Makedoniaydan kənardakı bütün mülklərini itirdi və hərbi donanmasını Romaya
verdi.
Roma Yunanıstanda keçmiş müttəfiqlərinin mənafeləri ilə hesablaşmadan
hərəkət edirdi ; dövlətlərin sərhədlərini özbaşına müəyyənləşdirirdi. Korinf,
Demitriada, Xalkidada öz qarnizonlarını yerləşdirirdi. Romalılar müttəfiqlərindən
Romaya boyun əyməyən Spartaya qarşı müharibəyə girməyi tələb etdi. E.ə. 192-ci
ildə Sparta öz müstəqilliyini itirdi və Axey ttifaqına daxil edildi.
Aralıq dənizinin şərq sahilində Romanın hakimiyyətinin yayılması onu Selevki
çarlığı ilə üz-üzə qoydu. Suriya çarı III Antiox şərqdə bir sıra yeni əraziləri özünə
tabe etmişdi. Antiox Roma ilə müharibənin labüdlüynü anlayır və hazırlaşırdı.
Hannibal onun ən yaxın məsləhətçisi olmuşdu.
Hannibal Antioxa Karfagen-Makedoniya-Suriya üçlüyünü yaratmağı təklif etdi.
Ancaq Antiox bu planı qəbul etmədi və Yunanıstanda uzun sürən müharibə yolunu
seçdi. E.ə 190-cı ildə Maqneziyada Antiox qəti məğlub oldu. Roma ilə imzalanan
müqaviləyə görə Antiox Avropadakı bütün mülklərindən, Asiyada isə Tavr
çayından şimaldakı torpaqlardan əl çəkdi. Romanın Selevkilər üzərində
qələbəsindən sonra ellin dövlətlərindən heç biri daha Aralıq dənizinin Şərq
hövzəsində hegemonluğa iddia edə bilməzdi.
Makedoniya çarı V Filip yenidən öz gücünü bərpa etməyə, yeni ərazilər ələ
keçirməyə çalışırdı. V Filipin varisi Persey də Balkanlarda Roma hegemonluğuna
son qoymaq istəyirdi.
E.ə. 171-ci ildə III Makedoniya müharibəsi başlandı. E.ə. 168-ci ildə Perseyi və
onun müttəfiqlərini darmadaöın edən romalılar Makedoniya şahlığını ləğv etdilər.
Makedoniya və Yunanıstanı itaətə məcbur edən Roma Kiçik Asiya dövlətlərinə
hücuma başladı.
E.ə 168-ci ildə Roma diplomatiyası Suriya çarı IV Antiox üzərində parlaq
qələbə çaldı. E.ə. 64-cü ildə Pompey onu Suriya əyaləti kimi Romaya birləşdirdi.
Beləliklə, e.ə. II əsrdə Roma işğalçı müharibələr nəticəsində nəhəng dövlətə
çevridi və bütün Aralıq dənizi sahillərində hegemonluöu ələ keçirdi.
6. Roma imperiyasının tə
nə
zzülü və
süqutu
Romada sərkərdələr arasında gedən mübarizədə Konstantin (306-337) qalib
gəldi. O, Romanı sevmirdi və şərqdə yaşayırdı. Konstantin Bosfor boğazının
Avropa hissəsində yerləşən qədim Vizanti (Bizans) yunan şəhərini paytaxt seçdi.
330-cu ildə paytaxt Vizantiyə köçürüldü. Şəhər Konstantinopol (indiki stanbul)
adlandı.
IV əsrin sonlarından başlayaraq barbarların Roma imperiyasına hücumu
gücləndi. Roma imperatorları barbarlara xərac verməyə məcbur olurdular, bəzən
barbar tayfalarından muzdla istifadə edirdilər. IV əsrin sonunda Xəzərətrafı
çöllərdən hunlar qərbə doğru hərəkət etdilər. Onlar Qara dənizin şimalında yaşayan
ostqot tayfalarını qərbə sıxışdırdılar. Ostqotlar Dunay sahillərinə çəkildilər. Roma
imperatoru imperiyanın sərhədlərini müdafiə etmək üçün ostqotlara imperiya
sərhədlərində məskən salmağa icazə verdi və onları ərzaqla təmin etməyi öhdəsinə
götürdü. Lakin imperator vədini yerinə yetirmədi, bir parça çörək üçün oğlunu və
özünü satmağa məcbur olan ostqotlar üsyan etdilər. 378-ci ildə üsyançılar
imperator qoşununu məğlub etdi və imperator Valenti öldürdülər. Yeni imperator
Böyük Fedosi üsyançıların başçısını ələ alıb üsyanı yatırdı. Qotları Balkan
yarımadasının şimal-qərbində yerləşdirdi. mperator Böyük Fedosi ölümündən
ə
vvəl imperiyanı iki oğlu arasında bölüşdürmüşdü. 395-ci ildə Roma imperiyası
Qərb və Şərq imperiyalarına ayrıldı. Balkan yarımadası, Misir və Asiyadakı Roma
torpaqları Şərq imperiyasına, yəni Bizansa daxil idi. Paytaxt Konstantinopol oldu.
