Biblioqrafiya
637
Çuxur Səd əyaləti Qərbi Azərbaycanın tarixi adıdır. Bəzi
mənbələrdə Çuxur Səəd kimi də yazılır. Mərkəzi İrəvan olan Çuxursəd
vilayəti Azərbaycanın dörd əyalətindən biri olmuş və aşağıda qeyd
olunan 8 inzibati hissəyə bölünmüşdür: 1. Naxçıvan- Arazın sol
sahilində. 2. Maku- Arazın sağ sahilində (Çaldıran çölü də bura
daxildir) 3. Zarozəbil- Göyçə gölünün cənubi-şərqi hissəsində Zərzəbil
adlı kənd. 4. Sədərək- İrəvandan Naxçıvana gedən yolun yarısındakı
Şərur nahiyəsində yerləşir. 5. Bayəzid - Türkiyə torpağında Ararat
dağının cənubunda yerləşir. 6. Şadilu - Kürdəsillidir. Ararat dağının
yaxınlığında yerləşir. 7.Əkrad-e Donboli- Türdilli yazıya malik bir ilin
(ərazi vahidi) bir hissəsi olmasını ehtimal etmək olar. 8. Məğazbord-
Arpçayın qərb tərəfində, İranın şimal qərbində son nöqtə hesab olunan
“Əfi” xarabalığının yaxınlığındadır.
Çəmbərək - Qərbi Azərbaycanın (indiki Ermənistan Respublikası)
Göyçə mahalı ərazisində rayon.
1937-ci il dekabrın 31-də yaradılıb. Həmin ilə qədər Dilican rayo-
nunun tərkibinə daxil olub. Rayon mərkəzi Ağstafaçay çayının qolu
olan Getik çayının sahilində yerləşən Qırmızıkənd (dəyişdirilmiş adı
Mixaylovka, Krasnoselk) qəsəbəsidir
Çəmbərək rayonunun ərazisində o vaxtlar cəmi iki erməni kəndi
vardı: Çəmbərək və Qoturbulaq. SSRİ dövründə isə erməniləri bu yer-
lərə köçürməklə daha üç erməni kəndi yaradıldı: Yeni Başkənd,
Martuni və Orconokidze.
1938-ci ildə Azərbaycanın Gədəbəy rayonunun Köhnə Başkənd
kəndi də yenicə rayon statusu almış Çəmbərək rayonuna tabe edildi.
Çəmbərək rayonunun bir hissəsini də Qaraqoyunlu ərazisi təşkil
edir. Əsas hissəsi Çəmbərək rayonunun tərkibinə daxil olan Qaraqoyun-
lu dərəsi Dilican dərəsi ilə Soyuqbulaq yaylasının arasında yerləşir. Çar
Rusiyası dövründə buralar da Gəncə (Yelizavetpol) quberniyasının
Qazax qəzasına daxil olub.
Çəmbərək rayonu Murğuz və Şahdağ silsilələri ilə əhatə olunub.
Adatəpə (h.2427m), Çaldaş (h.2743m), Qoşadağ (h.2901m) zirvələri də
rayonun ərazisində yerləşir.
1988-ci ilə qədər azərbaycanlıların yaşamada davam etdikləri və
həmin il tərk etməyə məcbur olduqları yaşayış məntəqələri: Çil,
Ardanış, Şorca, Toxluca, Gölkənd, Çaykənd, Əmirxeyir, Bəryabad,
Yanıqpəyə, Ağbulaq, Cıvıxlı, Qaraqaya, Qırmızıkənd və s.
Azərbaycanın tarixi abidələri və toponimləri
638
Ermənistan SSR Ali Soveti Rəyasət heyətinin müxtəlif fərmanları
ilə rayon üzrə dəyişdirilmiş tarixi yer adları:
Əsl adı
Dəyişdirilmiş adı
Dəyişdirilmə
tarixi
Qırmızıkənd Krasnoselk
...
Başkənd Ardzvaşen 25.01.1978
Yanıqpəyə Meşəkənd 25.01.1978
Qoturbulaq Ttucur
...
Üçkilsə - Qərbi Azərbaycan (indiki Ermənistan Respublikası)
ərazisində rayon. Ağrı vadisi rayonu ərazisində rayon.
