2
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının
Böyük Elmi Şurasının tövsiyəsi, Azərbaycan Respublikası təhsil nazirinin 12 sentyabr
2005-ci il tarixli, 653 №-li əmri ilə ali məktəblərin “Beynəlxalq münasibətlər” ixtisası
üzrə dərslik kimi təsdiq edilmişdir.
Elmi redaktorları: Seyfəddin Qəndilov
t.e.d., professor
Ərəstun Mehdiyev
t.e.n., dosent
Rəyçilər: Musa
Qasımlı
t.e.d., professor
Məsləhətçilər:
Namiq Axundov
t.e.d., professor
Novruz Məmmədov
Azərbaycan Respublikası
Prezidenti İcra Aparatının
Xarici əlaqələr şöbəsinin müdiri
Xələf Xələfov
Azərbaycan Respublikası
xarici işlər nazirinin müavini
Ə.M. Həsənov. Müasir beynəlxalq münasibətlər və Azərbaycanın
xarici siyasəti. Dərslik. Bakı, “Azərbaycan” nəşriyyatı,
2005. 631 s.
Dərslikdə beynəlxalq münasibətlər sisteminin formalaşması və inkişaf mərhələləri,
müasir dünya siyasətinin xarakteristikası, tendensiyaları və əsas aktorları, beynəlxalq və
regional məsələlər, o cümlədən müstəqil Azərbaycan Respublikasının xarici siyasəti öz
əksini tapmışdır.
Dərslik ali məktəblərin uyğun ixtisasları və müvafiq fakültələrinin tələbələri,
aspirantlar, gənc diplomatlar və beynəlxalq münasibətlərlə maraqlanan digər oxucular
üçün nəzərdə tutulmuşdur.
3
MÜNDƏRİCAT
Oxuculara.......................................................................................................................9
I HİSSƏ
BEYNƏLXALQ MÜNASİBƏTLƏR SİSTEMİ: YARANMASI, İNKİŞAFI, MÜASİR
XARAKTERİSTİKASI VƏ TENDENSİYALARI
I FƏSİL
Beynəlxalq münasibətlər: nəzəri mənbələr, konseptual yanaşmalar ……………...14
§ 1. Beynəlxalq münasibətlərin obyekti, predmeti və subyektləri haqqında……………16
§ 2. Beynəlxalq münasibətlər sisteminin mahiyyəti
və beynəlxalq münasibətlər
nəzəriyyəsi haqqında…………………………………………………………………............19
§ 3. Beynəlxalq münasibətlərin müasir nəzəriyyələri……………………………………...20
Mövzu üzrə tövsiyə olunan ədəbiyyat və informasiya resursları......................26
II FƏSİL
Beynəlxalq münasibətlər sistemi: formalaşma tarixi və əsas inkişaf
mərhələləri…………………………………………………………………………………….28
§ 1. Avropada mərkəzi milli-dövlət hərəkatının güclənməsi və beynəlxalq
münasibətlərin Vestfal Sisteminin yaranması………………………………………….......31
§ 2. Vestfal Sisteminin və müstəmləkə rejimlərinin böhranı, beynəlxalq
münasibətlərin kəskinləşməsi…………………………………………………………......35
§ 3. Birinci
dünya müharibəsinin sonu, beynəlxalq münasibətlərin yeni
– Versal Sisteminin yaradılması……………………………………………….................40
§ 4. Azərbaycanın beynəlxalq münasibətlər sisteminə qatılmaq cəhdləri:
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin xarici siyasəti (1918-1920-ci illər)………………......46
§ 5. 1922-1939-cu illərdə beynəlxalq münasibətlər və Versal-Vaşinqton
Sisteminin böhranı……………………………………………………………………….........66
4
§ 6. İkinci dünya müharibəsinin nəticələri və dünyada üçqütblü beynəlxalq
münasibətlər sisteminin yaranması (1945-1950-ci illərin ortaları)…………………........72
§ 7. Beynəlxalq münasibətlər sistemi “soyuq müharibə” dövründə
(1950-ci illərin ortaları -1991-ci il)……………………………………………………….........86
Mövzu üzrə tövsiyə olunan ədəbiyyat və informasiya resursları......................99
III FƏSİL
Müasir beynəlxalq münasibətlər sisteminin yaranması: xarakteristikası,
tendensiyaları və əsas aktorları………………………………………………………….102
§1. Müasir beynəlxalq münasibətlər sisteminin yaranması və əsas
xarakterik xüsusiyyətləri……………………………………………...............................102
§ 2. Yeni dünya nizamı və onun mahiyyəti……………………………………………….117
§ 3. Qloballaşma və dünya siyasətinin transmilliləşməsi……………………………….122
§ 4. Beynəlxalq inteqrasiya və onun müasir dünya siyasətinə təsiri…………………..134
§ 5. Dünyanın demokratikləşməsi tendensiyası və milli dövlətlər……………………..139
§ 6. Müasir dünya siyasəti və beynəlxalq təşkilatlar…………………………………….149
Mövzu üzrə tövsiyə olunan ədəbiyyat və informasiya resursları..................164
II HİSSƏ
AZƏRBAYCANIN XARİCİ SİYASƏTİ VƏ MÜASİR BEYNƏLXALQ MÜNASİBƏTLƏR
SİSTEMİNƏ QATILMASI
IV FƏSİL
Azərbaycanın beynəlxalq münasibətlər sisteminə qatılması: xarici siyasət
fəaliyyətinin formalaşması və inkişafı ………………………………………………….171
§ 1. Azərbaycanın beynəlxalq münasibətlər sisteminə qatılması………………………171
§ 2. Xarici siyasətin əsas vəzifələri və prinsipləri………………………………………...178
§ 3. Xarici siyasətin əsas istiqamətləri…………………………………………………….186
§ 4. Azərbaycanın xarici siyasət prioritetləri………………………………………………192
§ 5. Azərbaycanın xarici siyasət resursları və mexanizmləri…………………………..201
Mövzu üzrə tövsiyə olunan ədəbiyyat və informasiya resursları...................214