Microsoft Word Azerbaycan arxeologiyasi doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
154 əlverişli ərazilərdə salınmışdır. İkinci qrup abidələr strateji cəhətdən və ticarət baxımından əlverişli mövqelərdə salınmışdır ki, bu da Orta Tunc dövründə ticarət əlaqələrinin insanların həyatında böyük rol oynadığını göstərir. Belə abidələr sırasına Şahtaxtı və Qızılburun yaşayış yerləri aid edilə bilər. Qeyd etmək lazımdır ki, Qızılburun və Şahtaxtı ərazisi indi də beynəlxalq ticarət yollarının qovşağında olmaqla böyük əhəmiyyət daşımaqdadır. Şübhəsiz ki, ərazinin əlverişli coğrafi mövqeyi qədim dövrlərdən insanların diqqətini cəlb etmişdir. Quruçay və Köndələnçay vadisinin abidələri də oturaq və yarımköçəri həyat üçün əlverişli ərazilərdə salınmışdır. Bu yaşayış yerləri başlıca olaraq, su mənbələrinin, bulaqların yaxınlığında yerləşmişdir. Onların bəzisində az da olsa mədəni təbəqə yığılmış, digərlərində isə heç yığılmamışdır. Sonuncular sırasına Naxçıvanda yerləşən Quyuludağ, Kərki, Kükü, Ağsal, Qazançı və digər abidələri də aid etmək olar. Orta Tunc dövrü abidələrinin tədqiqi bu dövrdə Azərbaycanda əhalinin oturaq və yarımköçəri həyat sürən tayfalardan ibarət olduğunu göstərir. Azərbaycanın cənub-şərq və şimal-şərqində yerləşən abidələrdə Orta Tunc dövrü təbəqəsinin az yığılması, yaxud heç yığılmaması tayfaların köçəri həyat tərzi ilə bağlı olmuşdur. Azərbaycanın bu rayonlarının maldarlıq üçün əlverişli olması buna müəyyən dərəcədə şərait yaratmışdır. Şimal-şərqi Azərbaycanda Orta Tunc dövrü abidələrinə az rast gəlinməsi də ehtimal ki, bununla bağlıdır. Orta Tunc dövrü iqtisadiyyatın sürətli inkişafı və tayfalararası münasibətlərin kəskinləşməsi ilə xarakterizə olunur. Bu dövrə aid yaşayış yerlərinin ətrafında müdafiə divarlarının çəkilməsi də bununla bağlıdır. Belə müdafiə divarları II Kültəpə, Qaraköpəktəpə, Üzərliktəpə, Göytəpə yaşayış yerlərində aydın şəkildə izlənmişdir. Bu dövrdə meydana çıxan, düşünülmüş planla inşa edilmiş yaşayış yerlərinin bir qrupu V.H.Əliyev tərəfindən ilkin şəhərlər kimi xarakterizə edilmişdir. Bu baxımdan II Kültəpə xüsusi diqqətə layiqdir. II Kültəpə yaşayış yeri Narınqala və onu əhatə edən yaşayış məskənindən ibarət olmaqla iki hissəyə bölünür. Narınqala yaşayış yerinin mərkəzində yerləşir. O, dördkünc bürc və kontrfoslarla möhkəmləndirilmiş möhtəşəm müdafiə divarı ilə əhatə edilmişdir. Yaşayış yerinin bu quruluşu cəmiyyətdə meydana gələn ictimai bərabərsizliklə bağlı olmuşdur. Əsilzadə, varlı ailələr Narınqalada, istehsalla məşğul olan əhali isə kənarda yaşamışdır. Ola bilsin ki, təhlükəli zamanlarda əhali Narınqalaya toplaşaraq, müdafiə olunmuşdur. Yaşayış yerində aşkar olunmuş binaların tədqiqi göstərir ki, onlar bir- birindən müəyyən məsafələrdə tikilmiş, bəzən düz, bəzən isə əyri küçələrlə ayrılmışdır. Qala divarının yaxınlığında, bir neçə yerdə küçələrdə daş döşəmənin qalıqları aşkar edilmişdir. Yaşayış yerində aşkar olunan 2, 3, 4 otaqlı evlər, ehtimal ki, varlı, əsilzadə ailələrə mənsub olmuşdur. 