1930-cu il sentyabrın 9-da yaradılıb. 1945-i il martın 12-nə qədər
Vağarşapat rayonu, həmin tarixdən etibarən isə Eçmiədzin rayonu
adlandırılıb. Rayon mərkəzi respublika tabeli Üçkilsə (dəyişdirilmiş adı
Vağarşapat, Eçmiədzin) şəhəridir. Rayon mərkəzindən Abaran (Kasax)
çayı, Güney Azərbaycanla sərhəddindən isə Araz çayı axır.
1932-ci ilin inzibati bölgüsünə görə Üçkilsə rayonu ərazisində olan
kəndlərdən 52-də sırf azərbaycanlılar yaşayırdılar. Lakin Zəngibasar
rayonunun tez-tez yaradılıb ləğv edilməsi Üçkilsə rayonu da ərazi
dəyişikliyinə məruz qalıb.
1905-ci ilin iyunun 3-də Abaran, Şörəyel, Pəmbək və Aleksandro-
pol erməniləri Eçmiədzin (Üçkilsə) qəzasının Üşü kəndinə hücum edir,
iyunun 8-də müsəlmanlar kəndi tərk edirlər.
Ermənistan SSR Ali Soveti Rəyasət heyətinin müxtəlif fərmanları
ilə rayon üzrə dəyişdirilmiş tarixi yer adları:
Əsl adı
Dəyişdirilmiş adı
Dəyişdirilmə
tarixi
Üçkilsə Vağarşapat ...
Vağarşapat Eçmiədzin 12.03.1945
Aralıq Kolanlı Aralıq ...
Aralıq Yuxarı Kolanlı 03.01.1935
Hacıqara Haygeşat 03.01.1935
Hacılar Mrqastyan
03.01.1935
Molla Dursun
Şaumyan ...
Körpəli Arşaluys 03.01.1935
Biblioqrafiya
639
Aşağı Türkmənli Lusakyuğ 03.01.1935
Yuxarı Türkmənli Apaqa
03.01.1935
Yuxarı Əylənli Tsaxkunk
04.04.1946
Aşağı Əylənli Lenuqi
04.04.1946
Əlibəyli Atarbekyan
04.04.1946
Varmaziyar Arevşat 04.04.1946
Qəmərli Metsamor
15.07.1946
Yuxarı Qarxun
Crarat
04.04.1946
Aşağı Qarxun
Araks
15.07.1946
Qarğabazar Haykaşen 25.05.1965
Ağcaqala Tsaxqalanç
25.01.1978
Ayarlı Lernamerda
25.01.1978
Ayğırliç Aqnaliç 25.01.1978
Aşağı Zeyvə Arataşen 25.01.1978
Yuxarı Zeyvə Taronik
25.01.1978
Aşağı Xatınarx Qay
25.01.1978
Yuxarı Xatınarx Aknaşen 25.01.1978
Qaraqoyun Ferik
25.01.1978
Muğan Hovdameç
25.01.1978
Samağar Geğakert 25.01.1978
Üçkilsə (şəhər)
Üçkilsə - Qərbi Azərbaycanda (indiki Ermənistan Respublikası)
Ağrı vadisində (dəyişdirilmiş adı Ararat düzənliyi) yerləşən şəhər.
İrəvan
İrəvan - Qədim Azərbaycan torpağı. Bu gün Ermənistan Respub-
likasının paytaxtıdır.
1936-cı ilə qədər İrəvan şəhəri müxtəlif mənbələrdə Ərvan, Ervan,
Rəvan adlanmış həmin tarixdən etibarən isə ermənilər tərəfindən ad
dəyişdirilərək Yerevan adlandırılmışdır.
1918-1920-ci illərdə bu qədim türk şəhəri erməni daşnak
hökümətinin, 1920-ci ildən etibarən isə Ermənistan SSR-in paytaxtı
olmuşdur.
Azərbaycanın tarixi abidələri və toponimləri
640
Şörəyel mahalı - Qərbi Azərbaycan (indiki Ermənistan
Respublikası) ərazisində XX yüzilin sonlarına qədər əhalisinin əsas
hissəsini Azərbaycan türklərinin təşkil etdiyi tarixi mahal.
Şörəyel mahalının ərazisinin çox hissəsi hazırda Türkiyə ərazisin-
də yerləşir. Əhalisi bütünlüklə Azərbaycan türklərindən ibarət olmuş-
dur. Mahalın Rusiya tərəfindən işğal olunmuş hissəsi Ermənistan SSR
rayonlaşdırılarkən 3 inzibati rayona - Düzkənd, Agin və Ərtik rayonla-
rına bölünmüşdür.
