsi böyük
zərurətə çevrildi.
Təminat məsələsinə həsr edilmiş Lokarno konfransı 1925-ci il oktyabrın 5-16-da
keçirildi. Konfransda Böyük Britaniya, Fransa, Almaniya, İtaliya, Belçika, Polşa və
Çexoslovakiya nümayəndələri iştirak edirdi. Konfransın sədri Ostin Çemberlen idi.
Lokarno konfransı aşağıdakı sənədləri qəbul etdi:
Konfransın yekun aktı;
Almaniya, Belçika, Fransa, Böyük Britaniya və İtaliya arasında təminat müqaviləsi
və ya Reyn paktı;
Almaniya ilə ayrı-ayrılıqda Belçika, Fransa, Polşa və Çexoslovakiya arasında arbitraj
müqaviləsi;
Fransa ilə Polşa arasında saziş;
Fransa ilə Çexoslovakiya arasında saziş.
Reyn təminat paktını imzalayan dövlətlər Versal sülh müqaviləsi ilə müəyyən
olunmuş ərazilərdə status-kvoya hörmət edəcəklərini bildirərək, bir-birlərinə qarşı
müharibələrdən imtina etmək və sərhədlərinin toxunulmazlığına dair öhdəlik
götürürdülər. İngiltərə və İtaliya arbitraj sazişlərinin təminatçıları oldular. Lokarno
sazişləri ilə Almaniya 1926-cı il sentyabrın 10-da Millətlər Cəmiyyətinə üzv qəbul
olundu.
Lokarno konfransından sonra böyük dövlətlər, xüsusən də İngiltərə ilə Fransa
arasında ziddiyyətlər xeyli kəskinləşdi. Fransanın Avropada hegemonluğunun qarşısını
almaq üçün İngiltərə Almaniya və İtaliya ilə əməkdaşlığa başladı. 1925-ci ildə
Rapolloda Çemberlen ilə Mussolini arasında saziş imzalandı. 1926-cı ildə İngiltərə ilə
İtaliya arasında hərbi borclar məsələsinə dair sazişlər imzalandı. İngiltərənin bu
addımına cavab olaraq Fransa Rumınıya ilə müqavilə imzaladı. Fransa və İngiltərə
Balkanlarda nüfuz uğrunda mübarizə apararaq 1926-cı ildə Türkiyə ilə ayrı-ayrılıqda
dostluq müqavilələri imzaladılar.
49. Brian-Kelloq paktı
1920-ci illərin sonunda dövlətlərarası münasibətlərdə müharibələrdən imtina
edilməsi məsələsi ön plana keçmiş oldu. Fransanın xarici işlər naziri Brian 1927-ci ildə
ABŞ-a dostluq münasibətlərini bildirərək onunla istənilən qarşılıqlı öhdəlik götürmək
və müharibəni qanundankənar elan etmək haqqında saziş bağlamağı təklif etdi.
İyunun 20-də Brian Amerikanın Parisdəki səfirinə “Əbədi dostluq haqqında Fransa-
Amerika müqaviləsi”
nin layihəsini təqdim etdi. Fransa bu addım ilə frankın dəyərini
möhkəmləndirmək, ABŞ qarşısında olan borclarını tənzimləmək və Avropada öz
mövqelərini gücləndirmək niyyətində idi.
Amerika diplomatiyası bu təklifdən öz daxili və xarici siyasət məqsədləri üçün
bacarıqla istifadə etdi. ABŞ-ın dövlət katibi Kelloq bu müqavilənin yalnız Fransa ilə
bağlanmasını mümkünsüz sayaraq bütün başlıca dövlətlərlə belə bir müqavilə
imzalamasını təklif etdi. Fransanın ikitərəfli müqavilə bağlamaq əvəzinə ABŞ-ın
çoxtərəfli müqavilə bağlamaq təklifi Parisdə narazılıq yaratdı. Belə şəraitdə ingilis-
fransız yaxınlaşması üçün addımlar atıldı. Bunu görən ABŞ 1928-ci ildə Lokarno
sazişlərini imzalayan dövlətlərə müharibədən imtina etmək haqqında müqavilənin
layihəsini göndərdi. Layihə bütün dövlətlər tərəfindən qəbul olundu.
Brian-Kelloq paktının imzalanması mərasimi 1928-ci il avqustun 27-də Parisdə
keçirildi. Bu mərasimdə Böyük Britaniya, Belçika, Almaniya, İtaliya, Polşa, Fransa,
Çexoslovakiya və Yaponiyanın nümayəndələri iştirak edirdilər. Pakt 3 maddədən ibarət
idi:
1.
