Юзцнун ян гцдрятли чаьларында Аьгойунлу дювлятинин яразисиня Кцрдян
жянубдакы Азярбайжан торпаглары, Дийарбякр, Шярги Kцрdцстан вя бир чох
башга вилайятляр дахил иди.
Аьгойунлу дювлятинин башлыжа дцшмяни Фатещ Султан ЫЫ Мещмет (1451-
1481) иди. Qara dənizin cənubundakı Трабзон yunan dövləti Османлы
Тцркийясиня гаршы Аьгойунлу дювлятинин мцттяфиги иди. Узун Щясян Трабзона
юз мцлкляри кими бахырды. Мящз буна эюря дя ЫЫ Мещмет 1461-жи илдя Узун
Щясяня гаршы мцщарибяйя башламаздан яввял Трабзон йунан империйасы
цзяриня гошун эюндярди. Узун Щясян бу империйаны мцдафия етди. Беляликля,
Аьгойунлу гцввяляри иля Османлылар арасында илк дюйцш Кюйлцщисар адлы йердя
баш верди. Дюйцш Узун Щясянин цстцнлцйц иля бится дя о, Османлыларла сцлщ
баьламаьа мяжбур олду вя бу иши Шяргдя илк дипломат гадын олан анасы Сара
Хатuнa щяваля етди. Сара Хатуn ЫЫ Мещметин дцшярэясинə ики мясяля иля:
Османлы Султаныны аьгойунлулар цзяриня щцжум етмяк фикриндян ял чякмясини
вя мцмкцн гядяр Трабзону фятщ етмяк фикриндян дюндярмяли иди. Лакин ЫЫ
Мещмет бу təklifлярин щеч бирини йериня йетирмяди. Trabzon 1461- cı il
oktyabrın 26 - da Türklər tərəfindən zəbt olundu. 1461-ci ildə Osmanlı
Türkiyəsi ilə Aqqoyunlu arasında Yassıcəmən sülhü bağlandı.
Узун Щясян Авропа юлкяляри иля, хцсусиля Венесийа республикалары иля
ялагяляри эцжляндирди.
1464-жц илдя Венесийа щюкумяти Aьгойунлу сарайына бир нечя дипломат
эюндярди ( Katerino Zeno, osofat Barbaro, Ambroco Kontarini və s.)
ХВ ясрин 60-70-жи илляриндя Венесийа дипломаты Амброжо Контарини
Османлыйа гаршы ямялиййат планыны Аьгойунлу падшащы иля разылашdırdı.
Нятижядя 1472- жи илин йазында Узун Щясянin göndərdiyi Мирзя Йусиф ханын
башчылыьы алтында Ярзинжандан Гараман истигамятиндя щцжум едяряк бир нечя
парлаг гялябя газанса да, Аралыг дянизиндя силащ-сурсат эятирян Венесийа
эямиляриня раст эялмяди. Beləliklə, Avropa dövlətləri ilə ttifaqı baş tutmadı.
1 август 1473-жц илдя Узун Щясян Малатйада Османлы ордусунун юн
дястялярини мяьлуб етди.
Лакин 10 эцн сонра 11 август 1473-жц илдя Отлугбели (Тяржан дюйцшцндя)
Османлы ордусу Аьгойунлу ордусуну эери отуртду. Буна сябяб Гярб
юлкяляринин Узун Щясяня вяд етдикляри одлу силащлары чатдырmамасы иди.
Beləliklə, ilkin vaxtlar təşəbbüsü ələ alsalar da Ağqoyunlular nəticə etibarilə
Osmanlı Türkiyəsinə uduzdu.
Buna baxmayaraq Uzun Həsən dövləti möhkəmləndirmək üçün həm Avropa
dövlətləri, həm də qonşu ərazılərlə, məsələn, Ərdəbil şeyxləri ilə (Cüneyd, Heydər)
və Şirvanşahlarla (I Xəlilulla, Fərrux Yassar) münasibətlər qura bilmişdir.
Uzun Həsənin ölümündən sonra (1478) oğlu Yaqub sultanın vaxtında (1478-
1490) Ağqoyunlu dövləti müəyyən qədər inkişaf etsə də 1490-cı ildən başlanan
sülalə mübarizələrində bir-birini əvəz edən Baysunqur, Rüstəm, gödək Əhməd,
Ə
lvənd, Muradın dövründə dövlət zəiflədi. Səfəvilərin zərbəsi nəticəsində 1501-ci
ildə süqut etdi.