Bizansın başında kiçik qardaş Arkadi dururdu. Qərb imperiyasına taliya, Qərbi
Avropa və şimali Afrikadakı qərb əyalətləri daxil idi. Ona böyük qardaş Honori
başçılıq edirdi.
Roma imperiyasının zəifləməsindən istifadə edən Alarixin başçılığı ilə qotlar
Yunanıstan və Makedoniyanı tutdular. Onlar təcrübəli döyüşçü Alarixin başçılığı
altında hücumu davam etdirib taliyaya soxuldular. 410-cu ildə onlar Romanı
tutdular. Avropa, Asiya, Afrika xalqlarını itaətdə saxlayan Roma barbarların
hücumuna dözə bilmədi. Qullar, kəndlilər və kolonlar barbarlara kömək edirdilər.
Şə
hər üç gün qarət edildikdən sonra qotlar çıxıb getdilər. Qotlarla yanaşı, Roma
imperiyasına başqa xalqlar da hücum edirdi. Vandallar Qalliyanı, daha sonra
spaniyanı tutdular, daha sonra Afrikaya köç edib burada Vandal Alan krallığı
yaratdılar. V əsrin əvvəllərində hunlar Romaya hücum etdilər. 451-ci ildə hun
imperatoru Atilla ilə Roma sərkərdəsi Aetüs arasında Fransa ərazisində gedən
Katalaun vuruşmasında hər iki tərəf böyük itki verdi. Bir ildən sonra 452-ci ildə
Atilla Roma şəhərini mühasirəyə aldı. Roma papası I Leon başda olmaqla
nümayəndə heyəti şəhərə aman verilməsini xahiş etdilər. Atilla onların xahişini
yerinə yetirdi. Bandal-Alan kralı Kayzerix 455-ci ildə Afrikadan taliyaya keçib
Romanı ələ keçirdi və talan etdi. Vandallar heykəlləri sındırır, kitabları yandırır,
incəsənət əsərlərini məhv edirdilər. Vandalların hücumundan sonra Romada cəmi 7
min əhali qalmışdı. Romanın qarət edilməsindən sonra «vandalizm» sözü meydana
gəldi. Bu söz, incəsənət və digər maddi-mədəniyyət abidələrinin amansızlıqla
məhv edilməsi mənasında işlənir.
Roma imperiyasında ağalıq edən barbar başçıları imperatorlarla oyuncaq kimi
rəftar edirdilər. Onlar imperiyada istədikləri kimi davranır, imperatorlara məhəl
qoymurdular. 476-cı ildə german qoşununun başçısı Odoakr sonuncu Roma
imperatoru Romul Avqustu taxtdan saldı, imperatorluq nişanını Şərqi Roma
imperiyasına göndərdi və Roma imperiyasının məhv olduğunu elan etdi. Bizans
imperiyası isə çətinliklə olsa da, barbarlara qarşı müqavimət göstərir və öz
varlığım qoruyurdu.
476-cı ildə Qədim Roma imperiyası süqut etdi, beləliklə, Qərbi Romada
quldarlıq quruluşu dağıldı, qədim dünya tarixi sona çatdı. Orta əsrlər tarixi
başlandı.
7.Qə
dim Roma mə
də
niyyə
ti
Roma Qədim Yunanıstandan sonra antik dünyanın ən böyük quldar dövləti
olmuşdur. E.ə. I əsrdə Balkan yarımadası və Kiçik Asiya ölkələri Roma
imperiyasının tabeliyində olduğuna görə Roma mədəniyyətində yunan