Microsoft Word azerb. Geoiqtisadi 11. 04. 2016. M son doc
Yüklə 4,55 Kb. Pdf görüntüsü
|
XƏZƏR – QARA DƏNİZ HÖVZƏSİ VƏ CƏNUBİ QAFQAZIN GEOİQTİSADİYYATI: AZƏRBAYCANIN ENERJİ SİYASƏTİ 13 Geoiqtisadi parametrlər üzrə qiymətləndirmə aparsaq Xəzər hövzəsindəki düşərgələrarası rəqabətin əsas hədəfləri ilk növbədə: Xəzər hövzəsinin enerji ehtiyatlarına sahiblənmək, ya- xud onlardan istifadə sahəsində üstün mövqeyə malik olma; hövzənin enerji resurslarının istehsalı və dünya bazar- larına çıxarılmasında iştirak; enerji istehsalında istifadə edilən texnologiya və maliy- yə vəsaitinə sahiblik, yaxud malik olmaq; hasilatın pay bölgüsü; bölgənin enerji ixracı marşrutlarının və nəqliyyat-kom- munikasiya sistemlərinin seçiminə təsir etmək və on- ların fəaliyyətinə nəzarət; neft-qaz istehsalı, istehlakı və ixracı sahəsindəki digər geoiqtisadi dividentlərə sahib olma və s. ibarətdir. Yeni minillliyin başlanğıcından dünyada geoiqtisadi rəqa- bətyaradıcı amillərdən biri də Azərbaycan, Qazaxıstan və Türkmənistanın malik olduğu zəngin enerji ehtiyatlarının dövriyyəyə buraxılmasının, bu ölkələrin enerji ixrac edən digər əsas transmilli aktorlara qoşularaq dünya bazarlarına alternativ neft-qaz məhsulları çıxarmasının dünyada yaradacağı geoiq- tisadi ortamın Rusiya, ABŞ, Avropa İttifaqı ölkələri, İran və s. ölkələr üçün yardacağı rəqabət, yaxud qazandıracağı dividentlər məsələsidir. Odur ki, Rusiya və Qərbin energetika üzrə ekspertləri gələcəkdə Xəzər nefti və qazının OPEK-in və Rusiyanın dünya bazarındakı mövcud nüfuzunu zəiflətmək gücündə olduğunu proqnozlaşdıraraq bu sahədə öz ölkələrinə müvafiq tövsiyələr verirlər. ƏL İ H ƏS ƏNOV 14 Həm ABŞ, həm də Rusiya politoloqları Xəzər hövzəsini öz ölkələrinin əsas maraq dairəsi və geosiyasi hədəfi hesab edir. Xüsusən, məşhur ABŞ alimi-politoloqu Zbiqnev Bjezinski və rus alimi-politoloqu Aleksandr Duqin çoxsaylı əsərlərində Xəzər-Qara dəniz hövzəsi və Cənubi Qafqaz onla- rın təmsil etdikləri ölkələrin geosiyasi, geoiqtisadi və hərbi- geostrateji maraqları çərçivəsində müvafiq olaraq geniş təsnif və tədqiq olunur, bu dövlətlərin milli maraqlarının reallaşdı- rılması yönündə yol xəritələri tərtib edilir və tövsiyələr verilir. Məsələn, A.Duqin öz əsərlərində Xəzər hövzəsi və Cənubi Qafqazı ABŞ və Rusiya maraqlarının keçmişdə, indi və gələ- cəkdə daim toqquşduğu bölgə kimi dəyərləndirir. Onun fikrinə görə, “bölgənin geosiyasi xarakteristikası və əsas həlledici koordinatları tələb edir ki, burda mütəmadi olaraq Rusiyanın ABŞ və NATO Alyansı ilə geosiyasi, geoiqtisadi və hərbi- geostrateji maraqları toqquşmalıdır”. 3 Xüsusən, o, Xəzər nef- tinin istehsalına və Qərbə ixracı marşrutlarına nəzarəti bu iki geosiyasi güc arasındakı mübarizənin əsas hədəfi hesab edir. Onun fikrinə görə, həmin hədəflərə nəzarəti ABŞ öz əlinə keçi- rə bilsə, o zaman dünya hegemonluğu tam təmin ediləcəkdir. 4 A. Duqin öz əsərlərində, həm də bölgədə ABŞ hegemon- luğunun qarşısının alınması və Rusiyanın maraqlarının təmin olunması məqsədi ilə özüməməxsus vasitə və metod da təklif edir. O hesab edir ki, Xəzər hövzəsi və Cənubi Qafqazdakı qlobal qarşıdurmada Rusiya heç nə qarşısında dayanmadan ən “düzgün yolu seçməlidir”. Bu yol onun fikrincə, həm “ənənəvi olaraq bölgədəki ölkələrin daxilindəki Rusiyameyilli elitaları 3 Дугин А. Основы геополитики. Геополитиеское будущее России. М., 2000 с.804. 