Microsoft Word Azerbaycan arxeologiyasi doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
108 dəyişir. Bu mərhələnin qabları yaxşı anqoblanmışdır. Bəzi qabların səthi yüngülcə cilalanmışdır. Ancaq belə qablar olduqca azlıq təşkil edir. Bikonus gövdəli, yaxud konusvari formalı kasalar bu etapda geniş yayılmışdır. Bu dövrün çölməkləri əvvəlki mərhələnin eyni tipli qablarıyla bənzər olsalar da, onların formasında müəyyən dəyişiklik izlənilir. Мərhələnin sonuna yaxın qısa, silindirik boğazlı, şar gövdəli çölməklər meydana çıxır. Onların qulpları ağzının kənarında yerləşir. Konusvari gövdəli kasalar, vazatipli və bankatipli qablar formaca Eneolit keramikası ilə sıx bağlıdır. Onların bəzisində I Kültəpənin Eneolit keramikası üçün xarakterik olan şüyrələmədən istifadə edilmişdir. Üçüncü mərhələ üçün nazik divarlı məişət qabları xarakterikdir. Çəhrayı astar bu mərhələdə aradan çıxır, parıldayanadək cilalanmış qablar geniş yayılır. Bəzi qabların səthində cilalayıcı alətin izləri qalmışdır. Bu mərhələyə aid çölməklər formaca əvvəlki mərhələdən xeyli fərqlənir. Bəzi çölməklərdə əvvəlki mərhələ üçün xarakterik olan silindirik boğazlar yoxdur. Bu mərhələdə yuvarlaq- bikonus formalı çölməklər geniş yayılmışdır. Qulplar halqaşəkilli olub, başlıca olaraq qabların ağzının kənarında yerləşmişdir. Qabların dairəvi, yuvarlaq formalı batıqlar, relyef və həndəsi ornamentlə naxışlanması bu dövrün xarakterik xüsusiyyətidir. Bu baxımdan, Kür-Araz mədəniyyətinin tamamlayıcı mərhələsini əks etdirən Yanıqtəpə materialları diqqətəlayiqdir.Əldə olunan materiallar daşişləmə, sümükişləmə və toxuculuq kimi sənət sahələrinin də inkişaf etdiyini göstərir. 109 Şəkil 57. Eneolit (14-16, 18) və Erkən Tunc dövrünə aid metal məmulatı. 1-6, 8-18 – I Kültəpə; 7, 9-22 – II Kültəpə İlk Tunc dövründə Azərbaycanda metallurgiya və metalişləmə yüksək inkişaf səviyyəsində olmuşdur. Kür-Araz mədəniyyətinin erkən mərhələsinə aid təkmil metal əşyalar və metal emalı ilə bağlı olan kürələr hələ e.ə. IV minilliyin ortalarında dağ-mədən işinin və metalurgiyanın bir-birindən ayrıldığını göstərir. Lakin, Azərbaycanda indiyədək İlk Tunc dövrünə aid mədənlər aşkar edilməmişdir. Ehtimal ki, onlar sonrakı dövrlərin mədənləri tərəfindən dağıdılmışdır. Bu baxımdan, Naxçıvan ərazisində Vayxır mis yataqlarında aşkar olunan qədim mədənlər diqqəti cəlb edir. Burada, qədim mədənlərin ətrafından daş çəkiclər və gil qab parçaları tapılmışdır. II Kültəpə və Babadərvişin İlk Tunc dövrü təbəqəsindən aşkar olunan metaləritmə kürəsinin qalıqları metallurgiyanın yüksək inkişaf mərhələsini əks 110 etdirən yeni, süni üfürmə texnikasının tətbiq edildiyini göstərir. Süni üfürmədə hərarətin yüksəldilməsinə xidmət edən körük ucluqları II Kültəpə və Мişarçayda aşkar olunmuşdur. Yüksək temperaturun alınması və tənzim edilməsi qədim metallurqların iqtisadi imkanlarını artırmış, yataqların dərinliyində yerləşən sulfidli filizlərin əridilməsi üçün şərait yaratmışdır. II Kültəpənin İlk Tunc dövrü təbəqəsində metalişləmə emalatxanasının qalıqlarının aşkar edilməsi, metallurgiya və metalişləmə sənətinin ayrıca istehsal sahələrinə ayrıldığını göstərir. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanda metallurgiyanın yüksək inkişaf səviyyəsi heç də təsadüfi olmayıb, qonşu ölkələrdə bu sahənin tərəqqisi ilə bağlıdır. Çatal-Uyuk və Yarımtəpənin mədəni qatlarından e.ə. VII-VI minil- liklərə aid edilən filiz qalıqları, artıq bu dövrdə, şübhəsiz ki, filizin əridilmək üçün yaşayış yerlərinə gətirildiyini göstərir. Çatal-Uyukdan aşkar olunan filizin analizi göstərmişdir ki, o praktiki olaraq şlak qalığından başqa bir şey deyil. Qeyuksur vadisinin Eneolit abidələrinin tədqiqi göstərmişdir ki, metal əşyalar təbii mis külçəsindən deyil, filizdən əridilərək hazırlanmışdır. Burada metal əşyaların tökülməsi texnikası e.ə. V minillikdə mövcud olmuşdur. E.ə.V minilliyə aid filiz qalıqları Ovçulartəpəsi yaşayış yerində də aşkar olunmuşdur. II Kültəpənin XI tikinti qatından aşkar olunan bıçaq, yaxud xəncər tiyəsinin tədqiqi, onun ara qızdırmalarla döyülməyə məruz qaldığını göstərir. Bu, II Kültəpədə metalın təkrar emalı ilə bağlı kürələrin aşkar olunmasıyla da sübut olunur. Kür-Araz mədəniyyətinin ikinci mərhələsinə aid gil qəliblər bu dövrdə tökmə texnikasının yüksək səviyyədə inkişaf etdiyini göstərir. I Kültəpədən tunc baltalar tökmək üçün qəlibin aşkar edilməsi bu dövrdə ikitaylı qəliblərdə tökmə texnikasının mənimsənildiyini göstərir. I Kültəpə, Göytəpə və Babadərvişdən metal yarımfabrikatlar tökmək üçün qəliblərin tapılması, hazır metal məmulatının əsas istehsal mərkəzlərindən digər rayonlara yayıldığını göstərir. Şübhəsiz ki, metal əşyaların istehsalı ilə yüksək ixtisaslı ustalar məşğul olmuşdur. Belə ki, mürəkkəb konfiqurasiyalı baltalar və nizə ucluqları müəyyən vərdişlərə yiyələnmiş ustalar tərəfindən hazırlana bilərdi. İkinci və üçüncü mərhələyə aid metal əşyaların hazırlanmasında tökmə, döymə, kəsmə, burma, yastılama, prokat və digər texnoloji üsullardan istifadə edilmişdir. Мetallurgiya və metalişləmə sənətinin meydana gəlməsi və inkişafının xarakterinin müəyyən edilməsində İlk Tunc dövrü abidələrindən aşkar olunan metal əşyaların mühüm əhəmiyyəti vardır. Onlar balta, nizə, xəncər, əmək alətləri və müxtəlif bəzəklərlə təmsil edilmişdir. Azərbaycanda İlk Tunc dövrünə aid metal əmək alətləri hələlik I Kültəpədən məlumdur. I Kültəpədən aşkar olunan oraq üç yerə parçalanmışdır. Aypara formalı bu oraq mis və mışyak ərintisindən hazırlanmışdır. O, özünün arxaik forması ilə Cənubi Qafqaz və Yaxın Şərqin sinxron əmək alətlərindən Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|