Microsoft Word Az?rb. Adil abdulla ?L. doc
Yüklə 2,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
50 51 İslam dünyanın zəngin və mükəmməl sivilizasiya modeli kimi tanınır və İslam bəşər tarixində öz tükənməz əxlaqı-mənəvi dəyərləri baxımından seçilir. Bütün dünya dinlərində, xristianlıq və buddizmdə insanın əxlaqi təkamülü önəmli yer tutur. Bu baxımdan İslam daha geniş və önəmli məsələləri ehtiva edir, insan şəxsiyyətinin ləyaqət və şərafətini önə çəkməklə ümumbəşəri ideyaları təbliğ edir. Dünyanın böyük tarixi şəxsiyyətləri, qeyri- müsəlman olan filosoflar, alimlər və ilahiyyatçılar İslamı böyük insanlıq və əxlaq məktəbi adlandırmışlar. İstər fərdi əxlaqi keyfiyyətlərin tərbiyəsində və ev-ailə münasibətlərinin tənzimlənməsində, istərsə də əxlaqi-mənəvi baxımdan sağlam cəmiyyətin təşəkkülündə İslamın böyük əhəmiyyəti vardır. Quran və Peyğəmbər (s) sünnətindən qaynaqlanan İslam əxlaqı öz bütövlüyü, kamilliyi və gözəlliyi ilə əksər ideoloji məktəblərdən üstündür. İslam əxlaq məktəbi minillik tarixi sınaqlardan keçmiş, çoxsaylı siyasi-ideoloji və psixoloji hücumlara məruz qalmış, fiziki və mənəvi zorakılıqlarla üzləşmiş, lakin yenə də zamanla səsləşən ədalətli və sağlam bir əxlaqi-mənəvi model olmaqla yaşamını davam etdirmişdir. Sovet əxlaq məktəbi siyasi-ideoloji qüdrətinə, ictimai-sosial dayaqlarına, güclü xəfiyyə- təhlükəsizlik sisteminə və total təbliğat maşınına baxmayaraq, tezliklə iflasa uğradı və SSRİ-nin çökməsi, eyni zamanda, onun formal əxlaqi ideallarının da ictimai şüurdan silinməsi ilə tamamlandı. Tarix boyu bütün mədəniyyət və sivilizasiyalar üçün ən ümdə məsələ insanların fərdi əxlaqi-mənəvi keyfiyyətləri və onların yaşadığı cəmiyyətlərin doğurduğu mühitin nə dərəcədə sağlam olmasıdır. Rifah və əmin-amanlıqda yaşamaq bəşəri həmişə düşündürür. İnsanlar öz həyati təlabat larını ödəmək üçün yeni-yeni ixtiralar etmiş, iqtisadi və texniki tərəqqi sahəsində böyük nailiyyətlər qazanmışlar. Müasir dünya ilə orta əsrləri və bir qədər də qədim keçmişi 52 müqayisə etsək, bəşəriyyətin hansı inkişaf zirvələrinə yüksəldiyini çox asanlıqla anlaya bilərik. Bu yüksəliş və inkişaf məişətdən və sosial vəziyyətdən tutmuş ictimai institutlara, siyasi hakimiyyət formalarına qədər və fərdi həyatın bütün sahələrini əhatə edir. Bütün bu inkişafa baxmayaraq, bəşəriyyət əxlaqi-mənəvi yönümdə böyük çətinliklərlə üzləşib. Belə bir paradoksal vəziyyət ortaya çıxır: heç bir maddi və elmi-texnoloji tərəqqi cəmiyyətin və insanların əxlaqi mənəvi sağlamlığını təmin edə bilmir. Ayrı-ayrı cəmiyyətlərdə təbliğ olunan qanunlar və cəza tədbirləri də insanları pis əməldən çəkindirə bilmir. Ancaq batini saflıq və vicdani məsuliyyət insanı belə əməllərdən çəkindirir. İslamda insanın məsuliyyəti təkcə başqa insanlar, cəmiyyət və hökumət qarşısında cavab verməklə bitmir, o, eyni zamanda, haqqın ədalət divanında cavab verməli olur. Deməli, bəşər cəmiyyətdə və dünyəvi həyatda maddi məsuliyyət daşıyırsa, Allah qarşısında da mənəvi məsuliyyət daşıyır. Quran və İslam bəşər həyatını maddi dünya ilə məhdudlaşdırmır, onun üçün daha önəmli olan, insanın başqa varlıqlardan üstünlüyünü şərtləndirən əqli-mənəvi həyatın olduğunu təsdiqləyir. Həmin əqli-mənəvi yaşam insan qəlbini maddi həvəslərin törətdiyi fəsadlardan qoruya bilir. İnsan nəfsinin tələbləri tükənmir, o, öz ehtiyaclarından milyon qat artıq maddi-iqtisadi imtiyazlar əldə etsə də, nəfs onu yenə daha çox qazanc toplamaq üçün qeyri-əxlaqi vasitələrə əl atmağa vadar edir. İslam mədəniyyətində bəşərin nəfsi sağlamlığı önə çəkilir, bunun üçün nəfsi istəkləri öldürmək yox, onları mötədil şəkildə tərbiyələndirmək lazıım