4 Yenə orada. s.811. XƏZƏR – QARA DƏNİZ HÖVZƏSİ VƏ CƏNUBİ QAFQAZIN GEOİQTİSADİYYATI: AZƏRBAYCANIN ENERJİ SİYASƏTİ 15 mükafatlandırmaq”, həm də “ölkədaxili ziddiyyətlərdən yeni metodlarla, qeyri-ənənəvi vasitələrlə istifadə etməkdən” ibarət olmalıdır. O, SSRİ dövründə Xəzər hövzəsi ölkələrinin bir qayda olaraq iqtisadi cəhətdən zəifliyinin və ictimai-siyasi vəziyyətinin ziddiyyətli olmasından doğan qərbmeyilliliyi və anti-Rusiya əhval- ruhiyyəsini yeni metodla aradan qaldırmağı təklif edir. Onun fikrincə, “Rusiya SSRİ-nin yaratdığı bu real- lığı – anti-Rusiya və qərbyönümlü meyili aradan qaldırmaq üçün, xüsusən də Xəzərin müsəlman ölkələrində, ilk növbədə İranı dəstəkləməli, onunla bu istiqamətdə birgə fəaliyyət qur- malı və strateji müttəfiqlik yaratmalıdır”. Bundan başqa, o he- sab edir ki, İranla siyasi və strateji pakt imzalayaraq “Türkiyə- nin təsiri altında olan qərbmeyilli ölkələrdə daxili ictimai-siya- si vəziyyəti qarışdırmaq, etnik-dini mənsubiyyət və digər amil- lər üzrə vətəndaşlar arasındakı münasibətləri gərginləşdirmək, Rusiya və İranmeyilli ölkələrdə isə əksinə, “maksimal dərəcə- də daxili vəziyyəti sabitləşdirmək və bu ölkələrin inkişafına dəstək vermək” lazımdır. 5 Hətta A. Duqin o dərəcəyə qədər eyforiyaya qapılır ki, açıq-aşkar “Rusiyanı qonşu ölkələrin daxilində İranmeyilli separatçı və dini-fanatik meyilləri dəstək- ləyəmək, qızışdırmaq, Rusiyaya sərf edəcək geosiyasi vəziyyət yaratmaq kimi mənfur metodları belə utanmadan” təklif edir. 6 Beləliklə, göründüyü kimi, Rusiyanın ən məşhur geosiyasətçi alimi öz ölkəsinin Xəzər hövzəsindəki geoiqtisadi maraqlarını belə qeyri-humanist metodlarla təmin etməyi təklif edir. A. Duqin və onun Rusiya geosiyasətindəki digər tərəfdar- ları müasir sivil beynəlxalq münasibətlərin əsasını təşkil edən- aktorlararası açıq, liberal və ədalətli rəqabət şəraitində yarış- 5 Yenə orada. s. 809-813. 6 Yenə orada. ƏL İ H ƏS ƏNOV 16 manı ağıllarına belə gətirmədən, Xəzər hövzəsində “onlarla olmayan, qərbmeyilli, Rusiyaya praqmatik yanaşma nümayiş etdirən yerli ölkələri sıxmaq, dağıtmaq, onların daxili həyatın- dakı sabit vəziyyəti qarışdırmaq, vətəndaşlarını bir-birinə salış- dırmaq, milli-dini qarşıdurmanı qızışdırmaq və regionda gərgin vəziyyət yaratmaqla” Rusiyanın buradakı maraqlarını qoru- mağı təklif edir. Digər rus alimləri də A.Duqinin Xəzər hövzəsində Rusi- yanın İranla müttəfiqliyi ehtiyacını, Xəzər hövzəsi və Cənubi Qafqazda ABŞ-ın və Qərbin planlarına qarşı ciddi dirəniş siya- sətini dəstəkləsə də, bu siyasəti “yerli ölkələrin daxili vəziyyə- tini gərginləşdirmək” planına qarşı çıxırlar. 7 Bunların sırasında N. Nartovu, İ.Yejiyevi, İ.Vasilenkonu və digərlərini qeyd et- mək olar. Məsələn, N. Nartov yazır ki, əlbəttə, “Rusiya Xəzər hövzəsi və Cənubi Qafqazda öz milli maraqlarını təmin etmə- lidir. Lakin bu, həmin ölkələrdə daxili münaqişəli vəziyyətlər yaratmaqla deyil, daha çox bu ölkələrlə sıx qonşuluq münasi- bətləri yaratmaqla, əməkdaşlıq etməklə həyata keçirilməlidir.” 8 N. Nartov öz əsərinin nəticə hissəsində qeyd edir ki, ABŞ və onun müttəfiqlərinin Xəzərin Qərb hissəsinə-Cənubi Qaf- qaza can atması ilk növbədə Rusiyanı bu bölgədən sıxışdırma- ğa hesablanıb. Lakin Rusiya ABŞ-ın geniş və cəlbedici maliyyə-texniki imkanları, təklifləri ilə rəqabət aparmaq, Qər- bin bölgədə möhkəmlənməsinin qarşısını almaq üçün ilk növ- bədə həmin bölgədəki yerli ölkələrlə- Zaqavqaziya respublika- ları ilə möhkəm hərbi-geostrateji, iqtisadi və ticarət tərəfdaşlığı yaratmalıdır. 9 7 Bax: Нартов Н.А. Геополитика. М., 1999, с.163-164; Эжиев. И.Б. Геополитика Каспийского региона. М., 2007. с. 13-14 и.т.д. 8 Bax: Нартов Н.А. Геополитика. М.,1999. с.163-164. 9 Yenə orada. Yüklə 4,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|