Microsoft Word Azerbaycan arxeologiyasi doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
158 liavis) sümükləri aşkar edilmişdir. Üzərliktəpənin heyvandarlığında başlıca yer iribuynuzlu heyvanlara məxsus olmuş, burada yarımköçəri maldarlıq hökmran mövqe tutmamışdır. Şübhəsiz ki, burada maldarlığın oturaq forması daha çox inkişaf etmişdir. Yaşayış yerlərindən aşkar olunan osteoloji materialların təhlili bu dövrdə xırdabuynuzlu heyvanların üstünlük təşkil etdiyini göstərir. II Kültəpədə aparılan tədqiqatlar zamanı qoyun (Ovis), keçi (Capra), inək, öküz (Bos taurus), donuz (Sus domestika), at (Equs Caballus) sümükləri aşkar olunmuşdur. Мaldarlığın inkişafı, əkinçiliyə nisbətən daha çox izafi məhsul əldə edilməsinə, sərvətin müəyyən qrup adamların əlində toplanmasına imkan yaratmışdır. Bu, son nəticədə əmlak bərabərsizliyinə gətirib çıxarmışdır. Tayfa başçılarına aid zəngin qəbirlərin meydana çıxması, şübhəsiz ki, bununla bağlıdır. Bu dövrdə heyvandarlığın müəyyən sahəsini də atçılıq təşkil etmişdir. Мuğanda Əliköməktəpəsindən aşkar olunan at sümükləri, atın hələ Eneolit dövründə əhliləşdirildiyini göstərir. Üzərliktəpə, II Kültəpə və Şahtaxtıdan xeyli at sümüyünün aşkar olun- ması, Qobustan rəsmlərində, Şahtaxtı və II Kültəpə boyalı qablarında atlı təsvirləri olması atçılığın yüksək inkişaf səviyyəsində olduğunu və qədim tayfaların həyatında mühüm rol oynadığını göstərir. Arxeoloji tədqiqatlar zamanı aşkar olunan dulusçuluq emalatxanasının qalıqları, dulus kürələri, gil qabların istehsalında tətbiq olunan əmək alətləri, müxtəlif formalı və naxışlı gil qablar Orta Tunc dövründə dulusçuluğun sənətkarlıqda başlıca sahələrindən biri olduğunu göstərir. Azərbaycanın Orta Tunc dövrü abidələrindən aşkar olunan arxeoloji materialların əksəriyyəti gil məmulatı ilə təmsil olunmuşdur. Gilinin rənginə, tərkibinə və bəzəmə texnikasına görə, onları bir-birindən fərqlənən iki böyük qrupa bölmək olar. Çəhrayı rəngdə bişirilmiş birinci qrup keramika məmulatı üçün boyama bəzəmələr xarakterikdir. Bu tip keramika Azərbaycan arxeologiyasında Boyalı qablar mədəniyyəti adı ilə tanınmışdır. İkinci qrup keramika boz və qara rəngli, bəzən basma naxışlı qablarla xarakterizə olunur. Bu tiplərin yayılma arealının nəzərdən keçirilməsi göstərir ki, boyalı qablar, başlıca olaraq, Naxçıvan-Urmiya qrupunun arxeoloji abidələri üçün xarakterik olmuşdur. Azərbaycanın digər regionlarında isə, əsasən ikinci qrupa aid etdiyimiz qara cilalı cızma və basma ornamentli qablar geniş yayılmışdır. Burada boyalı qablara az rast gəlinmişdir. Azərbaycanın Orta Tunc dövrü mədəniyyətinin formalaşmasının xarakterini müəyyən etmək üçün, hər iki qrupa daxil olan gil məmulatının ətraflı təhlil edilməsi vacibdir. Qeyd etdiyimiz kimi, Naxçıvan-Urmiya qrupunun arxeoloji abidələri, başlıca olaraq, boyalı qablarla xarakterizə edilir. Naxçıvan arxeoloji abidələrinin, xüsusilə II Kültəpənin stratiqrafiyasına əsasən, Orta Tunc dövrünün boyalı qabları 4 mərhələyə bölünmüşdür. İlk mərhələ üçün monoxrom boyalı qablar xarakterikdir. 