gəlir. Bəzən İslama qarşı qərəzli münasibət bəsləyənlər belə iddia edirlər ki, guya İslam insanları maddi-iqtisadi inkişafdan və dünya həyatından məhrum edir. Bu yanlış düşüncədir. Quran və Peyğəmbər sünnəti bütün insanları Allahın yaratdığı halal və təmiz nemətlərdən bəhrələnməyə, dünya həyatından öz payını götürməyə dəvət edir. Lakin burada çox önəmli bir xəbərdarlıq zəngi çalınır: bəşər hər bir məsələdə ölçü və həddi gözləməli, başqalarının haqqına təcavüz etməkdən çəkinməli, əldə etdiyi qazancla çarəsizlərə, kimsəsizlərə yardım etməli, Allahın ədalət qanununu pozmamalıdır. Qərbin bir sıra ideoloji-psixoloji cərəyanları insanın öz maddi-dünyəvi istəklərinə çatması üçün heç bir hədd-hüdud tanımır, bunun üçün hər bir vasitədən, hətta qeyri-əxlaqi yollardan istifadə etməyi zəruri sayır. İslamda isə bir şey əldə etmək üçün əxlaqi-mənəvi meyarları gözləmək, kimsənin haqqına toxunmamaq tövsiyə edilir. İslamda insan hər hansı bir əməli edərkən onun qarşısında, təkcə polisin, hakimin və hökmdarın qadağaları deyil, həm də Allahın və vicdanın səddi 53 dayanır. Nəfs insanı polis və hakim qarşısında yalan danışmağa vadar edir, ancaq haqqın dərgahında belə yalana yer yoxdur. Hər bir dini təlimin başlıca vəzifəsi insanları bəyənilmiş dəyərlərlə tərbiyələndirməkdir. İslam bu yöndə özəlliklə seçilir. Peyğəmbərimiz Həzrəti Məhəmməd (s) bəşər qarşısında öz missiyasını belə bir yığcam ifadə ilə açıqlayıb: "Mən bəşər əxlaqını kəramətləndirmək və şərafətləndirmək üçün göndərilmişəm". Qurani-Kərimin bütün ayələri Allahın hikmət, qüdrət və elm nişanələri olmaqla bir hədəf vurğulayır: bu ayələr bəşəri düz-doğru yola, yüksək mənəviyyata hidayət edir. İslam və Quran əzəmətli insaniyyət və əxlaqi-mənəvi dəyərlər xəzinəsidir, ən yüksək ədalət məktəbidir: Hər kəs öz əməlinə görə cavabdehdir ("əl-Bəqərə", 134, 139), hər kəsin qazandığı günahı özünə aiddir ("ən-Nisa", 111, "əl-Ənam", 164). İslam əxlaqı insanları yaxşı işlərə (saleh əmələ) dəvət edir, pis işlərdən çəkindirir, insan şəxsiyyətini şərəfləndirir, ona səbr, dözüm, mətanət, səxavət, təvazökarlıq, başqalarının dərdlərinə şərik olmaq, abır-həya, namus, qeyrət, şücaət, mərdlik, bağışlamaq kimi keyfiyyətlər aşılayır. İslam yüksək bəşəri əxlaqi-mənəvi və insani dəyərlərinə görə Ərəbistan yarımadası ilə məhdudlaşmadı, Qərbdə İspaniyaya qədər, Şərqdə Filippinədək yayıldı, Avropaya və Amerikaya yol açdı. Heydər Əliyev məhz İslamın əxlaqi-mənəvi dəyərlərinin nə qədər yüksək, bəşəri və kamil olduğunu nəzərə alaraq xalqının həmin dəyərlərdən faydalanmasını zəruri sayırdı. O, çox yaxşı bilirdi ki, İslam azərbaycanlıların ruhi-mənəvi bütövləşməsində mühüm rol oynamış, oynamaqdadır və oynayacaqdır. Azərbaycan rəhbəri İslamı milli mədəniyyətin ayrılmaz tərkib hissəsi saymışdır. O, ölkəsinin müstəqilliyinin ilk illərində sovet ideologiyasının iflasından sonra İslama qayıdışın ümumi istiqamətlərini göstərdi. 5 sentyabr 1993-cü ildə "Təzə pir" məscidində Peyğəmbər əleyhissəlamın mövlud günü münasibətilə etdiyi çıxışında belə söylədi: "İslam Azərbaycan xalqının, bütün İslam aləminə mənsub olan insanların və məxluqun ən yüksək mənəviyyat mənbəyidir". Bu tezisdə İslamın ümumbəşəri mənəvi əhəmiyyəti önə çəkilir, yəni bu mədəniyyət təkcə azərbaycanlılar və başqa müsəlmanlar üçün deyil, bütün bəşəriyyət üçün yüksək mənəvi dəyərlər xəzinəsi hesab edilir. Azərbaycan İslam aləminin, İslam dünyası isə bütün bəşəriyyətin bir parçasıdır və bunlar arasında üzvi bağlılıq vardır. Məsələyə qlobal yanaşsaq, görərik ki, Heydər Əliyev islam mənəviyyatını bütün bəşəriyyət üçün nümunə sayır. Yüklə 2,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|