Şəmşəddin - (dəyişdirilmiş adı Berd) Qərbi Azərbaycanda (indiki
Ermənistan Respublikası) Qazax-Şəmşəddil sultanlığı ərazisində rayon.
1930-cu il sentyabrın 9 da yaradılıb. Rayon mərkəzi Tovuzqala
(dəyişdirilmiş adı Berd) rayonudur. Şəmşəddin rayonunun ərazisi 824
kv km-dir. Rayonu Çəmbərək rayonu tərəfdən Murğuz dağları əhatə
edir.
Ermənistan SSR Ali Soveti Rəyasət heyətinin müxtəlif fərmanları
ilə rayon üzrə dəyişdirilmiş tarixi yer adları:
Əsl adı
Dəyişdirilmiş adı
Dəyişdirilmə
tarixi
Tovuzqala Berd
...
Vəligah Tsaxkavan 04.05.1939
Qulalı Haygedzor
04.05.1939
Qırğı Ardzvaberd
25.01.1978
Haqqım Varaqavan 25.01.1978
Ərikli (Sisyan)
Ərikli kəndi-Qərbi Azərbaycanın Qarakilsə (Sisyan) rayonunda
yerləşird
Ərtik - Qərbi Azərbaycanın (indiki Ermənistan Respublikası)
Şörəyel (Şirək+el) mahalı ərazisində rayon.
1930-cu il,sentyabrın 9 da yaradılıb. Rayon mərkəzi respublika
tabeli Ərtik şəhəridir.
Alagöz dağının böyük bir hissəsi və ən hündür zirvəsi (h. 4095 m)
Ərtik rayonu ərazisinə, digər hissələri isə Düzkənd rayonu və Talin
rayonunun ərazisinə düşür.
Biblioqrafiya
641
Ermənistan SSR Ali Soveti Rəyasət heyətinin müxtəlif fərmanları
ilə rayon üzrə dəyişdirilmiş tarixi yer adları:
Əsl adı
Dəyişdirilmiş adı Dəyişdirilmə
tarixi
Böyük Arixvəli Medz
Mantaş 03.01.1935
Kiçik Arıxvəli Pokr
Mantaş 03.01.1935
Haçakilsə Paros 03.01.1935
Paros Nahabedavan
30.01.1961
Kaftarlı Panik
01.06.1940
İmirxan Getapi
01.06.1940
Qasıməli Pemzaşen 02.03.1940
Mahmudcuq Nor
Qaynk
01.06.1940
Məscidli Tufaşen 31.05.1946
Armudlu Saralac
31.05.1946
Gözəldərə Gehadzor
05.07.1946
Gözəldərə Gehadir
31.05.1946
Qazançı Meğraşen 31.05.1946
Qıpçaq Ariç
31.05.1946
Qırxdəyirman Xnaberd 15.07.1946
Qulucan Spandaryan
31.05.1946
Səngürlü Hayrenyats
31.05.1946
Tomardaş Vardakar
31.05.1946
Gölqat Gehanist
15.07.1946
Kütniqışlaq Hovtaşen 15.07.1946
Yekənlər Arevşat 15.07.1946
Sarıbaş Haykasar
15.07.1946
Talıboğlu Lusakert
15.07.1946
Şirvancıq Lernakert
15.07.1946
Kiçik Pəri Anuşavan 07.05.1969
Ərtik (şəhər)
Ərtik - Qərbi Azərbaycanda (hazırda Ermənistan Respublikası) ən
hündür dağ olan Alagöz dağının Şimal-Qərb ətəyində yerləşən şəhər.
1945-i ildən respublika tabeli şəhərdir.
Azərbaycanın tarixi abidələri və toponimləri
642
Əştərək - Qərbi Azərbaycanda (indiki Ermənistan Respublikası)
Karbi mahalı ərazisində yerləşən rayon.
1930-cu il,sentyabrın 9 da yadadılıb. Rayon mərkəzi respublika
tabeli Əştərək (dəyişdirilmiş adı Aştarak) şəhəridir.
1948-1951-ci illərdə rayonun Talış, Təkiyyə, Uçan, Çadqıran,
İnəkli, Tülnəbi və s. kəndlərinin əhalisi zorla Azərbaycana köçürülüb.
Ermənistan SSR Ali Soveti Rəyasət heyətinin müxtəlif fərmanları
ilə rayon üzrə dəyişdirilmiş tarixi yer adları:
Əsl adı
Dəyişdirilmiş adı
Dəyişdirilmə
tarixi
Qızıldəmir Viskevaz
03.01.1935
İlançalan Artaşavan ...
