Microsoft Word Azerbaycan arxeologiyasi doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
186 qalasında olduğu kimi, burada da arxeoloji materiallara rast gəlinməmişdir. Ehtimal ki, qaladan daimi yaşayış yeri kimi deyil, təhlükə yarandıqda müdafiə məqsədilə istifadə edilmişdir. Çalxanqala üzəri yastı olan sıldırım qayalığın cənub tərəfində tikilmiş, yalnız bir divardan ibarətdir. Yaşayış yerinin bu hissəsi təbii cəhətdən müdafiə olunmadığından, müdafiə divarına ehtiyac duyulmuşdur. Şərq-qərb istiqamətində olan bu divarın uzunluğu, təqribən 350- 360 metrdir. Divarın qərb ucu yüksək bir qayalıqla, şərq ucu isə sıldırım qayalıqla birləşir. Qala divarı düz biçimdə deyil, yerin relyefinə uyğun olaraq inşa edilmiş, içəridən və çöldən çıxıntılarla möhkəmləndirilmişdir. Divarın qalınlığı 2,3-2,7, hündürlüyü isə 2,5-2,7 metr arasındadır. İlk dövrlərdə divarın daha hündür olduğu güman edilir. Çalxanqala müdafiə divarının ən mühüm xüsusiyyəti, divarların müəyyən məsafədə xaricə və içəriyə doğru çıxıntılı biçimdə inşa edilməsidir. Qalanın biri cənub-qərbdə, digəri isə cənub-şərqdə olan iki qapısı vardır. Cənub-qərbdəki qapının eni 2,4-2,5, hündürlüyü isə 3,1 metrdir. Qapının üzəri bütöv bir sal daşla qapalı olmuşdur. Qapı girişi hər iki tərəfdən kontrforslarla möhkəmləndirilmişdir. Qala divarının iç tərəfində divara birləşən üçotaqlı bir binanın qalıqları var. Düzbucaqlı formada olan binaların divarının qalınlığı 1- 1,2 m arasındadır. Qala divarlarının cənub tərəfində, təpənin ətəyində də dördkünc planlı evlərin qalıqları vardır. Daş təməl üzərində tikilən bu binaların içərisi torpaqla dolmuşdur. Ola bilsin ki, onların üst hissəsi çiy kərpicdən inşa edilmişdir. Arxeoloji materiallara rast gəlinmədiyindən və arxeoloji qazıntı işləri aparılmadığından, Çalxanqalanın dövrünün müəyyənləşdirilməsi, olduqca çətinləşir. Qala divarlarını hələlik e.ə. II minilliyin ortalarına və ikinci yarısına aid etmək olar. Bununla bağlı aşağıda geniş məlumat verəcəyik. Naxçıvan ərazisində yerləşən üçüncü tip yaşayış yerləri mövsümi xarakterlidir. Bu tip yaşayış yerləri sırasına I Kükü, II Kükü, Külüs, Qarnıyarıq, Şamlar yaşayış yerlərini aid etmək olar. Başlıca olaraq, Şahbuz rayonu ərazisində qeydə alınan bu yaşayış yerlərində həyat mövsümi xarakterli olduğundan, mədəni təbəqə az yığılmışdır. Yer səthində toplanan daş yığınları, hər halda, təməli daşdan olan tikintilərin olduğuna işarə edir. Lakin yaşayış yerlərinin bəzilərində tikinti qalıqlarına rast gəlinmədiyindən, onların planını müəyyən etmək mümkün deyildir. Dördkünc planlı tikinti qalıqlarına II Kükü yaşayış yerində rast gəlinmişdir. İri həcmli daşlardan inşa edilən bu evlərin sahəsi bəzən 35 m 2 - ə çatır. Böyüklüyünə görə bu evləri Çalxanqalanın ətəyində rast gəlinən binalarla müqayisə etmək olar. 187 Şəkil 84. Erkən Dəmir dövrünə aid boyalı qablar. 1, 2, 3, 5, 6 - Culfa, 4, 7, 8 - Qızılburun Bu yaşayış yerlərində aparılan yoxlama xarakterli araşdırmalar mədəni təbəqənin yığılmadığını göstərmişdir. Yerüstü materiallar yalnız gil qab parçalarından və daşdan hazırlanmış əmək alətlərindən ibarətdir. 188 Qarnıyarıq yaşayış yeri Şahbuz rayonunun Kolanı kəndi yaxınlığında, Naxçıvançayın sol sahilində, dağ silsiləsinin çaya doğru uzanan hündür çıxıntısı üzərində yerləşir. Мədəni təbəqə uzun müddət təbii aşınmaya məruz qaldığından tamamilə dağılmışdır. Yerüstü materiallar çəhrayı və boz rəngli gil qab parçalarından, daşdan hazırlanmış əmək alətlərindən ibarətdir. Şəkil 85. Kolanı nekropolunun Xocalı-Gədəbəy tipli silahları Yaşayış yerinin cənub tərəfində Kolanı nekropolu yerləşir. Nekropol iki terrasdan ibarət uzunsov, ensiz təpənin üzərində salınmışdır. Qəbirlər daş qutu tipli olub əsasən dördkünc, bəziləri isə oval formalıdır. Qəbirlər yanlarda iri sal 189 daşlarla qurulmuşdur. Bəzi qəbirlərin divarları çay daşları və qaya parçaları ilə hörülmüşdür. Onların üzəri bir neçə iri sal daşla qapadılmışdır. Kolanı nekropolunun qəbirləri üçün, başlıca olaraq, kollektiv dəfnlər