28.Аьгойунлу дювлятинин зяифлямяси вя сцгуту
Узун Щясянин юлцмцндян сонра щакимиййятя Йагуб Мирзя (1478-1490)
эялди. Онун идарячилийи дюврцндя 1480-жи илдя Аьгойунлу ордусу Сяркярдя
Сцлейман бяй Бижаноьлу башда олмагла Османлы ордусуну мяьлуб етди.
Османлы султаны ЫЫ Бяйазид Йагуб Мирзядян сцлщ истямяйя мяжбур олду.
1480-жи ил Урфа йахынлыьындакы Аьгойунлу ордусу Мисир вя Сурийа султаны
Гайытбяйиn (1468-1496) qüvvələrin məğlub etdi.
Йагуб Мирзя Ширваншащ Фяррух Йасарын (1462-1500) гызы иля евляняряк
Ширванла ялагяляри мющкямляндирди. Лакин атасынын Ярдябил щакимиййятиня олан
мцсбят мейлиni горуйуб сахлайа билмяди. Беляликля, аьгойунлуларла Сяфявилярин
Ярдябил щюкмранлыьы арасында зиддиййятляр башланды.
1490-жы ил Йагуб Мирзянин юлцмцндян сонра щакимиййятя эялян оьлу
Байсунгурun (1490-1492) дюврцндя дювлят айры-айры феодал групларынын
ойунжаьына чеврилди. Илк вахтлар дювляти идаря едян Суфи Хялил (1490-1491) бцтцн
рягибляриня галиб эялди. Lакин Дийарбякр щакими Сцлейман бяй Бижаноьлу
1491-жи илin yayında Ван галасы йахынлыьында Суфи Xəlili məğlub etdi və o,
öldürüldü. Bicanoğlu hakimiyyəti ələ aldı. Lakin o, Baysunqura toxunmadı.
Ağqoyunlu dövlətini onun adından Əmir-ül-ümarə sifəti ilə idarə etməyə başladı.
Bu iдаря системи жидди наразылыьа сябяб олду. Naxçıvandakı Əlincə qalasına
salınmış Uzun Həsənin nəvəsi. Рцстям Мирзя 1492-жи илдя azad олду. Щямин
илин майында Бярдя йахынлыьында Байсунгур ордусу иля Рцстям Мирзянин
гошуну цз-цзя эялди вя бу дюйцш Рцстям Мирзянин гялябяси иля баша чатды.
Rüstəm Mirzə düşmənlərinə qarşı mübarizədə 1488-cı ildə Şirvanda
öldürülmüş Ərdəbil şeyxi Heydərin oğlu Sultanəlinin tərəfdarlarından istifadə
etdi. Hərçənd ki, 1494 –cü ildə Sultan Əlini öldürtdü. Бу дюйцшдян сонра
Байсунгур Ширвана, дайысы Фяррух Йасарын йанына гачдı. Rüstəm Тябриздя
щакимиййятя эялди (1492-1497). Oнун дюврцндя щярби яйанлара мисли
эюрцнмямиш сойургал пайланды. Бу идарячилик кючяри феодаллары гцввятляндирди
вя мяркязи щакимиййятя табе олмадылар. Baysunqur babası Fərrux Yassarın
köməyi ilə hakimiyyətə qayıtmaq istəsə də bu baş tutmadı. Байсунгур вя онун
мцттяфигляри 1493-жц илдя Ящяр йахынлыьында дюйцшдя юлдцрцлдц. Юлкядя
йаранмыш вязиййятдян истифадя едян vaxtilə Sultan II Mehmetin yanına qaçmış
Уьурлу Мящяммядин оьлу Эюдяк Ящмяд 1496-жы илдя Азярбайжана щцжум
етди. Султаниййя гялябясиндян сонра 1496-жы илин сонунда Нахчыван
йахынлыьында Эюдяк Ящмяд Рцстям Мирзянин гошунуну мяьлуб етди, özünü də
əsir ald
ı. Əhməd 1497-жи илдя Аьгойунлу тахтына чыхды. 7 ай щакимияййяти идаря
едян Эюдяк Ящмяд бир сыра верэи ислащатлары кечирся дя, 20-йя гядяр
мцкялляфиййятляри ляьв ется дя бу сийасят яйанлар тяряфиндян наразылыьа сябяб
олду вя 1497-жи илдя Исфащан йахынлыьында Эюдяк Ящмяд феодалларla
вурушмада юлдцрцлдц. Онун юлцмцндян сонра щакимиййят уьрунда yeni
мцбаризя башланды.