Microsoft Word Azerbaycan arxeologiyasi doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
201 Şəkil 92. Sarıtəpə yaşayış yerinin materialları mədəniyyəti üçün xarakterik olan arxeoloji material vermişdir. Aşkar edilmiş arxeoloji komplekslər dördkünc formalı evlər, təsərrüfat quyuları, təsərrüfat küpləri, müxtəlif məişət əşyaları, gil möhürlər, manqallar, tuncdan ox ucluqları, öküz heykəlciyi və dəmir məmulatından ibarət maddi-mədəniyyət nümunələri ilə xarakterizə olunur. Babadərviş qəbirləri. Babadərvişdə, IV yaşayış yerində Son Tunc və Erkən Dəmir dövrünə aid dörd qəbir tədqiq edilmişdir. Qəbirlərdən tunc bilərzik, müxtəlif qablar aşkar edilmişdir. Qəbirlər Q.S.İsmayılov və V.H.Əliyev tərəfindən tədqiq olunmuşdur. 202 Töyrətəpə yaşayış yeri Qazax rayonunun Göyçəli kəndi yaxınlığındadır. Çoxtəbəqəli yaşayış yerində Neolit, Eneolit və Tunc dövrünə aid mədəni təbəqə aşkar edilmişdir. Töyrətəpənin üst mədəni təbəqəsi Xocalı-Gədəbəy mədəniyyəti üçün xarakterik olan arxeoloji material vermişdir. Qazıntılar zamanı gillə suvanmış toxuma divarlı tikinti qalıqları, dördkünc formalı qurğular, gil möhürlər və müxtəlif formalı gil qablar aşkar olunmuşdur. Töyrətəpə yaşayış yerində rast gəlinən keramika məmulatının bir qismi basma naxışlıdır. Şamxor rayonunun Seyfallı kəndi yaxınlığındakı yaşayış yeri 1939- cu ildə Y.İ.Hümmel tərəfindən kəşfiyyat xarakterli tədqiqatlarla öyrənilmişdir. Tədqiqatlar nəticəsində dən daşları, obsidian alətlər və qara rəngli gil qab parçaları aşkar olunmuşdur. Yaşayış yeri e.ə. II minilliyin sonu, I minilliyin əvvəllərinə aid edilir. Yastıtəpə yaşayış yeri Qazax rayonunda, Ağstafa dəmiryol stansiyasından 1 km şimal-qərbdə, çox da hündür olmayan təpə üzərində yerləşir. 1957-1961-ci illərdə burada aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı xeyli miqdarda gil qab parçaları, dən daşları, gil möhürlər və təsərrüfat küpələrinin qalıqları əldə edilmişdir. Yastıtəpə yaşayış yerinin boz və qara rəngli keramikası Xocalı- Gədəbəy mədəniyyəti üçün xarakterikdir. Aşkar olunmuş arxeoloji materiallar əsasında, yaşayış yeri e.ə. I minilliyin əvvəllərinə aid edilmişdir. Qazax rayonu ərazisində yuxarıda göstərilən yaşayış yerlərindən başqa Nadirbəytəpəsi, Göyərçintəpə, Arançıtəpələri və s. abidələr də qeydə alınmış, lakin, Nadirbəytəpəsi istisna olmaqla, qalanları arxeoloji tədqiqatlarla geniş öyrənilməmişdir. Gədəbəy bölgəsinin arxeoloji abidələrinin bir qismi qəbir abidələri ilə təmsil olunmuşdur. Onlar, başlıca olaraq, kurqanlar və daş qutularla təmsil olun- muşdur. Kurqanlara Xaçbulaq və Bayan kəndi yaxınlığında rast gəlinmişdir. Xaçbulaq kurqanları Daşkəsən rayonunda, Qoşqarçayın yuxarısında yerləşir. H.P.Kəsəmənli bu kurqanları 3 qrupa bölür: 1. Kollektiv dəfnlərlə xarakterizə olunan kurqanlar; 2. Tək qəbirli kurqanlar; 3. Ağac örtüklü kurqanlar. 1960-cı ildən başlayaraq arxeoloq H.P.Kəsəmənli tərəfindən kollektiv dəfnlərlə müşayiət olunan kurqanların bir qismi tədqiq edilmişdir. 1 №-li kurqanın hündürlüyü 3,05 m olmuşdur. Kurqan əsasən torpaqdan düzəldilmişdir. Burada 37 qəbir aşkar olunmuşdur. Onların əksəriyyəti daş qutu tipli olmuşdur. Bütün bu qəbirlər Son Tunc dövrünə- e.ə. XIII-XII əsrlərə aid edilmişdir. 2 №-li kurqan Qoşqarçayın sağ sahilində, 1 №-li kurqandan 100 m cənubda yerləşir. Burada 1962-ci ildə qazıntı işləri aparılmışdır. Kurqanın diametri 15, hündürlüyü 1,55 m olmuşdur. E.ə. XIII-XII əsrlərə aid edilən kurqandan 9 qəbir aşkar edilmişdir ki, onlardan da 7-si daş qutu tipli olmuşdur. 