Ağsu Dzorap
01.12.1949
İnəkli Antarut
01.12.1949
Maqda Lernarot
01.12.1949
Çadqıran Bazmavan
01.12.1949
Bazmavan Nor
Gexi
10.02.1962
Tulnəbi Saralanc
04.04.1946
Talış Aruç
11.11.1970
Əştərək (şəhər)
Əştərək - Qərbi Azərbaycanda (indiki Ermənistan Respublikası)
İrəvan şəhərindən Şimal-Qərbdə, Abaran (dəyişdirilmiş adı Kasax) çayı
(Araz hövzəsi) sahilində yerləşən şəhər. 1963-cü ildən respublika tabeli
şəhərdir.
Biblioqrafiya
643
Mündəricat
Tərtibçidən............................................................................................ 3
“Azərbaycanın tarixi abidələri və toponimləri”
adlı biblioqrafik göstəriciyə
rəy ....................................................... 5
Görkəmli şəxsiyyətlər tarixi və mədəniyyət abidələri haqqında ......... 8
“Daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin bərpası, qorunması,
tarix və mədəniyyət qoruqlarının fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi və
inkişafına dair 2014-2020-ci illər üzrə Dövlət Proqramı”nın
təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin Sərəncamı ....................................................................11
Rəsmi materiallar ............................................................................... 12
AZƏRBAYCANIN ARXEOLOJİ ABİDƏLƏRİ
Kitablar ............................................................................................... 20
Dövri mətbuatda, məcmuələrdə və kitablarda
dərc edilmiş məqalələr
Ümumi xarakterli məqalələr .............................................................. 45
Bakı şəhəri və bakıətrafı rayonların arxeoloji abidələri...................... 66
Qobustan abidələri ............................................................................. 73
Naxçıvan Muxtar Respublikasının arxeoloji abidələri ...................... 83
Şəki, Zaqatala, Balakən, Qax, Qəbələ və Oğuz rayonlarının
arxeoloji abidələri .............................................................................. 96
Qafqaz Albaniyasının paytaxtı – Qəbələdə aparılan
arxeoloji tədqiqatlar ......................................................................... 100
Aran rayonları (Ağcabədi, Ağdaş, Beyləqan, Bərdə, Şirvan,
Göyçay, Hacıqabul, İmişli, Kürdəmir, Mingəçevir, Neftçala,
Sabirabad, Salyan və Tərtər, Biləsuvar, Yevlax rayonlarının
arxeoloji abidələri) ........................................................................... 105
Mingəçevirdə aparılan arxeoloji tədqiqatlar .................................... 116
Gəncə-Qazax zonası (Qazax, Ağstafa, Daşkəsən, Gədəbəy,
Göy-göl, Naftalan, Samux, Şəmkir, Tovuz rayonlarının arxeoloji
abidələri) .......................................................................................... 120
Cənub zonası (Lənkəran, Astara, Cəlilabad, Lerik, Masallı,
Yardımlı rayonlarının arxeoloji abidələri) ....................................... 131
Azərbaycanın tarixi abidələri və toponimləri
644
Qərb zonası (Quba, Xaçmaz, Dəvəçi, Qusar, Siyəzən
rayonlarının arxeoloji abidələri ) ..................................................... 134
ŞİRVAN ZONASI (Ağsu, İsmayıllı, Şamaxı, Qəbələ
rayonlarının arxeoloji abidələri) ...................................................... 138
Şamaxıda aparılan arxeoloji tədqiqatlar .......................................... 142
Avtoreferat və dissertasiyalar .......................................................... 149
MEMARLIQ ABİDƏLƏRİ VƏ TOPONİMLƏRK
Kitablar. Ümumi xarakterli ədəbiyyat ............................................. 158
Kitablarda və dövri mətbuatda dərc olunan ümumi
xarakterli materiallar ........................................................................ 179
Bakı şəhəri və bakıətrafı rayonların tarixi memarlıq
abidələri və toponimləri.
Kitablar
..................................................................................... 206
Dövri mətbuatda ............................................................................... 213
Bakıətrafi kənd və qəsəbələrin tarixi abidələri və
toponimləri ...................................................................................... 243
Naxçıvan Muxtar Respublikasının memarlıq abidələri
və toponimləri.
