Microsoft Word Az?r Tarixi Cavablar az doc
Yüklə 0,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 37. Qaraba ğ xanlı ğı
qazanmışdır. Fətəli xanın ölümündən sonra hakimiyyətə Əhməd xan, sonradan Ş eyx Əli xan Quba xanı oldu. Şimali Azərbaycan ərazisində Lənkəran (Talış), Bakı, Gəncə, Dərbənd, Ş amaxı, Naxçıvan, rəvan xanlıqları da mövcud olmuşdur. Azərbaycanın cənubunda isə Qaradağ, Təbriz, Marağa, Ərdəbil, Urmiya, Xoy, Sərab, Maku xanlıqları yarnmışdır. Adların çəkilən xanlıqlardan əlavə, Kür və Araz çaylarının qovşağında Cavad xanlığı, Kür çayının mənsəbində isə Salyan xanlığı mövcud idi. Bütövlükdə, Azərbaycanda bu dövrdə on səkkiz xanlıq yaranmışdı. Şə ki və Gəncə xanlığının tərkibində sultanlıqlar, Qarabağ xanlığının tərkibində isə məlikliklər olmuşdur.
37. Qarabağ xanlığı
Qarabağ xanlığının əsası Pənahəli xan tərəfindən qoyulmuşdur. O,1738-ci ildə Nadir şahın qulluğundan uzaqlaşaraq Qarabağa gəlir və Qarabağ bəylərbəyliyinin qərbində yeni xanlığı yaratmağa başlamışdır.Bu xanlıq cənubda Araz çayı, qərbdə rəvan, şimalda Sınıq körpü, şərqdə Kür çayı ilə həmsərhəd idi. Xanlığın əsası isə 1748- ci ildə qoyulmuşdur. Pənahəli xan əvvəlcə Qarabağda müstəqil fəaliyyət göstərən ayrı - ayrı feodal hakimlərini mərkəzi hakimiyyətə tabe etdirmək siyasəti yürüdərək sonradan xanlığın ərazisini genişləndirməyə başladı. Birinci mərhələdə müdafiə xarakterli qalalar (1748 –ci ildə Bayat qalası, sonra isə Ş ahbulaq qalası) tikdirdi. Qarabağ ərazisində yerləşən 5 məlikliyi (Çiləbörd, Vərəndə, Gülüstan, Dizaq, Xaçın) mərkəzi hakimiyyətə tabe etdi. Pənahəli xan 1756-1757 – cı ildə Şuşa qalasını tikdirərək, onu xanlığın inzibati və ticarət mərkəzinə çevirdi. Qarabağ xanı Pənahəli xanın əsas məqsədi Gəncə, rəvan, Naxçıvan, Ərdəbil xanıqlarını ələ keçirməkdən ibarət idi. Bu xanlıqları nigah diplomatiyası ilə öz təsir dairəsinə salan Pənahəli xan cənub – qərbə doğru əraziləri – Tatev , Sisyan, Qafan, Mehrini də Qarabağa birləşdirdi.
1751- ci ildə Qarabağ xarici müdaxilə ilə sarsıldı. randan Məhəmmədhəsən xan Qacar Qarabağa hücum etdi. Qarabağı bu basqından qorumaq üçün Şəki hakimi də ciddi köməklik göstərdi.Məhəmmədhəsən xan Qarabağı tərk edən kimi xanlıq ərazisinə yeni bir işğalçı-Urmiya hakimi Fətəli xan Əfşar hücum etdi.1760- cı ildə Qarabağa daxil olan Əfşar Şuşa qalasını mühasirəyə aldı. Pənahəli xan oğlunu ( brahimxəlil xanı) girov verərək Şuşanı mühasirədən azad etdi.
Bu dövrdə randa hakimiyyət uğrunda mübarizəyə qoşulan Kərim xan Zənd Urmiya xanı Fətəli xan Əfşara qarşı ittifaq təklif etdi və Qarabağ xanı bu təkliflə razılaşdı. 1763 – cü ildə birləşmiş qüvvələr Urmiya xanlığına qarşı uğurlu hərbi ə məliyyat keçirərək qalib gəldilər. Lakin qələbədən sonra Kərim xan Zənd Pənahəli xanı randa (Şirazda) saxladı. Beləliklə, 1763-cü ildə Qarabağda hakimiyyət girovluqdan azad olunan brahimxəlil xana (1763-1806) tapşırıldı.