159 II Kültəpənin Orta Tunc dövrü təbəqəsinin alt qatlarından bəlli olan bu tip qablar, qırmızı üzərinə qara rənglə çəkilmiş düz və dalğalı xətlərlə naxışlanmışdır. II Kültəpənin bu mərhələyə aid qabları küpə və badya tiplidir. Ağız kənarı geri qatlanan küpələrin boğazı qısa, gövdəsi qabarıq və simmetrikdir. Badya tipli qabların ağzı bir qədər içəri yığılmışdır. Gövdəsi çiyin hissədə qabarıq olub, oturacağa doğru getdikcə daralır. Bu mərhələ üçün xarakterik olan qablar Göytəpənin D təbəqəsində, Haftavantəpənin VI C, VI B təbəqəsində də aşkar olunmuşdur. Göytəpənin erkən mərhələyə aid D təbəqəsindəki qabların bir qrupu qırmızı üzərinə qara və ağ rənglərlə çəkilmiş ornamentlərlə naxışlanmışdır. Qırmızı boya üzərinə ağ rənglə çəkilmiş naxışlar II Kültəpə keramikasında da qeydə alınmışdır. İkinci mərhələ üçün daha təkmil və mürəkkəb kompozisiyalı boyalı qablar xarakterikdir. Onların başlıca ornamental motivləri dairələrlə tamamlanan sınıq xətlər, romb, üçbucaqların arasına çəkilən kiçik dairələr, bəzən isə insan, quş və heyvan rəsmlərindən ibarətdir. Bu motivdə naxışlanmış qablar Göytəpənin D təbəqəsində, Haftavantəpənin VI C, VI B təbəqəsində, I Kültəpənin üçüncü təbəqəsində, II Kültəpədə, Nəhəcir, Yaycı, Çalxanqala, Şahtaxtı və digər abidələrdən məlumdur. İkinci mərhələyə aid olan monoxrom boyalı qabların əksəriyyəti küpə, kasa və çölməklərlə təmsil olunmuşdur. Olduqca müxtəlif tipləri olan qablar narın qum qarışığı olan gildən hazırlanaraq, yaxşı bişirilmişdir. E.ə. II minilliyin ikinci rübündə boyalı qabların istehsalında böyük irəli- ləyiş nəzərə çarpır. Bu dövrdən etibarən, polixrom boyalı qablar geniş yayılmağa başlayır. Gil qablar yüksək bədii zövqlə bəzənməsi ilə fərqlənirlər. Naxışlar qabların gövdəsinin yuxarısını əhatə edən narıncı-sarı və ağ fon üzərinə, başlıca olaraq qara, qırmızı, bəzən isə qəhvəyi, ağ və yaşıl rənglə çəkilir. Polixrom boyalı qablar Cənubi Qafqazda və Azərbaycanda, başlıca olaraq Naxçıvan-Urmiya qrupunun arxeoloji abidələrindən aşkar edilmişdir. Azərbaycanın digər rayonlarında, Gürcüstanda polixrom qablar tək-tək nümunələrlə bəllidir. Bunun əksinə olaraq Şərqi Anadoluda polixrom qablar geniş şəkildə yayılmışdır. Bu mərhələ üçün xarakterik olan polixrom boyalı qablar I Kültəpədən, II Kültəpədən, Göytəpənin D və C təbəqələrindən, Haftavantəpənin VI və V təbəqəsindən, Dinkatəpənin IV təbəqəsindən aşkar olunmuşdur. Yaşayış yerlərindən başqa, polixrom boyalı qablar, həmçinin Naxçıvan ərazisindəki Şahtaxtı, Qızılburun və Naxçıvan nekropolundan da əldə edilmişdir. Bu mərhələyə aid boyalı qablar küpə, kasa, badya və çölməklərlə təmsil olunmuşdur. Qızılburun nekropolundan aşkar olunmuş küpə tipli qabların biri zəngin bəzəməsi ilə fərqlənir. O əsasən həndəsi ornamentlə naxışlanmışdır. Naxışlar başlıca olaraq aşağıdan və yuxarıdan düz xətlərlə məhdudlaşdırılmış torlu üçbucaqlardan ibarətdir. Üçbucaqların arasında boş qalmış sahəyə bir yerdə həndəsi fiqurlar, digər yerdə isə rəqs edən qadın və kişi şəkli çəkilmişdir. Qara Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|