Microsoft Word Az tarixi imtahan 50 cavab az docx
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 7. Az ərbaycanın Əh əm ənil ər imperiyasından asılı v əziyy ət ə dü şm əsi v ə n ətic əl əri
- 8. Makedoniyalı sk ənd ərin Şərq ə h ərbi yürü şl əri.
Egey dənizi sahillərinə çıxmaq məqsədi ilə Lidiya hökmdarı Aliatta ilə müharibəyə başladı. Kiaksarın Lidiya ilə müharibəsi beş il (590-585) davam etdi. E.ə. 585-ci ildə hər iki tərəf sülh müqaviləsi bağlamağa məcbur oldu. Diplomatik nigah bağlanır, yəni Aliatta qızını Kiaksarın oğlu Astiağa ərə verir. Müqaviləyə görə, Kiçik Asiyanın Halis (indiki Qızıl rmak) çayı iki dövlətin sərhədi kimi müəyyənləşdirilir və beləliklə Midiya Ön Asiyanın qüdrətli dövlətinə çevrilir. Kiaksarın vəfatından sonra hakimiyyətə onun oğlu Astiaq (e.ə. 585-550) gəlir. Astiaqın hakimiyyətinin son illərində Midiyanın daxili və xarici vəziyyəti mürəkkəbləşir. Harran vilayətinə görə qonşu Babilistan ilə münasibətlər kəskinləşir. Hər iki dövlət bu vilayəti ələ keçirmək istəyirdi. Astiaq Harran vilayətinə hücum etdikdə saray əyanlarının bir qismi Astiaqa qarşı bu fürsətdən istifadə etdilər. Daxili siyasətdə Astiaq nəsli zadəganların hüququnu məhdudlaşdırdığı üçün hökmdar ilə əyanlar arasında ziddiyyət yaranmışdı. Herodota görə Midiya sarayında fars meylli qüvvələr də gizli fəaliyyət göstərirdilər. mərkəzi hakimiyyətə müxalif qüvvələrin sayəsində II Kir ordusu ilə birlikdə Midiya torpaqlarına soxulur. O, üç il (e.ə. 553-550-ci illər) davam edən bu müharibədə qalib gələrək Ekbatana şəhərini tutur. Digər rəvayətə görə Kir midiya sarayında xidmət edirmiş. Astiq onu Azərbaycan ərazisindəki kadusiləri tabe etmək üçün hərbi səfərə göndərmişdi. Lakin Kir kadusilərlə sazişə girərək, onların köməyi ilə Astiaqa qalib gəlmişdir. Beləliklə e.ə. 550-ci ildə Midiya dövləti süquta uğrayır və Midiya Əhəməni dövlətinə birləşdirilir.
II Kir Midiyanı ələ keçirdikdən sonra Əhəməni fars dövlətinin əsasını qoymuşdur. Əhəməni sülaləsinin banisi Əhəmən olmuşdur. Onun ilk vətəni ranın cənub-şərqində yerləşən Fars əyaləti hesab olunur. Buradan farslar tədricən yayılmış və Elamın Anşan vilayətinə yiyələnmişlər. Bəzi mülahizələrə görə farslar buraya e.ə. VIII ə srdə Parsua vilayətindən, Diyala çayının yuxarı axarından gəlmişlər. Parsua ölkə adı onların etnik (pars, fars) adına çevrilmişdir. E.ə. VI əsrin əvvəllərində Anşan və Parsa Midiyanın hakimiyyəti altına keçir. II Kir (e.ə. 558-530) fars tayfalarını birləşdirib Midiyaya qarşı müharibəyə başlayır. E.ə. 550-ci ildə fars qoşunları Midiyanın paytaxtı Ekbatana şəhərini tuturlar. II Kir özünü Midiya şahı elan edir. II Kir Midiyada öz hakimiyyətini qanuniləşdirmək üçün Astiaqın qızı ilə evlənir. Farslar Midiya mədəniyyətinin bir çox sahələrini, eləcə də dövlət idarə quruluşunu mənimsəyirlər. Qədim yunanlar, misirlilər və başqa xalqlar Midiya taxt-tacının Kirin əlinə keçməsini miras kimi başa düşür, çox hallarda isə əhəməni sülaləsinin şahlarını və farsları “midiyalı” adlandırırdılar. Bir neçə il ərzində II Kir Midiya dövlətinin tərkibinə daxil olan ölkələri özünə tabe etdi. E.ə. 530-cü ildə II Kir massaget tayfalarına qarşı yürüş təçkil etdi. Herodotun məlumatından belə nəticəyə gəlmək olur ki, II Kir Araz çayından şimalda yaşayan massaget tayfalarına qarşı çıxış etmişdi. Məlumdur ki, hələ e.