Microsoft Word Azerbaycan arxeologiyasi doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
100 II Kültəpənin alt qatlarının tikinti qalıqlarından görünür ki, bəzi binaların qövsşəkilli divarlarla əhatə olunmuş yarımçıq həyətləri olmuş və bu həyətlərdən təsərrüfat məqsədilə istifadə edilmişdir. Мingəçevir binaları öz arxitekturasına görə nəinki Azərbaycanın, hətta bütün Cənubi Qafqazın həmdövr tikintilərindən fərqlənir. Onlar yarımqazma tipli, dördkünc formalı binalardan ibarətdir. Sahəsi 28-112 m 2 olan yarımqazmalar arakəsmə divarlarla bir neçə hissəyə bölünmüşdür. Onların döşəməsinə çaydaşı döşənərək, döyəclənib möhkəmləndirilmişdir. Divar boyunca evin damını saxlayan dirək oyuğuna, evlərin mərkəzində isə iki sıra ocaq yerlərinə rast gəlinir. Divarların yuxarı hissəsinin tikintisində ağacdan, damların örtüyü üçün isə toxuma karkasdan istifadə edilmişdir. İstər dairəvi, istərsə də yarımqazma tipli evlər Azərbaycanda Eneolit dövrü abidələrindən bəllidir. Bu, Azərbaycanın Eneolit abidələri ilə İlk Tunc dövrü abidələrinin arxitekturasında genetik bağlılığın olduğunu göstərir. Kür-Araz mədəniyyətinin ilk mərhələsini əks etdirən Göytəpənin K 1 təbəqəsində eni 1,65 m olan müdafiə divarının qalıqlarının aşkar edilməsi diqqətəlayiqdir. Çiy kərpicdən tikilmiş bu divar, ola bilsin ki, vaxtı ilə bütün yaşayış yerini əhatə etmişdir. Azərbaycanın İlk Tunc dövrü abidələrinin böyük bir qismi Kür-Araz mədəniyyətinin ikinci mərhələsini öyrənmək üçün əhəmiyyətlidir. I Kültəpə, II Kültəpə, Babadərviş, Qaraköpəktəpə və digər yaşayış yerlərində aşkar olunan yaşayış binaları dairəvi planlıdır. Bəzi evlərdə dördkünc formalı artırmalar vardır. Yaşayış binalarının qalıqları I Kültəpə və II Kültəpə yaşayış yerlərində daha aydın plana malikdir. Binalar çay daşlarından hörülmüş təməl üzərində, çiy kərpiclərdən tikilmişdir. I Kültəpənin alt laylarında izlənən tikinti texnikasından bu mərhələdə də istifadə edilmişdir. Birinci mərhələdə olduğu kimi, bu mərhələdə də dairəvi evlər arakəsmə divarla iki hissəyə bölünərək, bir tərəfindən təsərrüfat məqsədilə istifadə edilmişdir. Bəzi binalarda bu məqsədlə istifadə olunmuş düzbucaqlı artırmalar da olmuşdur. Binaların tikintisində istifadə olunan kərpiclərin ölçüləri 40 x 20 x 10 sm- dir. Binalar birinci mərhələdə olduğu kimi, ikiqatlı və dördkünc formalı sobalarla, həmçinin düzbucaqlı ocaq qurğuları və dairəvi manqallarla qızdırılmışdır. Ola bilsin ki, II Kültəpədəki düzbucaqlı ocaqlar bir qatlı dördkünc sobaların qalıqları olmuşdur. II Kültəpədə dördkünc formalı ocaqların yaxınlığında mərkəzi hissəsi antropomorfik heykəl təsvirləri ilə tamamlanan nalşəkilli ocaq qurğuları aşkar olunmuşdur. Demək olar ki, bütün evlərdə aşkar edilən nalşəkilli ocaq qurğularının yerləşdirilməsi üçün, bəzən dördkünc formalı səkilər düzəldilmişdir. Bəzi hallarda isə nalşəkilli ocaq qurğularına dairəvi manqalların yaxınlığında da rastlanır. Evlərin gillə suvanmış döşəmələrində bəzən həsir qalıqları aşkar olunmuşdur. Ərzaq ehtiyatı təsərrüfat küplərində, yaxud bu məqsədlə qazılmış quyularda saxlanmışdır. I Kültəpə, Göytəpə