brahimxəlil xan Qarabağda hakimiyyətə gəldikdən sonra Gəncə, Naxçıvan, rəvan və Qaradağ xanlıqları üzərində siyasi üstünlüyünü qoruyurdu.Şəki xanı Səlim xanla qohumluq münasibətləri yaratmışdı, həmçinin brahimxəlil xan Gürcü çarı II rakli ilə də dostluq münasibətləri saxlayırdı. Qarabağın daxili siyasi
vəziyyəti 60-80- ci illərdə nisbətən pozulsada, brahimxəlil xan xanlıq daxilində siyasi sabitliyi bərpa edərək, hətta hərbi yürüşlərə də çıxdı. Lakin Qarabağ xanının Naxçıvan və Xoy səfərləri uğursuz sona çatdı. 1795- ci ildə Qarabağ xanlığı ağa Məhəmməd xan (sonra şah) Qacarın yürüşləri ilə yenidən sarsıldı. Lakin 1797–ci ildə Ağa Məhəmməd şah Qacarın öldürülməsi Qarabağda brahimxəlil xanın hakimiyyətinin bərpa edilməsinə şərait yaratdı. Qarabağ xanlığı rusların Azərbaycana işğalına qədər (1805-ci ilə) öz varlığını qorudu.
38.Cənubi Azərbaycan xanlıqları. Ağa Məhəmməd şah Qacarın Şimali Azərbaycana yürüşləri Nadir şahın ölümündən sonra (1747-ci il mayın 8-dən 9-a keçən gecə, yaxud iyunun 16-sı) bir il yarım müddətində (1747-1748), 4 iddiaçı şah taxtı uğrunda mübarizə apardı-bunlar Nadir şahın qardaşı oğlu Əli Qulu Mirzə, (Agil ş ah adı ilə, onun qardaşı brahim Mirzə, Səfəvi nəslindən olan və II Süleyman adını götürən Səid Məhəmməd, nəhayət Nadir şahın nəvəsi Şahrux idilər. Lakin bunların heç biri hakimiyyətdə qala bilmədilər. Dövlət süqut etdi. Həm Şimali, həm də Cənubi Azərbaycanda ayrı-ayrı feodal dövlətləri yarandı. Cənubi Azərbaycan xanlıqlarından Ərdəbil, Maku, Cərab, Təbriz, Urmiya, Salmas, Qaradağ, Mərənd, Marağa, Astarabad və s. göstərmək olar. Azərbaycanın cənubunda yerləşən və əsası Fətəli xan Əfşar (Əfşar tayfası) tərəfindən qoyulan Urmiya xanlığı 1747 – ci ildən 1763 – cü ilə qədər fəaliyyət göstərmişdir. Həmin tarixdə xanlıq Kərim xan Zənd və onun müttəfiqləri tərəfindən tutulmuşdu.
Qaradağ xanlığının əsasını isə Kazım xan (1748-1752) qoymuşdur (Qaradağ tayfası). Xanlığın mərkəzi Əhərdə yerləşirdi. Qaradağ xanlığı 1782-ci ildə Xoy və Qarabağ xanlıqlarının birləşmiş qüvvələri tərəfindən işğal olunmuşdu.
Təbriz xanlığının banisi Dünbuli tayfasından olan Nəcəfqulu xan (1745- 1780) (başqa məlumata görə Əmir Aslan xan) olmuşdur. Müəyyən vaxtlarda Urmiya xanlığından asılı düşsədə, sonradan müstə- qillik qazanmışdı.
Marağa xanlığının əsası Əliqulu xan Müqəddəm (Müqəddəm tayfası) (1747-1750) tərəfindən qoyulmuşdur. Ağa Məhəmməd Qacarın hakimiyyətə gəlişinə qədər fəaliyyət göstərmişdir.
Ə
dövründə yaradılmışdı. O, Qarabağ xanı və Lənkəran xanı ilə dostluq münasibətləri saxlayırdı. Kərim xan Zənd tərəfindən 1779-cu ilə qədər əsir saxlanılsada, sonra- dan xanlığın idarəsini yenidən ələ almışdı.
Xoy xanlığının ilk hakimi Şahbaz xan (1747-1763) (başqa məlumata görə Ə hməd xan) olmuşdur. Xoy xanlığı Urmiya xanlığı ilə dostluq münasibətləri saxlayırdı. Maku xanlığı isə Bayat tayfasından olan Əhməd Sultan(1747-1778) qoymuşdur. Sonra isə brahim bəy hakimiyyətdə olmuşdur. Xanlığın paytaxtı Maku şəhəri olmuşdur.
Yüklə 0,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|