155 Narınqaladan kənarda böyük dulusçuluq emalatxanasının, metaləritmə ocaqlarının qalıqlarının aşkar olunması, II Kültəpənin mühüm sənətkarlıq mərkəzi olduğunu göstərir. Yaşayış yerindən tapılan Мisir pastasından hazırlanmış muncuqlar, uzaq ölkələrlə ticarət əlaqələrinin olduğuna işarədir. Мüdafiə divarı ilə əhatə olunmuş Narınqalanın meydana çıxması, Orta Tunc dövrü yaşayış yerlərinin xarakterik cəhətlərindən biridir. Lakin yaşayış yerlərinin hamısı geniş tədqiqatlarla öyrənilmədiyindən, ətraflı fikir söyləmək mümkün deyilidir. Narınqalanın mövcudluğu, cəmiyyətdə sosial bərabərsizliyin dərinləşdiyini, tayfa başçılarının müdafiə olunan binalarda yaşadığını göstərir. II Kültəpə yaşayış yerində aşkar olunan müdafiə divarı çay daşlarından hörülmüş, arası kiçik daşlarla doldurulmuşdur. Çiy kərpiclər bir neçə sıra düzülərək, gil məhlulla möhkəmləndirilmişdir. Tikintidə istifadə olunan çiy kərpiclərin ölçüləri 32 x 32 x 14; 38 x 38 x 12; 40 x40 x 15; 44 x 44 x 12 sm-dir. Мüdafiə divarının əhəmiyyətli yerləri, xüsusilə giriş qapısının ağzı daş bloklarla möhkəmləndirilmişdir. Narınqalanın divarı ümumi planda beşkünc formalı olub küncləri dəyirmiləşdirilmişdir . Qaraköpəktəpə yaşayış yerinin müdafiə divarı da eyni texnika ilə tikilmişdir. Divar yanlarda iri qaya parçalarından hörülmüş, onların arasına isə kiçik həcmli daşlar doldurularaq, gil məhlulu ilə bərkidilmişdir. Göytəpə və Üzərliktəpədə müdafiə divarı çiy kərpiclə tikilmişdir. Üzərliktəpənin müdafiə divarı daha yaxşı qaldığından, divardakı kərpiclərin ölçülərini tam müəyyən etmək mümkün olmuşdur. Onlar 38 x 38 x8; 40 x 40 x 8; 42 x 42 x 8; 46 x 46 x 8; 48 x 48 x 8 sm ölçülərindədir. Kvadrat formalı kərpiclər 7 sıra düzülərək, gil məhlulu ilə bərkidilmişdir. Orta Tunc dövrü yaşayış yerlərində aşkar olunan yaşayış binaları dördkünc formalıdır. Lakin onlar tikinti texnikasına görə bir-birindən fərqlə- nirlər. Naxçıvan-Urmiya qrupunun yaşayış binaları II Kültəpədə daha yaxşı öyrənilmişdir. Onlar daş təməl üzərində tikilmiş kərpic binalardan ibarətdir. Binaların döşəməsi gillə suvanmış, bəzi hallarda kərpiclə örtülmüşdür. Bəzi binaların içərisində təsərrüfat quyuları olmuşdur. Binaların bəzisinin içərisində soba tipli ocaqların olduğu müəyyən edilmişdir. II Kültəpədəki çoxotaqlı binalardan birinin içərisində daş büt və ortasında novu olan daş blok aşkar edilmişdir. Bu binanın içərisində aşkar olunan arxeoloji materiallar, onu ziyarətgah kimi xarakterizə etməyə imkan vermişdir. Digər binaların daxili quruluşu ilə bağlı ətraflı məlumat yoxdur. Üzərliktəpədə aşkar olunan dördkünc planlı evlər tikinti texnikasına görə fərqlənir. Ağacdan qurulan bu evlərin divarları qalın çubuqlardan düzəldilmiş və gillə suvanmışdır. Evin torpaq döşəməsi həsirlə örtülmüşdür. Araşdırmalar göstərir ki, bu tip evlərdən Üzərliktəpədə uzun müddət istifadə olunmuşdur. Azərbaycanın Orta Tunc dövrü abidələrinin tədqiqi göstərir ki, Naxçıvan- Urmiya qrupunun abidələri daha aydın stratiqrafiyaya malik olmaqla, bu dövrün bütün mərhələlərini ardıcıllıqla özündə əks etdirir. Bu regionda əhalinin uzun Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|