203 Şəkil 93. Xaçbulaq daş qutularının materialları 3 №-li kurqanın diametri 15, hündürlüyü 1,6 m olmuşdur. Kurqan «Pristavlıq» adlanan ərazidə aşkar olunmuşdur. Bu kurqan da e.ə. XIII-XII əsrlərə aid edilmişdir. Kurqan üçün kollektiv dəfn xarakterik olmuşdur. 4 №-li kurqan 1901-ci ildə E.A.Resler tərəfindən tədqiq olunmuşdur. Qora-Persaqa adlanan kurqan Qoşqarçayın sağ sahilində, Bayan kəndinin cənubunda yerləşir. Kurqanın altında olan 18 qəbirdən 15-i daş qutu tipli olmuşdur. Daş qutuların hamısı qapaq daşları ilə örtülmüşdür. Qəbirlərin bəzisinin dibinə ağ rəngli gil, bəzisinə isə çınqıl döşənmişdir. Daş qutuların içərisi qumla doldurulmuşdur. Buradakı 2 №-li qəbirdə yanmış sümük, kül və 204 kömürlə dolu olan gil qaba (urna) rast gəlinmişdir. Skeletlər bükülü vəziyyətdə, böyrü üstə, ya da üzü üstə basdırılmışdır. Xaçbulaq kəndinin ətrafında «Çoban Abdulla yurdu» adlanan ərazidə diametri 15-20, hündürlüyü 1,5-2,5 metr olan qrup halında kurqanlar yerləşir. Onlardan birində aparılan qazıntılar zamanı 2 daş qutu qəbirdə sağ böyrü üstə uzadılmış, bükülü vəziyyətdə olan skeletlər və arxeoloji materiallar aşkar olunmuşdur. Kurqan e.ə. XII-XI əsrlərə aid edilmişdir. H.P.Kəsəmənli tərəfindən ikinci qrupa aid edilən, tək dəfnlə xarakterizə olunan kurqanlara Xaçbulaq, Çovdar, Seyidkənd və Balçılıda rast gəlinmişdir. Bu qrupa aid kurqanlar E.A.Resler və İ.М.Cəfərzadə tərəfindən tədqiq edilmişdir. 1938-ci ildə İ.М.Cəfərzadə tərəfindən 2 kurqan öyrənilmişdir. Daşkəsən rayonunun Seyidkənd yaxınlığında olan kurqanların daş qutuları böyük sal daşlardan qurulmuşdur. Burada 1901-ci ildə E.A.Resler tərəfindən tək dəfnlərlə xarakterizə olunan 4 kurqan öyrənilmişdir. Onların üçü daş qutu tipli, biri ağac örtüklü torpaq qəbir olmuşdur. E.A.Resler qeyd edir ki, bu qəbirlər xalq arasında «qəbri-ur-rus» (nəhənglər qəbiri) adlanır. O, bu ərazidə bir neçə belə «nəhənglər» qəbrinə rast gəldiyini yazır. Daş qutuların ikisinin döşəməsinə də daş piltələr döşənmişdir. Seyidkənd kurqanlarında oturmuş vəziyyətdə skeletlər də aşkar olunmuşdur. Seyidkənd daş qutularının Xocalı-Gədəbəy mədəniyyəti üçün xarikterik olan keramikası qara rəngli, gövdəsinin yuxarısında böyük novlarla naxışlanan, qaba hazırlanmış qablardan ibarətdir. Balçılıda 1901-ci ildə E.A.Resler tərəfindən tək qəbirlərlə xarakterizə edilən bir neçə kurqan qeydə alınmışdır ki, onlardan da üçü tədqiq edilmişdir. Birinci kurqanın hündürlüyü 2,75, ikincininki isə 2,10 metr, birinci kurqandakı qəbrin uzunluğu 2,74, eni 1,00, dərinliyi 1,66 metr olmuşdur. E.A.Resler apardığı tədqiqatlardan belə nəticəyə gəlinmişdir ki, kurqanların ən aşağı hissəsində - əsas qəbirdə ölən adamın atı, silahı, qəbir avadanlığı ilə, ondan üst qatda vəhşi və ev heyvanları, öz sahibkarına qulluq edən qullar dəfn edilmişdir. Yuxarı qatda tonqal yandırılmış, oraya daş tökülmüş və kurqan düzəldilmişdir. Xaçbulaq kurqanlarının materialları Gədəbəy və Gəncəçay zonasında gil məmulatının formasında mövcud olan ümumiliyi müəyyən etməyə imkan verir. Daşkəsən nekropolunun daş qutu tipli qəbirləri bir sıra xüsusiyyətləri ilə fərqlənir. Burada uzadılmış vəziyyətdə dəfn adətindən tutmuş, kəllənin altına kasa qoyulmasına, kollektiv dəfn, kəlləsiz dəfn etməyə qədər müxtəlif dəfnlərə, həmçinin küllə doldurulmuş qablara-urnalara da rast gəlinmişdir. Dəfn edilmiş skeletlərin bəzisi qeyri-adi böyüklükdə (uzunluğu 2,13 m) və uzunbaşlı olmuşdur. Qəbirlərdən boz rəngli, konnelyur naxışlı və sadə qablar aşkar olunmuşdur. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|