və Yanıqtəpədə təsərrüfat küpləri 101 yerə basdırılmış vəziyyətdə aşkar edilmişdir. Təsərrüfat quyuları adətən evlərin içərisində, bəzən isə həyətdə, binanın yaxınlığında qazılmışdır. Bu dövrdə, bütün kollektiv üçün nəzərdə tutulan ümumi ərzaq anbarları da olmuşdur. Babadərviş yaşayış yerində kiçik bir sahədə 25 təsərrüfat quyusunun aşkar edilməsi, bununla bağlıdır. Ətrafda tikinti qalıqlarına rast gəlinmədiyindən, ehtimal etmək olar ki, anbarın üzəri yüngül örtüyə malik olmuşdur. Kür-Araz mədəniyyətinin ikinci mərhələsinin arxitekturası Urmiya hövzəsinin abidələrində kifayət qədər öyrənilməmişdir. Quruçay və Köndələnçay vadisində bu mərhələyə aid tikinti qalıqları Qaraköpəktəpədən aşkar olunmuşdur. Burada dairəvi formalı binaların yalnız təməli qalmışdır. Binaların divarları qaba yonulmuş qaya parçalarından və çay daşlarından tikilmişdir. Ola bilsin ki, divarların yuxarı hissəsi çiy kərpiclərdən hörülmüşdür. Təbəqədə xeyli miqdarda çiy kərpic qalıqlarının aşkar olunması bununla bağlıdır. Qaraköpəktəpə yaşayış yerinin maraq doğuran cəhətlərindən biri, bu binaların yaxınlığında daş döşənmiş sahənin qeydə alınmasıdır. Bu daş döşəmələrin, evləri birləşdirən ensiz küçə qalıqları olduğunu söyləmək olar. Kür-Araz mədəniyyətinin üçüncü mərhələsinə aid yaşayış binaları dairəvi və dördkünc planlıdır. Dairəvi planlı binalar Yanıqtəpədə aşkar olunmuşdur. Binalar daş təməl üzərində çiy kərpicdən tikilmişdir. Yanıqtəpə yaşayış yerində bir neçə tikinti dövrü ərzində mövcud olan 1 №- li binanın arxitekturası maraqlıdır. Bina iki sıra konsentrik divarla əhatələnmişdir. Onun divarları daş təməl olmadan, fiqurlu hörgü ilə tikilmişdir. Мüxtəlif ərzaq ehtiyatlarının saxlanması üçün anbar rolunu oynayan bina, uzun müddət öz funksiyasını itirməmişdir. Yanıqtəpənin aşağıdan dördüncü tikinti qatının bütün sahəsi bir-birinə sıx yerləşdirilmiş dairəvi planlı evlərlə örtülü olmuşdur. Binaların bəzisinin dördkünc artırmaları, bəzilərinin isə divarla məhdudlaşdırılmış kiçik həyətləri olmuşdur. Binaların hamısının içərisi demək olar ki, eyni quruluşa malikdir. Burada paltar və qabların qoyulması üçün taxçalara, ərzaq ehtiyatı üçün gil qablara və üzərində maye axıtmaq üçün novu olan uzun mətbəx skamyalarına rast gəlinmişdir. Hər bir evdə I Kültəpədən məlum olan ikiqatlı sobaların bənzərləri aşkar olunmuşdur. Binalar olduqca sıx yerləşdiyindən, onların arasında keçidə rast gəlinməmişdir. Ehtimal ki, giriş binaların damından olmuşdur. Yanıqtəpə yaşayış yerində güclü yanğından sonra tikilmiş müdafiə divarının qalıqları aşkar olunmuüşdur. Eni 4,6-5 m olan bu divar, yonulmamış qaba daşlardan tikilmişdir. Kür-Araz mədəniyyətinin son mərhələsinə aid müdafiə divarları Qaraköpəktəpə və Dairə yaşayış yerində də qeydə alınmışdır. Qaraköpəktəpənin üst tikinti qatında - birinci qazıntı sahəsində yonulmamış qaba daşlardan tikilmiş çoxotaqlı binanın qalıqları aşkar olunmuşdur. Şübhəsiz ki, belə binalar böyük patriarxal ailələr üçün nəzərdə tutulmuşdur. Dördkünc formalı binaların qalıqları I və II Kültəpələrin üst Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|