ə. VII əsrin birinci rübündə Azərbaycan ərazisində skit və sak tayfaları məsgən salmışdılar. Massagetlər də skit tayfa birliyinə daxil idilər. Dion Kassi Arazdan şimalda yaşayan albanları massaget mənşəli hesab edirdi. Erkən orta əsrlərdə Şimali Azərbaycan əhalisinin bir hissəsi massaget adlandırılırdı. Strabon qeyd etmişdi ki, skitlərin böyük bir hissəsi massaget və sak adını daşıyırdılar. Ehtimala görə, II Kir Şimali Azərbaycanın ərazisində yaşayan və massaget adlanan etnoslara qarşı yürüş təşkil etmişdi. Bu tayfaların hökmdarı Tomris tərəfindən məğlubiyyətə uğradılaraq həlak olmuşdu. Beləliklə, əhəmənilərin Araz çayından şimalda yerləşən torpaqları tutmaq cəhdi boşa çıxmışdı. II Kirin oğlu Kambiz (e.ə. 530-522) Misir səfərində olarkən e.ə. 522-ci ildə randa dövlət çevrilişi olur və hakimiyyətə onun qardaşı Bardi gəlir. Əhəməni nəslinin digər qoluna mənsub olan Dara Qaumatanı yalançı Bardi kimi qələmə verərək sui-qəsd təşkil edir və Bardi öldürülür. I Dara (e.ə. 522-486) sui-qəsd nəticəsində hakimiyyətə gəlir. Əslində, I Dara II Kirin oğlu Bardini hakimiyyətdən salmış, Bisütun yazılarında onu yalançı Bardi kimi qələm vermiş və onu Qaumata adlandırmışdı. Məhz buna görə ə həməni dövlətinin tərkibində olan bir çox ölkələr üsyan qaldırmışdılar. Üsyan qaldıran ölkələr arasında Azərbaycanda yaşayan tayfaların və əhalinin adı çəkilməmişdir. Yəqin ki, Cənubi Azərbaycan müstəqil daxili idarə üsulunu saxlamış və buna görə də üsyan qaldırmamışdı. Herodotun məlumatına görə, Araz çayından şimalda yaşayan xalqlar könüllü olaraq əhəməni dövlətini tanımış və ona xərac verməyə razılaşmışdılar. Xarici siyasətində yad ölkələrin işğalı başlıca yer tutan I Dara e.ə. 519-cu ildə ilk növbədə skit və sak tayfalarına qarşı yürüşlər təşkil edir. I Dara qələbədən sonra sakların ancaq başçısını dəyişmiş və istədiyi adamı hakim qoymuşdu. Yəqin ki, sak adı altında Azərbaycanın bir sıra etnoslarının adları cəmləşdirilmişdi, çünki bu zaman bütövlükdə Azərbaycanı ifadə edən məfhum hələ işlədilmirdi. I Dara işğal olunmuş ölkələri 20 satraplığa (canişinliyə) bölür və hər bir canişinlik müəyyən vergi dairəsinə salınır. Bu və ya digər vergi dairəsinə Azərbaycanda yaşayan etnoslardan kaspilər, saklar, utilər, müklər, matienlər və başqaları daxil edilmişdilər. I Daranın oğlu Kserksin (e.ə. 486-465-ci illər) ordusunda fars-yunan müharibələri zamanı Azərbaycanda yaşayan həmin tayfaların iştirakı qeyd edilmişdir. Azərbaycan ərazisində yaşayan bu tayfalar öz başçıları ilə birlikdə əhəməni ordusunda vuruşurdular. Onlar Əhəməni sərkərdələrinin tabeliyində idilər. Herodotun məlumatından belə nəticə çıxarmaq olar ki, Azərbaycan I Daranın dövründən etibarən ə həmənilərdən asılı vəziyyətə düşmüşdür. 8. Makedoniyalı skəndərin Şərqə hərbi yürüşləri. E.ə. 336-cı ildə II Filippin ölümündən sonra hakimiyyətə oğlu skəndər (e.ə. 336-323-cü illər) gəldi. Iskəndər atasının siyasətini davam etdirərək şərq ölkələrinə yürüşə hazırlaşdı. Bu zaman şərq ölkələri, o cümlədən qərbi Anadolu ərazisindəki yunan şəhərləri əhəmnilərin hakimiyyəti altında idi. E.ə. 334-cü ilin yazında skəndərin makedoniyalı və yunanlardan ibarət 35 minlik ordusu Şərqə doğru hərəkətə başladı. Əhəməni Şahı III Dara 40 minlik ordusu ilə Qranik çayı yaxınlığında skəndərlə qarşılaşdı, lakin məğlub oldu. E.ə. 333-cü ildə Anadolunun xeyli hissəsi skəndərin əlinə keçdi. III Dara böyük qüvvə toplayaraq Suriyaya tərəf irəlilədi və so şəhəri yaxınlığında Makedoniya ordusu ilə üz-üzə gəldi. Makedoniyalılar bu döyüşdə qələbə çaldılar. Əhəməni ordusunun qalığı III Dara başda olmaqla döyüş meydanından qaçdı. Bu qələbədən sonra skəndər Misirə yola düşdü. Misir müqavimət göstərmədi.
Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|