Kitablar ............................................................................................. 257
Dövri mətbuatda .............................................................................. 263
Şimal bölgəsi (Şəki, Baləkən, Qax, Qəbələ, Oğuz
rayonlarının memarlıq abidələri və toponimləri)
Kitablar ............................................................................................. 281
Dövri mətbuat materialları ............................................................... 284
Şəki şəhərinin memarlıq abidələri və toponimləri ........................... 288
Aran zonası (Ağcabədi, Ağdaş, Beyləqan, Bərdə,
Biləsuvar, Şirvan, Göyçay, Hacıqabul, İmişli,
Kürdəmir, Neftçala, Sabirabad, Salyan, Ucar, Yevlax və Zərdab
rayonlarının memarlıq abidələri və toponimləri)
Kitablar ............................................................................................. 294
Dövri mətbuat materialları ............................................................... 300
Gəncə-Qazax zonası (Ağstafa, Daşkəsən, Gədəbəy, Goranboy,
Göy-Göl, Naftalan, Samux, Şəmkir, Tovuz rayonlarınınmemarlıq
abidələri və toponimləri)
Kitablar ............................................................................................. 309
Dövri mətbuat materialları ............................................................... 314
Gəncə şəhərinin memarlıq abidələri və toponimləri ........................ 321
Biblioqrafiya
645
Cənub zonası (Lənkəran, Astara, Cəlilabad, Lerik, Masallı,
Yardımlı rayonlarının memarlıq abidələri və toponimləri)
Kitablar ........................................................................................... 327
Dövri mətbuat materialları................................................................ 330
Qərb zonası (Quba, Qusar, Şabran, Siyəzən, Xızı rayonlarının
memarlıq abidələri və toponimləri)
Kitablar ............................................................................................ 335
Dövri mətbuat materialları ............................................................... 337
Dağlıq Şirvan bölgəsi (Ağsu, İsmayıllı, Şamaxı rayonlarının
memarlıq abidələri və toponimləri)
Kitablar ............................................................................................ 342
Dövri mətbuat materialları ............................................................... 344
Avtoreferatlar və dissertasiyalar ...................................................... 353
DAĞLIQ QARABAĞ: İşğal altında olan ərazilərimizin arxeoloji,
memarlıq, epiqrafik abidələri və toponimləri
Kitablar ............................................................................................ 358
Dövri mətbuat materialları
Ümumi məsələlər ............................................................................ 385
Ağdam rayonu ................................................................................. 407
Xocalı rayonu .................................................................................. 411
Şuşa rayonu ..................................................................................... 414
Laçın rayonu..................................................................................... 421
Xocavənd (keçmiş Martuni) rayonu ................................................ 424
Dünya əhəmiyyətli arxeoloji abidə - Azıx mağarası ....................... 425
Kəlbəcər rayonu ............................................................................... 429
Cəbrayıl rayonu ............................................................................... 432
Əsrlərin tarixi abidəsi – Xudafərin körpüləri ................................... 435
Füzuli rayonu ................................................................................... 438
Qubadlı rayonu ................................................................................ 443
Zəngilan rayonu ............................................................................... 446
Avtoreferat və dissertasiyalar .......................................................... 449
Qarabağın tarixinə aid Azərbaycan arxivlərində
saxlanılan əlyazmalar ...................................................................... 450
QƏRBİ AZƏRBAYCANIN tarixi abidələri və toponimləri
Kitablar ............................................................................................ 454
Kitablarda və dövri mətbuatda dərc olunan materiallar ................... 468
Azərbaycanın tarixi abidələri və toponimləri
646
EPİQRAFİK ABİDƏLƏR
Kitablar ............................................................................................ 494
Dövri mətbuat materialları ............................................................... 496
KÖMƏKÇİ GÖSTƏRİCİLƏR
Müəlliflərin əlifba göstəricisi .......................................................... 507
Sərlövhələrin əlifba göstəricisi ........................................................ 551
Biblioqrafiya
647
Azərbaycanın tarixi abidələri və toponimləri
Biblioqrafiya
Nəşriyyat redaktoru:
Mehriban Cəfərova
Sifariş № 37
Çapa imzalanmışdır: 05.12.2016
Tirajı: 300
Pulsuz
Azərbaycanın tarixi abidələri və toponimləri
648
Дизайнер: Мятанят Ялигызы
«Zərdabi-Nəşr» MMC Nəşriyyat Poliqrafiya müəssisəsi
Formatı 60x90 1/16. Həcmi 40,5 ç.v.Sifariş № 34.
iş (012) 498-79-62, mob. (050; 070) 344 76 01
e-mail: zerdabi_em@mail.ru
Dostları ilə paylaş: |