Tərəflər qarşılıqlı münasibətlərində mübahisə və müharibələrdən imtina edirdilər.
2.
Mübahisələri və münaqişələri dinc yollarla həll etməli idilər.
3.
Bu pakt bütün dövlətlər üçün açıq elan edilirdi.
50
. II Dünya müharibəsi ərəfəsində beynəlxalq münasibətlər
1938-ci ilin əvvəlində Avropa müharibə astanasında idi. Bu dövrdə faşist dövlətləri
işğalçı planlarını həyata keçirməyə başladılar. Almaniya “Vahid xalq, vahid dövlət, vahid
fürer”
şüarı altında bütün almanlar yaşayan torpaqları birləşdirmək uğrunda
mübarizəyə başladı. İlk hədəf Hitlerin vətəni olan Avstriya oldu. Almanlar Avstriya
sərhədlərini keçdilər. Avstriyanın müstəqilliyinə son qoyuldu. Avstriyanın müstəqilliyi
məsələsinə dair plebisist keçirildi. Plebisistin nəticəsinə görə, Avstriya əhalisinin
əksəriyyəti Almaniyaya birləşmək qərarını qəbul etdi. Beləliklə, 1938-ci il martın 13-də
Avstriya dinc yolla Almaniya imperiyasının tərkibinə qatıldı. Avstriyanın anşlüsü
Avropa dövlətləri tərəfindən birmənalı qarşılanmadı. İtaliya onu bəyəndi, İngiltərə və
Fransa isə ona etiraz etdi. Lakin sonradan sakitləşərək bunu qəbul etməyə məcbur
oldular.
Həbəşistan, İspaniya və Avstriyanın ardınca Çexoslovakiya gəlirdi. Almaniya
Çexoslovakiyanın almanlar yaşayan Sudet vilayətini özünə birləşdirməyə çalışırdı.
1938-ci il sentyabrın 29-30-da Münhendə Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa və İtaliya
nümayəndə heyətlərinin konfransı keçirildi. Konfransda Hitler, Çemberlen, Daladye və
Mussolini iştirak edirdilər. Münhen sövdələşməsinə görə, Çexoslovakiyanın almanlar
yaşayan bütün sərhəd rayonları Almaniyaya verildi. Maraqlıdır ki, Çexoslovakiya
konfransa dəvət olunmamışdı. Sudet vilayətini birləşdirdikdən sonra Almaniya bütün
Çexoslovakiyanı işğal etdi.
1939-cu il mayın 22-də Almaniya-İtaliya arasında qarşılıqlı yardım haqqında
müqavilə imzalandı. Bu müqavilə “Polad pakt” adlanırdı. İtaliya Albaniyanı da işğal
etdi.
Almaniyanın təcavüzkarlıq hərəkətlərinə qarşı Fransanın Avropa dövlətlərini
birləşdirmək cəhdləri heç bir nəticə vermədi. 1939-cu ilin mart-avqust aylarında
keçirilən ingilis-fransız-sovet danışıqları uğursuzluqla nəticələndi. Çünki danışıq
aparan tərəflər eyni zamanda seperat şəkildə Almaniya ilə də danışıqlar aparmağa cəhd
edirdilər.
1939-cu ilin mayında Yaponiya Monqolustana hücum etdi. SSRİ-nin yardımı
nəticəsində bu hücumun qarşısı alınmış oldu. Belə bir gərgin şəraitdə Almaniya SSRİ-yə
hücum etməmək haqqında müqavilə imzalamağı təklif etdi. 1939-cu il avqustunda SSRİ
ilə Almaniya arasında iqtisadi və ticarət yardımı haqqında saziş, 10 il müddətində bir-
birlərinə hücum etməmək haqqında pakt və əlavə gizli protokollar imzaladılar.
Müqaviləni Almaniyanın xarici işlər naziri Ribbentrop və SSRİ Xalq Xarici işər
komissarı Molotov imzaladılar. Molotov-Ribbentrop adını almış bu müqaviləyə görə,
tərəflər bir-birlərinə qarşı hər cür zorakılıqdan, təcavüzkarlıq hərəkətlərindən və
hücum etməkdən imtina edirdilər. SSRİ ilə Almaniya gizli protokollara görə, Polşanı və
ətraf əraziləri öz nüfuz dairələrinə bölürdülər. Bu sənədlər Almaniya və SSRİ-nin
işğalçı hücumlarına əsas vermiş oldu.
Beləliklə, dövlətlərin siyasəti, beynəlxalq münasibətlərin kəskin və ziddiyyətli
inkişaf meylləri nəticəsində dünya müharibə astanasında idi.
Dostları ilə paylaş: |