xarakterikdir. Lakin, bəzi qəbirlərdə insan skeletinə rast gəlinməmişdir. Kolanı nekropolundan aşkar olunan arxeoloji materiallar Xocalı-Gədəbəy mədəniyyəti üçün xarakterik olan xüsusiyyətlərə malikdir. Şəkil 86. Qazxan nekropolunun Xocalı-Gədəbəy tipli keramikası (Şərur rayonu) II Sarıdərə nekropolu kəşfiyyat xarakterli tədqiqatlarla öyrənilmişdir. III Sarıdərə nekropolu ikincidən şərq tərəfdə, Quruçay vadisinin sağ kənarında yerləşir. Bu nekropoldakı qəbirlərin yeddisi V.B.Baxşəliyev tərəfindən tədqiq edilmişdir. Qəbirlər daş qutulardan ibarət olub, yanlarda iri sal daşlarla qurulmuş, üzəri daş plitələrlə örtülmüşdür. Bəzi qəbirlərin divarları çay daşları ilə hörülmüşdür. Nekropoldakı bütün qəbirlər üçün kollektiv dəfnlər xarakterik olmuşdur. Qəbirlərin birində it skeleti, ikisində isə dələ kəlləsi aşkar olunmuşdur. Şübhəsiz ki, bu, həmin heyvanlara olan inamla bağlı olmuşdur. Tədqiq edilmiş qəbirlərdən Xocalı-Gədəbəy mədəniyyəti üçün xarakterik olan gil qablar və xeyli 190 tunc əşya aşkar olunmuşdur. Tapılmış materiallar e.ə. XII- X əsrlərə aid edilmişdir. Haqqıxlıq nekropolu Şahbuz rayonunun Külüs kəndi yaxınlığında, Külüs çayının sol sahilində, hündür təpənin üzərində yerləşir. Nekropolda 1979- cu ildə V.H.Əliyev və A.Q.Seyidov tərəfindən kəşfiyyat xarakterli tədqiqat işləri aparılmışdır. Nekropoldakı qəbirlər daş qutu tiplidir. Qəbirlərin divarları müxtəlif tikinti texnikası ilə inşa edilmişdir. Onların bəzisinin divarları sal daşlarla qurulmuş, bəzisininki isə iri qaya parçalarından hörülərək, üzəri böyük sal daşlarla qapadılmışdır. Qəbirlər, başlıca olaraq, yamacda yerləşdiyindən təbii aşınma nəticəsində üzə çıxmış və dağılmışdır. 1990- cı ildə bu nekropoldakı qəbirlərin ikisi V.B.Baxşəliyev tərəfindən tədqiq edilmiş və dağıdılmış qəbirlərin materialları toplanmışdır. Tədqiq edilmiş qəbirlərdə kollektiv dəfn adəti qeydə alınmışdır. Aşkar edilən gil məmulatı Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinin xarakterik xüsusiyyətlərini özündə əks etdirir. Arxeoloji materiallara əsasən, nekropolu e.ə. II minilliyin sonu - I minilliyin əvvəllərinə aid etmək olar. Bayəhməd nekropolu Culfa rayonunun Bayəhməd kəndindən cənub- qərbdə yerləşir. Nekropol hündür təpənin dağ çayına enən yamacındadır. Tikinti işləri görülən zaman təsadüfən aşkar olunan nekropolda 1989-1991- ci illərdə V.B.Baxşəliyev tərəfindən tədqiqat işləri aparılmış və dörd qəbir abidəsi öyrənilmişdir. Qəbirlər daş qutu tipli olub, yanlarda iri sal daşlarla qurulmuş, üzəri böyük yastı daşlarla örtülmüşdür. Qəbirlər üçün kollektiv dəfn adəti xarakterik olmuşdur. Aşkar edilmiş gil məmulatı, tunc silah və bəzək əşyaları Xocalı-Gədəbəy mədəniyyəti üçün xarakterikdir. Arxeoloji materiallara əsasən, nekropolu e.ə. I minilliyin əvvəllərinə aid etmək olar. Bayəhməd kəndi yaxınlığında ikinci nekropolun yeri təyin edilsə də, orada tədqiqat aparılmamışdır. Bu nekropoldan yerli əhali tərəfindən toplanan tunc əşyalar e.ə. I minilliyin əvvəlləri üçün xarakterikdir. Culfa nekropolu dəmir yolu çəkilərkən,1939-1940-cı illərdə dağıdılmışdır. Bu nekropolun materialları, hazırda Gürcüstan Dövlət Tarix Мuzeyində saxlanılır. V.H.Əliyev tərəfindən nəşr olunan həmin materiallar e.ə. XIII- IX əsrlərə aid edilir. Xalı-Keşan nekropolu Ordubad rayonunda Sabikənd yaxınlığında, Xaraba-Gilanın qərb tərəfində yerləşir.Nekropol üçün qurbangahları olan daş qutu tipli qəbirlər xarakterikdir. Nekropolun tədqiqi zamanı çəhrayı və boz rəngli keramika məmulatı, tunc silah və bəzək əşyaları aşkar olunmuşdur. Bəzi qəbirlərin kompleksində rastlanan boyalı qablar Boyalı qablar mədəniyyətinin son dövrü üçün xarakterikdir. Xaraba-Gilan ərazisində yerləşən Мərdangöl nekropolundakı qəbir abidələrinin quruluşu Xalı-Keşanla bənzərdir. Qəbir abidələrinin tədqiqi zamanı aşkar edilmiş keramika boz və çəhrayı rəngli qablarla təmsil edilir. Boya ilə naxışlanmış qablar azdır. Tədqiqatlar zamanı, həmçinin, dəmir əşyaların Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|