Microsoft Word Azerbaycan dili haqqinda doc
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MÜAS R AZ ƏRBAYCAN ƏD ƏB D L N N NORMALARI 1. FONET K NORMA 2. LEKS K (LEKS K- SEMANT K) NORMA 3 . QRAMMAT K NORMA
- FONET K NORMA Dilin fonetik norması
- LEKS K NORMA Leksik normanın
- D L M ZD Ə ÖZ ƏLL ƏŞM Ə MEY LL ƏR Dildə alınma sözlərin əvəzinə milli sözlərin işlədilmə meyli öz əll əşm
19 MÜAS R AZƏRBAYCAN ƏDƏB D L N N NORMALARI 1. FONET K NORMA 2. LEKS K (LEKS K- SEMANT K) NORMA 3 . QRAMMAT K NORMA 1. Dilimizin dialekt və ya şivələrinə məxsus normalardan və xalq danışıq dilindəki qeyri-mükəmməl normalarından fərqlənir. 2. Sabiq, mükəmməl normalardır. Onlar müəyyən tarixi təkamülün məhsuludur. 3. Orfoqrafik və orfoepik normalar fonetik və qrammatik normalar əsasında formalaşır. 4. Azərbaycan dili iltisaqi quruluşa malikdir: sözlər ahəng qanununa tabe olur, şəkilçilər sözün sonuna qoşulur, cümlə qrammatik kateqoriyalarla təşkil olunur. 5. Ədəbi dilin normaları bütövlükdə bir sistem şəklindədir, ancaq hər bir normanın müstəqilliyi də vardır. 6. Dilimizin fonetik, leksik, qrammatik, orfoepik və orfoqrafik normaları normativ qrammatikalarda, dərslik və lüğətlərdə əks olunur. 20 FONET K NORMA Dilin fonetik norması həm orfoepik, həm də orfoqrafik normanı birləşdirir. I Sözün ədəbi dildəki tələffüz qaydası orfoepik norma adlanr. II Sözün ədəbi dildəki yazılış qaydası orfoqrafik norma adlanır. 1. Hər iki norma dilin fonetik quruluşu, xüsusilə də ahəng qanunu ilə müəyyən edilir. Fonetik normada dəyişmə gec olur. 2. Dilimizin orfoepik və orfoqrafik normaları orfoepik və orfoqrafik lüğətlərdə ə ks olunmuşdur. 3. Sözlər ədəbi dildə düzgün tələffüz edilmədikdə və ya düzgün yazılmadıqda fonetik norma pozulur. 4. Elə sözlər var ki, onları tələffüz edildiyi kimi yazmaq və ya yazıldığı kimi tələffüz etmək səhvdir . 21 LEKS K NORMA Leksik normanın əsas şərti sözlərin dəqiq seçilməsi, ifadəli şəkildə və məna incəlikləri nəzərə alınmaqla işlədilməsidir. 1. Ədəbi dilin leksik normaları yazılı dildə və ya ş ifahi nitqdə hər bir sözün mənasına yaxşı bələd olmağı, onun düzgün və yerində işlətməyi tələb edir. 3. Dilimizin lüğət tərkibində əsl türk sözləri ilə yanaşı, həm formaca, həm də məzmunca türkləşmiş ərəb və fars mənşəli sözlər işlənir. 5. Dünyanın bütün ədəbi dillərində olduğu kimi, dilimizdə də leksik (leksik-semantik) normanın keyfiyyətini milli leksika təşkil edir. Alınma sözlərin forma və məzmunca milliləşməsi həmin leksik mühitdə gedir. 7. Milli leksika (əsl türk sözləri) ədəbi dildə daha fəaldır, dildə işlənmə tezliyi yüksəkdir. 9. Leksik norma funksional üslublara görə fərqlənir. Məsələn: bədii üslubda obrazlı sözlər işləndiyi halda, elmi üslubda terminlər üstünlük təşkil edir. 11. Sözdən düzgün istifadə ilə yanaşı, onun dəqiq və ifadəli olması, məna incəliklərinə diqqət yetirilməsi, sözlərin müvafiq sinonim variantlardan faydalanmaqla işlədilməsi nitq mədəniyyətinin tələblərindəndir. 2. Yazıda və ya nitqdə hər hansı bir söz düzgün və yerində işlədilməklə ədəbi dilin leksik norması pozulur. 4. Dilimizə Avropa dillərinə məxsus sözlərin daxil olması XIX əsrin sonu XX əsrin ə vvəllərində başlanıb. 6. Leksik normada dəyişkənlik fonetik və qrammatik normaya nisbətən daha tez olur. 8. Elə alınma sözlər var ki, ədəbi dilin müəyyən bir funksional üslubu üçün xarakterikdir. Məsələn: elmi üslubda işlənən terminlərin çoxu alınmadır. 10. Ədəbi dildə söyüşlərə, loru və kobud sözlərə yer verilmir. 12. Sözlərin əksəriyyətinin müstəqim mənası ilə bərabər məcazi mənası da var. 22 D L M ZDƏ ÖZƏLLƏŞMƏ MEY LLƏR Dildə alınma sözlərin əvəzinə milli sözlərin işlədilmə meyli özəlləşmə meyli adlanır. 1. Müasir Azərbaycan dilinin lüğət tərkibində 1960-cı illərdən başlayaraq özəlləşmə meyilləri başlayır. 3. Özəlləşmə üç yolla gedir: a) Hər hansı bir söz ustasının qədim mənbələrdən, xalq dilindən söz götürməsi yolu ilə; b) Cəmiyyətdə baş verən hadisələrlə bağlı sözlərin yaranması yolu ilə; c) türk dillərinin təsiri ilə. 5. Son vaxtlar bir sıra leksik vahidlər meydana çıxmışdır: çağdaş (müasir), durum (vəziyyət), qaynaq (mənbə). Belə leksik vahidlər dildə öz qeyri-türk mənşəli qarşılıqları ilə paralel işlənir və həmin sözlərin sinonimlik imkanlarını artırır. 2. Özəlləşmə dedikdə hər cür söz yaradıcılığı başa düşülmür. Bu daha çox mövcud olan alınma sözlərin işlədilməsi əleyhinə yönələn və məhz həmin sözlər üçün qarşılıq tapmaq cəhdindən ibarət olan prosesdir 4. Azərbaycanda alınma sözlərin türkləşdirilməsi prosesi əvvəllər də olmuş və bu günə qədər işlətdiyimiz sözlər belə yaranmışdır. Məsələn, qurultay, bildiriş, ildönümü. 6. Dili tərk etmiş türk mənşəli sözlərin yenidən qayıtması da özləşmə prosesinin təsiri ilə baş verir: ulu, dürlü, araşdırma; xalqımızın müstəqillik qazanması dilimizdə özləşmə prosesi üçün şərait yaratdı prosesi üçün şərait yaratdı. Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|